علویان در تحولات سیاسى، اجتماعى و فرهنگى دوره خلافت عباسى تا پایان عصر اول خلافت، نقش محورى داشتند و در عصر اول عباسى قیام هاى شیعیان زیدى، مشکل اصلى خلفای عباسى بود و این حرکت ها و قیام ها، نقش برجسته اى در شکل دهى جریان هاى تاریخى این دوره داشته است. قیام های علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهل بیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیام کنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم به سرعت به آن می پیوستند. مأمون قصد داشت با ‏شعار ولایت عهدی، ‏شورش های مردمی را فرو ‏نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حکومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ‏ولایت عهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برنده ای ‏در مقابل عباسیانی که طرف دار خلافت ‏امین بودند، ولایت عهدی را به ایشان تحمیل کرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایت عهدی امام رضا (ع) می پردازد.