یکى از علل مهم گرایش به مد، انگیزه هاى روانشناختى است که با شناخت آن مى توانید براى راهنمایى دوستانتان از راهکارهاى ارایه شده بهره بگیرید.

الف – شناخت انگیزه ها

غالبا جوانان با انگیزه هاى روانشناختى ذیل به مد گرایش پیدا مى کنند:

۱ – تنوع طلبى و نوگرایى

تمایل به امروزى شدن و نوگرایى در روحیه و رویه جوانان وجود دارد. این تمایل ممکن است شدید یا ضعیف باشد و نشانگر نیاز جوان به شکستن قالب هاى موجود، فاصله گرفتن از هنجارهاى پیشین و رسیدن به هویتى متمایز و هم چنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین است. این نیاز، زمانى که نمود بیرونى به خود مى گیرد و در رفتار جوان منعکس مى شود، به صورت مدگرایى ظاهر مى گردد.[۱]

۲ – همانندسازى

همانندسازى به فرایندى اطلاق مى شود که براساس آن؛ افراد، نگرش ها و الگوهاى رفتارى شخص دیگرى را براى خود سرمشق قرار مى دهند و با تقلید از نگره ها و ویژگى رفتارى وى احساس مى کنند که بخشى از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است. در دوران جوانى که فرد از والدینش فاصله مى گیرد، الگوهایى که خود را با آنها شبیه کرده است از دست مى دهد و در درون او خلأیى به وجود مى آید. چنین خلأیى مى باید از طریق یافتن الگوهاى دیگر، یعنى از طریق همانندسازى هاى جدید پر شود. این شخصیت ها ممکن است چهره هاى محبوب و معروف یا گروه خاصى (مانند رپ ها) باشند و جوان خود را از نظر ظاهرى شبیه آنها ساخته، در شیوه لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانندسازى مى کند.[۲]

۳ – رقابت و چشم و هم چشمى با دیگران

انگیزه رقابت و چشم و هم چشمى با دیگران، ممکن است در همه افراد وجود داشته باشد و به گونه هاى مختلف بروز مى کند. اگر جهت گیرى رقابت در زمینه هاى مثبت باشد، باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوى فرد مى شود؛ اما اگر جهت گیرى آن به سوى امور مادّى و مُدپرستى سوق پیدا کند و فرد، سعى کند از لحاظ ظاهرى (و مثلاً در سبک و شیوه لباس پوشیدن) از دیگران عقب نماند، سرانجامِ خوبى نخواهد داشت.[۳]

۴ – انگیزه همسان سازى

علاوه بر اینکه تمایل شدید به همسان سازى با گروه هاى همسال و الگوپذیرى از دوستان در مدگرایى جوانان نقش اساسى دارد؛ ترس و نگرانى از سرزنش ها از سوى دوستان در گرایش جوانان و نوجوانان به انتخاب نوع پوشش و آرایش آنها نقش بسزایى ایفا مى نماید. لذا از آنجا که عدم هم رنگ شدن با دیگران ممکن است به تحقیر و تمسخر، پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان منجر شود، همین امر انگیزه اى مى شود تا جوانان و نوجوانان خود را شبیه اطرافیان نموده، از مدهاى رایج پیروى کنند.[۴]

۵ – تشخُّص طلبى

«مد» صورتى از تقلید و بنابراین صورتى از تشخیص اجتماعى است. برخى بر اساس همسان سازى تمایل دارند از دیگران تقلید کنند و در واقع به متحدالشکل شدن و وفق دادن خود با دیگران اهمیت فراوانى مى دهند. اما در مقابل برخى نیز دوست دارند از بقیه افراد متمایز باشند و به عبارتى مایلند با دیگران تطابق نداشته، مجزا از سایرین به حساب بیایند. لذا برخى بر اساس همین انگیزه به مدهاى خاص رو مى آورند.

مد تنها یک حرکت نیست؛ بلکه عبارت از دو حرکت میان طبقات بالا و طبقات پایین جامعه است. به عبارت دیگر طبقات پایین دست سعى دارد که هر چه بیش تر شبیه افراد طبقات بالاست باشد، در سوى دیگر نیز افراد  طبقه بالا وقتى بین خود و طبقات پایین تفاوتى نمى بینند، سعى مى کنند وضع گذشته را رها سازند و با خرید اشیاء گران قیمت و لباس هاى گران بها مانع از رسیدن طبقات پایین به سطح خود شوند. این است که از مد براى تشخص طلبى و برتر نشان دادن خود استفاده مى کنند.

۶ – خودنمایى

طبق گفته آبراهام مازلو «ارزش و منزلت» یکى از نیازهاى مهم انسان مى باشد. جوانان نیز بر حسب مقتضیات سنى و جنسى مى خواهند از ارزش و احترام نزد دیگران برخوردار باشند و براى رسیدن به این هدف از روش ها و شیوهاى مختلف استفاده مى کنند: یکى از طریق درس خواندن، دیگرى از طریق زیبایى، عدّه اى با ورزش و هنر و عدّه اى نیز بامدگرایى اظهار وجود مى نمایند. بنابراین «مد» از لحاظ روانى با نوعى خودنمایى و نیاز به جلب توجه دیگران بستگى دارد.

برخى افراد نیروى متراکم آزاد نشده اى در درونشان احساس مى کنند که از آن براى نفوذ در دل ها و بروز قدرت و استعداد خود استفاده مى نمایند. آنان با تعویض و تغییر هر روزه لباس و آرایش خود و خریدن لباس هاى گران قیمت و مُدِ روز، در صدد جلب توجه دیگران برآمده، نگاه ها را به خود معطوف مى دارند.[۵]

۷ – استقلال طلبى

دوره جوانى دوره گذار بلوغ و شکل گیرى حس استقلال طلبى فرد است. از همین رو جوان سعى دارد با روش هاى مختلف، استقلال و هویت خود را به دیگران نشان دهد. به عنوان نمونه دختران در سن جوانى و گاهى در نوجوانى دست به آزمون «آرایش» مى زنند تا از گروه سنى خود پیش تر باشند.

۸ – عقده حقارت

یکى از مشکلات روحى ـ روانى در حیات آدمى، عقده هایى است که بر اثر تحقیر یا ارضا نشدن برخى امیال و خواسته ها، انباشته مى شود و با ایجاد یک زمینه (مد غربى و زینت کردن و…) خود را نمایان مى کند؛ عقده هایى که فرد را نسبت به خود بى اعتماد، و اراده را از او سلب مى سازد و فرد براى جبران آن به رفتار نابهنجار مدگرایى گرایش مى یابد.[۶]

ب – راه هایى براى راهنمایى

اما براى راهنمایى افراد مبتلا به مدگرایى افراطى و انحرافى قبل از هر چیز باید ریشه این گرایش را شناخت؛ یعنى این که بروز این رفتار در حس استقلال طلبى ریشه دارد یا در عقده حقارت و… ثانیا، نباید با موضع گیرى هاى تند و تخریبى، آنها را به لجاجت و مقابله وا داشت؛ به گونه اى که به بهاى تحمل آسیب ها بر روش اشتباه خود پافشارى نمایند.

در این حالت ابتدا باید از چنین افرادى دلجویى کرد و به آنها تفهیم  نمود که هیچ گاه مراعات ضوابط صحیح دینى و اجتماعى در نحوه پوشش و آرایش مناسب، به معناى محرومیت و محدودیت و سلب آزادى و انتخاب نیست. بدیهى است در مسیر راهنمایى و ارشاد افراد مدگرا، نکات ذیل در خور توجه و سزاوار پیگیرى است:

۱ – اعتماد دوست و فرد مدگرا را به سمت خود جلب کنید تا او با شما به عنوان دلسوز و امین مواجه شود.

۲ – از او بخواهید در مسیر خودشناسى گام نهاده، ارزش وجودى خویش را به خوبى ارزیابى و سنجش نماید.

۳ – آنها را در انتخاب دوست خوب راهنمایى نمایید و با هشدار نسبت به پیامدهاى دوستان ناباب این نکته را یادآورى کنید که معمولاً این دوره زودگذر است؛ ولى اگر فرد در همین ایام کوتاه با دوستان ناباب معاشرت داشته باشد، ممکن است انحراف تازه اى را براى فرد پدید آورد.

۴ – خاطرنشان نمایید که زیبایى ظاهرى یک امتیاز محسوب مى شود؛ اما علت موفقیت، سعادت و خوشبختى انسان نیست. افراد فراوانى هستند که وضعیت ظاهرى چندان مناسبى ندارند، ولى هیچ گاه احساس بى ارزشى نمى کنند، بلکه احساس خوشبختى و موفقیت دارند و با آرامش زندگى مى کنند.

۵ – از کسانى که به دلیل عقده هاى حقارت و خود کم بینى به مدگرایى گرایش پیدا کرده اند، بخواهید تا توانایى ها و استعدادهاى خود را شناسایى کرده، آنها را بر روى کاغذى یادداشت کند.

۶ – به چنین افرادى ارزش هاى واقعى را معرفى نموده و از آنها بخواهید این ارزش ها را ملاک رفتار خود قرار دهند. در این صورت به طور طبیعى کسانى که به دلیل رقابت و همسان سازى به مدگرایى رو آورده اند، دیگر واکنش ها و بازخوردهاى اطرافیان را ملاک رفتارهاى خود قرار نمى دهند.

۷ – کسانى که بر اساس انگیزه هاى روانشناختى به مدگرایى گرایش پیدا کرده اند باید بدانند، تنها راه نشان دادن برترى خود و جلب توجه دیگران پوشش و آرایش عجیب و غریب نیست؛ بلکه بسیارى از کمالات دیگر در عرصه هاى علم، هنر و ورزش وجود دارد که افراد مى توانند برترى خود را از آن طریق اثبات نمایند.

۸ – آسیب هاى فردى، اجتماعى، سیاسى و حتى اقتصادى رفتارهاى مدگرایانه را به این گروه یادآور شوید.

پی نوشت ها

[۱] – جوانان و مدگرایى، محمدصادق شجاعى، حدیث زندگى: مهر و آبان ۱۳۸۲، شماره ۱۳٫

[۲] – مد؛ نوآورى یا هنجارشکنى؟!، على ترکاشوند، روزنامه رسالت، شماره ۶۵۳۸، ص ۲۰٫

[۳] – همان.

[۴] – همان.

[۵] – ر.ک: اخلاق و رفتارهاى جنسى، یوسف غلامى، قم، دفتر نشر معارف، بهار ۱۳۸۶، سوم، صص ۲۱۴ – ۱۸۶٫

[۶] – ر.ک: مدگرایى، سیدمحمدتقى قاضوى، صباح، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۱۵ و ۱۶٫