علویان در تحولات سیاسى، اجتماعى و فرهنگى دوره خلافت عباسى تا پایان عصر اول خلافت، نقش محورى داشتند و در عصر اول عباسى قیام‌های شیعیان زیدى، مشکل اصلى خلفای عباسى بود و این حرکت‌ها و قیام‌ها، نقش برجسته‌ای در شکل‌دهی جریان‌های تاریخى این دوره داشته است. قیام‌های علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهل‌بیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیام‌کنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم به‌سرعت به آن می‌پیوستند. مأمون قصد داشت با ‏شعار ولایت‌عهدی، ‏شورش‌های مردمی را فرو ‏نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حکومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ‏ولایت‌عهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برنده‌ای ‏در مقابل عباسیانی که طرف دار خلافت ‏امین بودند، ولایت‌عهدی را به ایشان تحمیل کرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایت‌عهدی امام رضا (ع) می‌پردازد.