برخى از جامعه شناسان ریشه مد، مدسازى و مدگرایى را در نابرابرى هاى اجتماعى مى دانند. اسپنسر معتقد است: مد برعکس تشریفات موجب رقابت بین اشخاص طبقات بالاتر مى شود و در واقع نوعى تقلید ناشى از رقابت است، نه تقلید ناشى از پسند و ستایش.

در جامعه اى که جایگاه افراد بر اساس میزان ثروت آنها ارزیابى مى شود، هر فرد تا زمانى که در مقایسه با دیگران احساس کمبود کند، پیوسته از وضعیت موجود در ناخشنودى شدید به سر خواهد برد. در چنین شرایطى هر طبقه اى تا آنجا که مى تواند، سبک زندگى طبقه بالاتر را الگو قرار مى دهد. و با همه توان مى کوشد تا مطابق این سرمشق زندگى کند و بدین وسیله به ترقى اجتماعى خود تظاهر نماید.

همچنین فشارهاى اجتماعى مى تواند یکى از عوامل مؤثر در گرایش به مد تلقى گردد. به عنوان نمونه در جوامع سرمایه دارى که در آن بازار رقابت جنسى شدید است، زنان ناگزیرند با همجنس خود رقابت کنند. بر مبناى این رویکرد زنان از روى هوى و هوس به لوازم آرایش روى نمى آورند، بلکه به علت فشار اجتماعى است که از لوازم آرایشى استفاده مى کنند.[۱]

از این نکته نیز نباید غافل شد که گاه رفتارهاى اجتماعى یک فرد یا گروه مدگرا مى تواند مقابله ستیزه جویانه با فضاى سیاسى و اجتماعى حاکم بر جامعه باشد. از همین روست که مى بینیم اولین مدهایى که در جهان شکل گرفت (بیتل ها Beetele، هیپى ها  Hippieو پانک ها Punk) با همین انگیزه به وجود آمد.

براى راهنمایى آن دسته از افرادى که با انگیزه هاى اجتماعى به سوى مد گرایش پیدا کرده اند، به نکات ذیل مى توان تکیه کرد تا به تغییر رویه آنان  کمک نمود:

۱ – ارزش هاى واقعى زندگى به آنها معرفى گردد. این دسته از افراد باید بدانند که پول و ثروت به عنوان یکى از امتیازات اجتماعى مطرح مى شود؛ اما ارزش واقعى انسان با پول و ثروت ارزیابى نمى شود؛ بلکه تقوا، سخاوت، فروتنى، قناعت، دستگیرى از نیازمندان و… معیارهاى حقیقى ارزش انسانى است. خداوند متعال نیز افراد را بر همین اساس ارزیابى کرده و فرموده است: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»؛[۲] «گرامى ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست».

۲ – باید دیدگاه این افراد را نسبت به فلسفه درست زندگى تغییر داد، زیرا کسانى که نسبت به فلسفه زندگى بینش درستى ندارند به راحتى تحت تأثیر فشارهاى اجتماعى قرار گرفته، به آسانى به هر سویى سوق داده مى شوند.

۳ – باید به کسانى که تلاش مى نمایند ظاهر زندگى خود را شبیه طبقات مرفه اجتماعى جلوه دهند، یادآورى شود که با این ظاهرسازى ها نمى توانند واقعیت زندگى خود را تغییر دهند. امام رضا (علیه السلام)  به یکى از یاران خود فرمود: «اگر در دست راست تو یک مروارید باشد و مردم بگویند یک بعره[۳] در دست گرفته اى، و اگر یک بعره در دست داشته باشى و مردم بگویند یک دُرّ در دست توست، آیا از این سخنان چیزى به تو سود مى رساند».[۴]

بنابراین اگر کسى به جاى کوشش در ارتقاى وضعیت زندگى تنها به فکر این باشد که خود را از نظر ظاهر شبیه طبقات مرفه جامعه نماید، در حقیقت واقعیت زندگى خود را تغییر نداده و هیچ سودى عاید او نگردیده است.

۴ – از دیگر اقداماتى که مى توان براى راهنمایى و ارشاد کسانى که تلاش مى نمایند تا به هر نحو ممکن خود را از لحاظ ظاهرى شبیه طبقات مرفه جامعه نمایند، تذکر این موضوع است که، هر انسانى باید توقع از خویش را متناسب با واقعیات و توانایى هاى خود تنظیم نموده و بى جهت مشغول آرمان هاى دست نیافتنى نباشد و در غیر این صورت، پیامدها و تبعات منفى از جمله بالا رفتن هزینه هاى زندگى، تحمل بیش از توان فشار اقتصادى، از دست دادن فرصت ها، از دست دادن روحیه قناعت، اسراف گرایى و… دامن گیر وى مى شود.

۵ – در مواجهه با افرادى که مدل مو و لباس را به عنوان شیوه اى براى اظهار نارضایتى سیاسى خود انتخاب مى نمایند، تبیین تاریخى بى نتیجه بودن این گونه روش ها، در به ثمر نشاندن اعتراضات اجتماعى و گاه سیاسى مفید و نتیجه بخش خواهد بود؛ زیرا تجربه تاریخى گروه هاى مختلفى همچون بیتل ها و پانک ها و… نشان داده که این روش ها در به ثمر رسیدن اهداف آنان بلافایده بوده و بهترین راه براى تحقق مطالبات همان پیگیرى هاى قانونى مى باشد.

پی نوشت ها

[۱] – هویت انسانى زن در چالش آرایش و مد، مریم رفعت جاه، فصلنامه «کتاب زنان»، شماره ۳۸، زمستان ۱۳۸۶، ص ۱۳۵٫

[۲] – حجرات ۴۹، آیه ۱۳٫

[۳] – در لغت نامه فرهنگ ابجدى «بعره» این گونه معنا شده: پشکل جانوران سَپَل دار و سم دار.

[۴] – بحارالأنوار، ج۲، ص ۶۶٫