قبل از پاسخگویى به سوال مورد نظر شایسته است به این نکته اشاره گردد که منظور ما از «دوران نامزدى»،[۱] فاصله بین عقد و عروسى است. یعنى عقد صورت گرفته باشد و پسر و دختر به یکدیگر محرم شده اند. یا اگر طرفین براى عقد دائم آمادگى ندارند و مى خواهند در فرصت و مناسبتى خاص و با برپایى جشن، زندگى مستقل خود را شروع کنند.

باید دانست؛ ازدواج مراحلى دارد که اگر در هر مرحله اى براساس شناخت و آگاهى، سنجیده گام بردارید به خوبى از آن مرحله عبور کرده و به تدریج آماده زندگى مشترک خواهید شد.

در مرحله خواستگارى شما یک شناخت اجمالى نسبت به یکدیگر پیدا کردید و بر اساس آن تصمیم گرفتید با هم ازدواج کنید، یعنى همدیگر را پسندیدید؛ امّا با توجّه به این که انسان موجودى پیچیده و داراى ابعاد گوناگونى است و به لحاظ شخصیتى از ویژگى هاى خاصى برخوردار است، لازم است که در دوران عقد شناخت و آگاهى خود را نسبت به روحیات یکدیگر کامل تر کنید تا براى زندگى مشترک از آمادگى هاى لازم برخوردار شوید؛ زیرا شناخت در دوره قبل از عقد براى انتخاب بود و شناخت در دوران عقد به دلیل عدم وجود محدودیت هاى دوره قبل براى تفاهم بیشتر زوجین جهت سازگارى افزون تر در زندگى مشترک است.

اگر در پى آن هستید که «دوران نامزدى» شما به دور از اختلاف باشد و در آرامش و موفقیت هاى زندگى مشترکتان تأثیر عمیقى داشته باشد، به راهکارهاى زیر توجه کنید:

۱ – ملاقات هاى صمیمانه

دختر و پسرى که قصد دیدار یکدیگر در دوران عقد را دارند، با ظاهرى آراسته هم دیگر را ملاقات کنند. یعنى آقایان، اصلاح به موقع موهاى سر، شانه زدن موها و مرتب کردن آنها، تمیز بودن لباس ها، استفاده از عطر مناسب و مورد علاقه همسر و… را از خاطر نبرده، دختران نیز سعى کنند در موقع ملاقات با همسر به سر و وضع خویش توجه نموده، علاوه بر استفاده از عطر و آرایش مناسب براى افزایش زیبایى از لباسى استفاده کنند که بیشتر برازنده آنهاست تا بر جذابیّت خود براى همسر بیفزایند.

همچنین یکى از موضوعات مهمى که دختر و پسر در ملاقات ها درصدد کشف آن هستند درجه محبّت و علاقه همسر نسبت به خود مى باشد؛ بنابراین، بر زن و شوهر لازم است که مراتب عشق و علاقه خود را نسبت به همسر ابراز داشته و از گفتن هر کلمه یا انجام هر عمل دلسردکننده اى که بوى کم محبّتى از آن استشمام مى شود، خوددارى نمایند.

البتّه رعایت متانت و وقار در معاشرت ها و پرهیز از شوخى ها و حرکات سبک و زشت نیز از جمله آدابى است که سزاوار است در این ملاقات ها مورد توجّه همسران قرار گیرد.

۲ – بها دادن به احساسات و عواطف یکدیگر

معمولاً خاطرات تلخ و شیرین دوران نامزدى، گاهى تا آخر عمر در ذهن طرفین باقى مانده و در زندگى آینده شان تأثیر مى گذارد؛ بنابراین شایسته است که دختر و پسر در دوران نامزدى مواظب عواطف، احساسات و شخصیت یکدیگر باشند.

هرگونه سرسنگینى، بى اعتنایى و خداى ناکرده تکبّر در مقابل عواطف و احساسات نامزد ممکن است باعث جریحه دار شدن عواطف وى گشته، کار را به جایى برساند که وى کینه همسرش را به دل گرفته و این مسئله لطمه هاى سنگینى بر زندگى مشترک وارد سازد.

۳ – هدیه دادن

هدیه نامزد نشانه توجّه و محبّت اوست و اثر زیادى بر همسرش خواهد داشت؛ زیرا به طور ناخودآگاه مهر و محبّت وى را در دل همسرش جاى داده و به عنوان عاملى مهم در ایجاد ارتباط صحیح باعث همگرایى آنها نسبت به یکدیگر خواهد شد.

پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در این زمینه مى فرماید: «مردى که وارد بازار شود و هدیه اى براى خانواده اش بخرد، اجر و پاداش او برابر کسى است که نیازهاى نیازمندان را برآورد».[۲]

البتّه لازم نیست که هدیه گران قیمت باشد، بلکه شایسته است هدیه هر چند که اندک است زیبا و مورد علاقه طرف مقابل باشد و مهم تر آن که با ظرافت داده شود؛ زیرا هدیه دادن ظرافت و سلیقه خاصى را مى طلبد. به عنوان مثال همراه با نگارش جمله «دوستت دارم» یا جمله اى شبیه آن باشد.

امام صادق علیه السلام مى فرماید: «دل به نوشته اعتماد مى کند و آرام مى گیرد».[۳]

براى رسیدن به شناخت بیشتر در این دوران طلایى مى توان با یکدیگر به مسافرت کوتاه رفت؛ زیرا در مسافرت جنبه هاى مثبت و منفى اخلاق انسان به طور ناخودآگاه بروز کرده و زمینه شناخت بیشتر فراهم مى شود.

آسیب هاى دوران نامزدى

در دوران عقد آسیب هایى وجود دارد که اگر با آنها مقابله نشود، پایه هاى زندگى مشترک را سست خواهد کرد. برخى از این آسیب ها عبارتند از:

۱ – مقایسه هاى ناشایست

یکى از آفت ها و عوامل مهم دل سردى و نارضایتى در روابط همسران، مقایسه کردن همسر و نامزد خود با دختران و پسران دیگر و گاهى خواستگاران دیگر است. در این مقایسه ها چه بسا طرفین به این نتیجه مى رسند که دیگران از همسرشان بهتر هستند. در حالى که این برداشت به خاطر ظاهربینى و عدم اطلاع از عیب هاى دیگران و عدم آشنایى با زیبایى هاى اخلاقى، خلقى، جسمانى، اجتماعى و… همسرشان است.

اگر همسران، خواهان آرامش و رضایت خاطر هستند، باید دست از این مقایسه و مطرح کردن این گونه مسایل بردارند. این گونه مسایل زیان بار معمولاً به دلیل چشم چرانى مرد یا حساسیت زن به وجود مى آید. فردى که هر روز به صدها دختر و پسر چشم مى دوزد و آنها را با لباس هاى رنگارنگ و اندام هاى متفاوت مشاهده مى کند. به طور معمول در ذهنش این مقایسه انجام مى شود که همسر من آن شرایط و ویژگى ها را ندارد!! در آموزه هاى دینى براى جلوگیرى از هوس هاى شیطانى و آسیب زا، به مردان و زنان توصیه شده تا چشمان خود را از نامحرم ببندند و به آنها نگاه آلوده نداشته باشند.

امام صادق علیه السلام، درباره پیامدهاى ناپسند و مشکل آفرین نگاه حرام مى فرمایند: «نگاه حرام، تیرى مسموم از تیرهاى شیطان است و چه بسا یک نگاه، حسرت و اندوهى طولانى به دنبال داشته باشد».[۴]

۲ – انتظارات بى جا

متأسفانه گاهى مشاهده مى شود که دختر و پسر توقعات بیجایى از هم دارند و بارهاى سنگینى را بر هم تحمیل و این دوران شیرین را تلخ مى نمایند. این توقعات به طور معمول برخاسته از نگاه سطحى به زندگى است و هر عقل سلیمى آن را ناپسند مى داند و حتماً از آن باید پرهیز کرد. اگر بزرگ ترها چنین مسایلى را پیش آورند، دختر و پسر باید هواى همدیگر را داشته باشند و علاوه بر اینکه نباید وارد این امور واهى شوند، لازم است از یکدیگر دفاع کنند و هر کدام نگذارند بر دیگرى فشار وارد شود.

۳ – دخالت هاى بى جا

جوانانى را مشاهده کرده ایم که دوران شیرین نامزدى شان و کانون با صفاى زندگى شان و قلب هاى پر از محبتشان، به خاطر دخالت هاى بى جاى اطرافیان، به تلخى و سردى و کدورت کشیده شده است! زوج هاى جوان باید همیشه مراقب این افراد باشند و زندگى شیرین خود را از «نیش زهرآگین» آنان محفوظ و مصون نگه دارند و هوشیار و مواظب باشند که ممکن است این «افراد» در قیافه «دلسوز و خیرخواه» نیز ظاهر شوند! بهترین راه مقابله با این گونه افراد آن است که در ظاهر سرى تکان داده و بگذریم و سعى شود بدون ناراحتى آنها صورت مسئله را تغییر دهیم و همچنان به همدلى و صمیمیت یکدیگر پایبند باشید البته براى موفقیت در این مرحله «هوشیارى دختر و پسر» لازم است.

۴ – رعایت احترام پدر و مادر

بعضى دختر و پسرها، پس از اینکه همسر و مونس خود را یافتند، پدر و مادر را فراموش مى کنند و یا به آنان کم توجه مى شوند و گاهى نسبت به آنان بى ادبى مى کنند. گاهى مادر پسر، پس از آوردن عروس و حتى به محض نامزدى و عقد، احساس مى کند پسرش دیگر آن علاقه و توجه سابق را به او ندارد! و این برایش بسیار سنگین و سخت است و گاهى از عهده تحملش خارج مى شود. آن گاه است که ناراحتى و دعوا برپا مى کند.

همسران جوان بایستى مراعات حال پدر و مادر دو طرف را بکنند. به طورى که پدر و مادر همسر را نیز همانند پدر و مادر خود بدانند و توجه داشته باشند که احترام به پدر و مادر همسر، محبت و سازگارى بیشتر همسر را به ارمغان مى آورد و او نیز به پدر و مادر شما احترام مى گذارد و این گونه دور تصاعدى محبت بالا مى گیرد. اما اگر این روش انتخاب نشود دور نزولى زندگى شروع مى شود و با تلخى و نگرانى پسر و دختر همراه خواهد بود. بنابراین نباید والدین را فداى همسر کرد و یا همسر فداى والدین شود.

اگر عروس و داماد، به همه جوانب امور توجه داشته باشند و حق هر کس را به جاى خود رعایت کنند، بسیارى از این نزاع ها و کشمکش ها میان والدین و عروس و داماد به وجود نمى آید. عروس و داماد باید توجه داشته باشند که پدر و مادر، سال ها زحمت کشیده اند و آنان را با سختى ها و خون دل خوردن ها بزرگ کرده اند، اکنون انصاف نیست که به آنان بى مهرى کنند. ناراحت کردن پدر و مادر، نارضایتى خداوند را به دنبال دارد و نارضایتى خدا، لطمه هاى سنگینى به زندگى فرزندان وارد مى کند و موجب عذاب آخرت مى شود. پدران و مادران، مایه برکت زندگى فرزندانند. نباید این سرمایه ارزنده را از دست داد. پدر و مادرها هرگز بدبختى و ناراحتى عزیزانشان را نمى خواهند. آنان خواهان سعادت و خوشبختى فرزندانشان هستند.

پسر و دختر خوب است قدر نعمت پدر و مادر را بدانند. انصاف نیست الان که به هم رسیده اند، آنان را رنجیده خاطر کنند. جوانان فراوانى را مشاهده کرده ایم که پس از بچه دار شدن و تحمل مقدارى زحمت بچه ها، تازه متوجه ارزش پدر و مادر خود شده و فهمیده اند که آنان چقدر برایشان زحمت کشیده و رنج برده اند! با اینکه مى دانیم امکانات رفاهى امروز، خیلى بیشتر و بهتر از قبل است و پدران و مادران ما، با سختى هاى زیادترى ما را پرورش داده اند. پس حق هر کس را به جاى خود ادا کنید. بى توجهى و اهانت به هیچ کدام روا نیست. کارى نکنید که به تأسف و پشیمانى در آینده دچار شوید و آنگاه بیدار شوید که دیگر پدر و مادر خفته اند!! و دیگر کارى از دستتان برنمى آید.

۵ – زیاده روى در رفت و آمدها

رابطه دختر و پسر و خانواده هایشان در این دوران، باید گرم و صمیمى باشد؛ اما به افراط و زیاده روى کشیده نشود. «اعتدال» در هر کارى پسندیده است و «افراط» ناپسند.

اگر رفت و آمدها و مهمانى ها زیاد شود، دو طرف خسته مى شوند و این خستگى به محبت ها لطمه مى زند؛ به خصوص اگر این دوران، طولانى بشود. بسیار پیش مى آید که جوانان مى پرسند: «در دوران نامزدى و فاصله بین عقد و عروسى، چقدر باید رفت و آمد کرد؟ چند روز یکبار؟ هر هفته چندبار؟…»

در جواب مى گوییم: اندازه معین و استانداردى ندارد، بلکه باید ببینید زمینه چقدر مهیا است و پذیرش چه اندازه مى باشد. نه آنقدر کم که دل سردى بیاورد و نه آن قدر زیاد که خستگى آور شود. نه تکبر و سرسنگینى و بى اعتنایى و نه زیاده روى و سبک کردن خود و به زحمت انداختن دیگران. «اندازه نگه دار که اندازه نکوست».

۶ – خاطرات ناخوشایند

ممکن است در طول دوران قبل از عقد، کدورت ها و ناراحتى هایى پیش بیاید و خطاهایى از طرفین سر بزند و یا در هنگام خواستگارى و بله برون و تعیین مهریه و شرایط ازدواج و مهمانى ها، ممکن است کدورت هایى پیش آمده و مسائلى بین دو خانواده ردّ و بدل شده باشد و بعضى از بزرگ ترها و اطرافیان و یا خود دختر و پسر، حرف هاى دل سرد کننده اى زده باشند. این کدورت ها، نباید به بعد از عقد سرایت کند. با خواندن عقد، همه این ناراحتى ها باید برطرف گردد و به دوران پس از عقد کشیده نشود. اگر به کسى بى احترامى شده و یا خیال مى کند به او توهینى شده است، باید بخاطر خدا ببخشد. اکنون که به سلامتى، این دو جوان زندگى مشترکشان را آغاز کرده اند، بزرگترها و افراد دو خانواده باید ناراحتى ها را به بزرگى خودشان ببخشند و فراموش کنند و هرگز در صدد تلافى و تجدید ناراحتى ها بر نیایند. عروس و داماد نیز هرگز درباره آن دل خورى ها، حرفى نزنند. مطرح کردن خاطرات ناخوشایند، نشانه عدم رشد و ناپختگى طرفین است و باعث کم شدن محبت میان همسران مى شود و گاهى لطمه هاى سنگینى بر پیکره زندگى نو پا وارد مى کند و صفا و صمیمیت را خدشه دار مى کند.

۷ – خاطرخواهان قبلى

بعضى از عروس و دامادها و بستگانشان براى عزیز کردن خود و یا براى جبران عقده هاى حقارتشان و یا به هر انگیزه دیگر، از خواستگاران و خاطرخواهان فراوان سابق خود، نزد یکدیگر سخن مى گویند و معمولاً تعدادشان را چندین برابر واقعى اش افزایش مى دهند و آنان را به رخ همدیگر مى کشند! در حالى که مطرح کردن این نوع خاطرات و به رخ کشیدن ها، بیشتر غرور و یا تحقیر را به دنبال دارد و گاهى به تحریک غیرت مرد و یا احساسات زن مى انجامد و موجب بدبینى و سوء برداشت مى شود. به همین جهت این نوع خاطرات گذشته باید پس از ازدواج از صحنه ذهن پاک کرد و به زبان نیاورد.

۸ – طولانى شدن دوره نامزدى

برخى از مشکلات ناشى از طولانى شدن بیش از حدّ دوران عقد عبارت است از:

– فشارهاى روانى که از ناحیه اطرافیان متوجه همسران مى شود و درباره تأخیر عروسى و معطّلى آن به گفت و گو مى پردازند.

ـ محدودیت هاى تأمین عواطف و احساسات یکدیگر و اختلال در وضعیت جسمى و روانى دوطرف است.

– احساس بلاتکلیفى براى دختران و اینکه با وجود داشتن همسر هنوز در خانه والدین زندگى مى کنند.

– خسته شدن والدین دختر و پسر از رفت و آمد زیاد و مکرر داماد و مسایلى که پیش مى آید.

– بدآموزى هاى اخلاقى و تربیتى که گاهى متوجه برادران و خواهران عروس مى شود.

گاهى ممکن است این ارتباط ها فراتر رفته و زمینه اختلافات جدى را به دنبال داشته باشد. لذا توصیه ما این است که مدت نامزدى در ازدواج فامیلى بین سه تا شش ماه و در ازدواج با غریبه، تا نه ماه باشد. البته باید توجه داشت دانشجویانى که به دلیل شرایط درسى نمى توانند عروسى کنند، ممکن است دوران عقد مدتى طولانى شود، لکن با رعایت ادب و تأمین نظر خانواده ها و لحاظ شرایط خاص خود، قدرى ارتباط ها متفاوت باشد.

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علی احمد پناهی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – عامّه مردم تعبیر دوران نامزدى را براى فاصله زمانى عقد دائم تا عروسى به کار مى برند؛ در حالى که در حقوق مدنى ایران، نامزدى زمانى است که مرد از زنى خواستگارى مى کند تا بعد با او ازدواج کند و زن موافقت مى کند.

[۲] – شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج۲۱، ص ۵۱۵٫

[۳] – کلینى، کافى، ج۱، ص ۵۲٫

[۴] – الحر العاملى، وسایل الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۹۱٫