«فَلَم تَجِدُوا ماءً فَتَیمَّمُوا صَعِیداً طَیباً »؛[۱] «[اگر] آب [براى غسل یا وضو] نیابید، با خاک پاکى تیمم کنید».

«تیمم» در لغت به معناى قصد و اراده کردن است و در اصطلاح فقه «عملى است که در شرایط خاص، جایگزین وضو و غسل مى شود».

تیمم به این صورت انجام مى گیرد: ابتدا کف دو دست را بر چیزى که تیمم بر آن جایز است، مى زنیم. سپس هر دو دست را بر تمام پیشانى و دو طرف آن – از جایى که موى سر مى روید – تا روى ابروها و بالاى بینى مى کشیم. بعد با کف دست چپ، بر تمام پشت دست راست – از مچ تا سر انگشتان – و در آخر کف دست راست را بر تمام پشت دست چپ مى کشیم (انگشتان هم جزو کف دست است).[۲]

 تیمم دو فایده و فلسفه مهم دارد:

۱ – فایده بهداشتى:

خاک به جهت داشتن باکترى هاى فراوان، مى تواند آلودگى ها را از بین ببرد. این باکترى ها معمولاً در سطح زمین – که از هوا و نور آفتاب بهتر استفاده مى کنند – فراوانند. از این نظر خاک مى تواند تا حدودى جانشین آب شود. با این تفاوت که آب حلاّل است ؛ یعنى، میکروب ها را حل کرده و با خود مى برد ؛ ولى خاک میکروب کش است و خاکى این اثر بخشى را دارد که کاملاً پاک باشد. از این رو قرآن از آن به «طیب» تعبیر کرده است.

۲ – فایده اخلاقى:

تیمم یکى از عبادات است ؛ زیرا انسان پیشانى خود را – که شریف ترین عضو او است – با دستى که بر خاک زده، لمس مى کند تا فروتنى و تواضع خود را در پیشگاه خداوند متعال آشکار سازد و به دنبال این کار، متوجه نماز و یا سایر عباداتى شود که در آن وضو و غسل شرط است. به این ترتیب تیمّم در پرورش روح تواضع و عبودیت و شکر گزارى در بندگان اثر دارد.[۳]

تیمم بر دو نوع است:

تیمم بدل از ‎وضو و تیمم بدل از غسل. کسى که وظیفه اش تیمم است، تا هنگامى که عذر او باقى است، مى تواند تمام کارهایى را که با وضو و غسل انجام مى دهد، با تیمّم به جا آورد. اگر یکى از امور باطل کننده وضو، از او سر بزند، تیممش باطل مى شود. باید دانست که تیمم تنها بر زمین و هر چه که این عنوان بر آن صدق مى کند (خاک، ریگ، کلوخ، سنگ مرمر و سایر ‎اقسام سنگ ها) جایز است.[۴]

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف: سید مجنبی حسینی

[۱] – نساء ۴ ، آیه ۴۳٫

[۲] – بنا بر نظر آیه‏اللّه‏ خامنه‏اى، احتیاط واجب آن است که بار دیگر دست‏ها را به زمین بزند و سپس کف دست چپ را بر پشت دست راست و کف دست راست را به پشت دست چپ بکشد خامنه‏اى، اجوبه الاستفتاءات، ۲۰۹ .

[۳] – تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۴۴۳٫

[۴] – البته در مواردى میان مراجع تقلید اختلاف نظر هست مانند تیمم بر آجر، گچ و مانند آن که هر کس باید بر طبقفتواى مرجع تقلید خود عمل کند.