معرفی شهربانو:
درباره نَسَب شهربانو و اینکه پدر وی چه کسی بوده است، میان منابع متقدم تاریخى و روایى اختلاف فراوانی وجود دارد:

۱- دسته‌ای وی را دختر یزگرد دانسته‌اند. مانند: یعقوبى(متوفى۲۸۱ ق) ، محمد بن حسن قمى‏ ، کلینى (متوفى۳۲۹ ق)، محمد بن حسن صفار قمى (متوفى۲۹۰ ق)، شیخ صدوق (متوفى۳۸۱ ق) و شیخ مفید (متوفى ۴۱۳ ق) ، هر چند در نام او اتفاق نظر ندارند و هر یک نام ایشان را متفاوت از دیگری ثبت کرده است. این نَسَب تقریباً در میان منابع متأخر به عنوان یک شهرت فراگیر جاى خود را باز کرده است؛ به گونه‏اى که میدان اظهار وجود براى دیدگاه‏هاى مخالف نگذاشته است.

۲- و دسته‌ای دیگر با ذکر نام‏هاى برخی از بزرگان ایرانى همچون: سبحان، سنجان، نوشجان و شیرویه این اشخاص را به عنوان پدر این بانوی محترمه ذکر کرده‏اند.

۳،۴ و۵- در مقابل دو قول فوق، برخى از منابع متقدم و متأخر بدون هیچ‌گونه اشاره‌ به «بزرگ‌زاده» بودنِ وی، دیدگاه‏هاى دیگرى مانند:« اهل سیستان» بودن، «سِندى» بودن، «کابلى» بودن او را متذکر شده‌اند.

۶- و در آخر آن که بسیارى از منابع بدون ذکر محل اسارت و نَسَب ایشان، تنها با عنوان «امّ ولد» (کنیز صاحب فرزند) از او یاد کرده‏اند.
این بانو (حال دارای هر اصل و نسبی که باشد) توسط مسلمانان به اسارت در آمده و به عنوان کنیز به همراه دیگر غنائم به مدینه فرستاده می‌شود. کاروانیان غنائم و این دختر را نزد عمر آوردند، و چون غنائم برای تقسیم میان مسلمانان وارد مسجد شد، دوشیزگان مدینه براى تماشاى او سر ‏کشیدند. عمر به او نگریست، دختر رخسار خود را از عمر پوشاند و گفت: اف بیروج بادا هرمز (واى، روزگار هرمز سیاه باد)! عمر گفت: این دختر مرا ناسزا مى‏گوید و به قصد تصرف وی به سمت وی متوجه شد! امیرالمؤمنین(ع) به عمر فرمود: تو این حق را ندارى، به او اختیار ده که خودش مردى از مسلمانان را انتخاب کند. عمر به او اختیار داد. دختر بیامد و دست خود را روى سر حسین(ع) گذاشت… . امیرالمؤمنین على(ع) به حسین(ع) فرمود: اى اباعبدالله! از این دختر بهترین شخص روى زمین براى تو متولد مى‏شود… . آنگاه وی به ازدواج امام حسین(ع) در آمد و على بن الحسین(ع) از او متولد گشت.

نقد و بررسی حضور ایشان در کربلا:

تمام منابع معتبر شیعى ، چنین نگاشته‏اند: شهربانو ، مادر امام سجاد(ع)، در هنگام تولد امام از دنیا رفت. و گویا در همان مدینه منوره به خاک سپرده شد.
شیخ صدوق(ره) در این‌باره می‌نویسد: «همسر امام حسین(ع) امام سجاد را زایید. و پس از زایمان از دنیا رفت لذا یکی از کنیزان امام حسین(ع)، امام سجاد را سرپرستی کرد» .
مسعودى که در قرن چهارم مى‏زیسته مى‏نویسد: زمانى که امام زین العابدین(ع) متولد شد شهربانو در همان نفاس به رحمت ایزدى پیوست. براساس این روایات، مادر امام زین العابدین(ع) بعد از تولد آن حضرت وفات کرده و در کربلا حضور نداشته است.
در برخی کتب نگاشته شده در دوران‌های اخیر آمده است: «شهربانویه – که در کربلا حضور داشت و مادر فاطمه همسر قاسم بود – به سفارش امام حسین(ع) سوار بر اسب امام(ع) شده تا او را به سرزمین سرنوشت برساند و او به اذن خدا در ساعتى به رى رسید. او هنگامى که به رى رسید، خواست از «هو» (خداوند) یارى بخواهد، اما اشتباها به جاى «هو» لفظ «کوه» را به زبان آورد و همان‏جا کوه او را دریافت و در شکم خود پنهان کرد و او در کوهى از آن سامان و در نزدیکى مقبره سیدعبدالعظیم حسنى مدفون شد». و در ادامه این مطالب آمده است: «در میان مردم چنین شهرت دارد که در قله کوه چیزى شبیه تکّه‏اى از روپوش زن دیده مى‏شود که هیچ مردى نمى‏تواند به آن نزدیک شود. زن آبستنى که در شکم فرزند پسرى داشته باشد، نیز توان نزدیک شدن به آن را ندارد».

اما از سوى محققان معاصر با دلایل قطعى ثابت شده است که بقعه بى‏بى شهربانو واقع در کوه شرق رى که معروف به کوه بى‏بى شهربانو است، هیچ ربطى با مادر امام(ع) ندارد. تاریخ بنای این بقعه مربوط قرون اخیر است. چنان‏که تاریخ ساخت صندوق منبت کارى آن سال ۸۸۸ ق را نشان مى‏دهد و درب منبت کارى آن کار عهد صفوى است و الحاقاتى از هنر دوره قاجاریه دارد. این احتمال وجود دارد که در قرن‌های گذشته زنى پارسا با نام شهربانو در این مکان دفن شده و با گذشت سالیان، مردمان آن سامان او را با مادر امام سجاد(ع) – که در آن زمان مشهور به شهر بانو بوده – اشتباه گرفته‏اند و یا برخى این اشتباه را در زبان مردم انداخته و با انگیزه‏هایى به تقویت آن پرداخته‏ باشند.
بر این اساس می توان گفت که مادر امام زین العابدین(ع) با هر نام و نسبى که بپذیریم -پس از تولد آن حضرت، وفات کرد و در کربلا هم حضور نداشت.

منبع:پرسمان

جهت مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر به این کتاب‌ها مراجعه فرمایید:
۱٫ سید جعفر شهیدی، زندگانى على بن الحسین(ع) (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،۱۳۷۴ ش، چاپ ششم.
۲٫ محمد هادى یوسفى غروی، مقاله «حول السیده شهربانو»، مجله رساله الحسین(ع)، سال اوّل، شماره دوّم.