در آیه ۱۰۸ سوره بقره آمده است: «…و من یتبدل الکفر بالایمان…». این که کسی کفر را به ایمان تبدیل کند، یعنی چه؟ از نظر قواعد عربی توضیح بدهید.

پاسخ اجمالی

قرآن کریم در ارتباط با درخواست هایی که برخی افراد دودل و مردد از پیامبر(ص) داشتند، می فرماید: «أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَما سُئِلَ مُوسى‏ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِیل»؛[۱] آیا می خواهید از پیامبر خود، همان تقاضای [نامعقولی را] بکنید که پیش از این، از موسی کردند[و با این بهانه  جویی  ها، از ایمان آوردن سر باز زدند]؟! کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد، از راه مستقیم (عقل و فطرت) گمراه شده است.
در مورد شأن و سبب نزول آیه نقل هایی بیان شده است، که همه آنها تقریباً نتیجه یکسانی دارند. برای نمونه از ابن عباس نقل شده است؛ روزی «وهب بن زید» و «رافع بن حرمله» نزد رسول خدا(ص)  آمده و گفتند: از سوی خدا نامه ای برای ما بیاور؛ تا آن را قرائت کنیم و سپس ایمان بیاوریم و یا نهرهایی برای ما جاری فرما تا از تو پیروی کنیم.
همچنین نقل شده است؛ عده ای عرب از پیامبر اسلام(ص) همان تقاضایی را کردند که یهود از موسی(ع) داشتند. گفتند: خدا را آشکارا به ما نشان ده تا با چشم خود ببینیم و ایمان بیاوریم.[۲] در نتیجه با این بهانه جویی و تقاضاهای نامعقول خواستند، از زیر بار ایمان شانه خالی کنند و ایمان نیاورند و در واقع به بیان قرآن، کفر را به جای ایمان قرار دهند.
لذا براساس شأن نزول و سیاق آیه؛ برخی مسلمانانی که به پیامبر(ص) ایمان آورده بودند، از سر دودلی و تردید، درخواستهایی از پیامبر(ص) داشتند که تا حدودی مشابه با درخواستهای بنی اسرائیل از حضرت موسی(ع) بود و در پی آن بود که  خدای متعال به آنان توصیه کرد تا از طرح چنین درخواستهایی خودداری کنند: «آیا می خواهید از پیامبرتان همان تقاضاهای نامعقول را بکنید که پیش از این از موسی کردند». از آن جا که این کار یک نوع مبادله «ایمان با کفر» است در پایان آیه اضافه می کند، کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد از راه مستقیم گمراه شده است.[۳]
معنای «مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ…» این است: کسی که خداوند و نشانه های او را انکار کند و به جای تصدیق و اعتراف به او، امور ممتنع را با اصرار از پیامبر درخواست نماید، با این که حقیقت با دلیل و برهان برایش روشن است، از راه راست گمراه شده است.[۴] در واقع قرآن می خواهد به مردم هشدار دهد که اگر شما دنبال تقاضاهای نامعقول بروید، بر سرتان همان خواهد آمد که بر قوم یهود آمد.
این فراز از آیه که می فرماید: «وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ»؛ فعل مضارع «یتبدّل» مجزوم به اسم شرط «من» است.[۵]  «ضمیر مستتر» فاعل فعل، «الکفر» مفعول آن، «بالایمان» جار و مجرور متعلق به «یتبدّل»[۶] و «بـ» در «بالایمان» به معنای «بدلیت»[۷] یا «مقابلیت»[۸] است. پس این فراز از آیه این گونه معنا می شود: آن کسی که کفر را (به جای و یا در مقابل ایمان)، قرار داده و آن را می پذیرد.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بقره، ۱۰۸٫

[۲]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۳۵۱، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏۱، ص ۱۰۷، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

[۳]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۳۹۶ – ۳۹۷، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۴]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۳۵۲، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۵]. صافی، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج ‏۱، ص ۲۳۰، دمشق‏، بیروت، دار الرشید، مؤسسه الإیمان، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق.

[۶]. درویش، محیی الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج ۱، ص ۱۶۵، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.

[۷]. حسینى طهرانى، هاشم‏، علوم العربیه، ج ‏۲، ص ۳۷۰، تهران، مفید، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.

[۸]. عکبری، عبدالله بن حسین، التبیان فی اعراب القرآن، ص ۳۷، عمان، ریاض، بیت الافکار الدولیه، چاپ اول، ۱۴۱۹ق؛ مصطفوى، حسن‏، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج ‏۱، ص ۲۵۲، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم‏، ۱۴۳۰ق.