دانشجوی گرامی؛ امام حسن مجتبی علیه السلام بارها حج به جا آورده اند که بسیاری ازآنها نیز با پای پیاده انجام گرفته است و در روایات تا ۲۵ مرتبه ذکر شده است چنانکه در روایتی ذکر شده که: لقد حج الحسن بن على خمسا و عشرین حجه ماشیا و ان النجائب لتقاد معه‏ (بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۵۴؛ مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۶۹(؛به راستى که حسن بن على بیست و پنج‏ سفر پیاده به حج رفت و مرکب هاى راهوار او را بدون سوار همراهش مى‏کشیدند.

اما تنها امامی که معروف است هرگز نتوانست حج به جا بیاورد و احتمالا شما به خاطر تشابه اسمی آن را اشتباه ذکر کرده بودید، امام یازدهم امام حسن عسگری علیه السلام می باشد. اما آیا واقعا این امام همام آنچنان که مشهور است نتوانست در طول زندگی خود حج به جا بیاورد؟
در جواب باید گفت هرچند معروف این است که امام یازدهم (ع) به حج مشرف نشده و این به دلیل آن بوده که در شهر سامرا تحت نظر بوده اند لذا از انجام فریضه حج محروم شده و در ضمن، گزارشی تاریخی در مورد خروجشان از شهر سامرا وجود ندارد. اما با این وجود، نمی توان به صورت قطعی چنین موضوعی را نه اثبات و نه رد کرد، چون شواهدی هم بر تایید و هم رد این مطلب موجود است.

پاسخ تفصیلی
در ابتدا باید بدانیم که در مسائل تاریخی، همان طور که برای اثبات یک موضوع نیاز به دلیل داریم، جهت نفی کامل و قطعی آن نیز نمی توانیم بدون مستندی معتبر، اظهار نظر کنیم؛ به عنوان نمونه، به صورت قطعی اظهار داریم که هیچ پیامبری در قاره آمریکا مبعوث نشده است و مستند چنین سخنی را تنها فقدان اثری از آنان در آیات و روایات اعلام کنیم. البته اگر آیه و یا روایتی وجود داشته باشد که به منتفی بودن موضوعی، تصریح داشته باشد، باید آن را پذیرفت.
در مورد حج امامان معصوم (ع) نیز باید از همین روش استفاده کرد. به عبارتی، اگر مستندی تاریخی و روایی وجود داشته باشد که صریحاً در آن بیان شده باشد که امامی از میان این امامان به حج مشرف نشده است، می توان آن را پذیرفت، اما نمی توان تنها به این دلیل که گزارشی تاریخی در مورد حج آن امام وجود ندارد، به صورت قطعی، عدم تشرف آن امام را اعلام کرد، بلکه چه بسا ممکن است ایشان حج را انجام داده، ولی در گزارشات تاریخی ثبت نشده باشد.

با این مقدمه، به ادامه پاسخ بر می گردیم:
در میان عموم مردم و به ویژه، حاجیان محترم این گونه شایع است که امام حسن عسکری (ع) به حج مشرف نشده اند و در همین راستا، حتی برخی از حجاج به نیابت از ایشان حج را به جا می آورند.
در این زمینه باید گفت که ما تاکنون، به هیچ مستند معتبر تاریخی برخورد نکردیم که تصریح به عدم تشرف ایشان به حج داشته باشد و همان گونه که بیان شد، فقدان گزارشی تاریخی در این مورد نیز نمی تواند دلیل مناسبی برای اثبات انجام نشدن اعمال حج توسط ایشان باشد و شاید چنین اعتقادی بدین دلیل رواج یافته است که بر اساس منابع تاریخی، یا محل تولد این امام بزرگوار در شهر سامرا بوده و یا ایشان در ابتدای کودکی، به همراه پدر بزرگوارشان به این شهر منتقل شده اند(بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۳۶) و با توجه به این که از طرفی، آن حضرت تا پایان عمرشان، به شدت تحت نظارت مأموران دستگاه خلافت عباسی بوده و از طرفی، هیچ گزارشی مبنی بر خروج ایشان از شهر سامرا مشاهده نشده، طبیعتا نباید امام یازدهم (ع) به حج مشرف شده باشند. چنانچه نقل شده حکومت عباسی آن قدر از نفوذ اجتماعی امام حسن عسگری علیه السلام نگران بود که ایشان را ناگزیر کرده بود هر هفته روزهای پنج شنبه و دوشنبه در دربار حاضر شوند. این با امکان انجام فریضه حج نمی سازد.(مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص۴۳۴، بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۲۵۱)

در مقابل این استنباط دلایلی نیز وجود دارد که این استنباط را با مشکل مواجه می کند و آن اینکه:
اولاً: ایشان با وجود این که در حصر شدید و تحت نظارت کامل بودند، اما در بیشتر اوقات به صورت رسمی به عنوان زندانی به شمار نیامده، بلکه تلاش می شد که در ظاهر، برخوردهای احترام آمیزی با ایشان انجام شده و حضور ایشان در مراسم های عمومی و دربار مشهود باشد(بحار الانوار، ج ۵۰،ص ۲۶۵، ح ۲۵؛ ص ۲۶۹، ح ۳۴؛ ص ۲۷۰، ح ۳۷ و … ) نیز برخی گزارشها حاکی است که ایشان گاه از شهر خارج شده و سپس مراجعت می کردند(بحار الانوار، ج۵۰، ص ۲۶۰، ح ۲۰ و … ) براین اساس، ممکن بود که به همراه کاروانی از حاجیان و تحت نظارت کامل مأموران حکومت، به حج مشرف شده باشند.

ثانیاً: روایت و گزارشی تاریخی وجود دارد که طی آن، شخصی در شهر مکه از ایشان روایتی را نقل کرده است که متن کامل این روایت را جهت مطالعه، خدمتتان عرضه می کنیم: حدثنا أبو نصر أحمد بن الحسین بن أحمد بن عبید الضبی قال حدثنا أبو القاسم محمد بن عبید الله بن بابویه الرجل الصالح قال حدثنا أبو محمد أحمد بن محمد إبراهیم بن هاشم قال حدثنا الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسى بن جعفر أبو السید المحجوب إمام عصره بمکه) در این قسمت از روایت، به حضور امام یازدهم (ع) در مکه اشاره شده است( قال حدثنی أبی علی بن محمد النقی قال حدثنی أبی محمد بن علی التقی قال حدثنی أبی علی بن موسى الرضا قال حدثنی أبی موسى بن جعفر الکاظم قال حدثنی أبی جعفر بن محمد الصادق قال حدثنی أبی محمد بن علی الباقر قال حدثنی أبی علی بن الحسین السجاد زین العابدین قال حدثنی أبی الحسین بن علی سید شباب أهل الجنه قال حدثنی أبی علی بن أبی طالب سید الأوصیاء قال حدثنی محمد بن عبد الله سید الأنبیاء ص قال حدثنی جبرئیل سید الملائکه قال قال الله سید السادات عز و جل إنی أنا الله لا إلا أنا فمن أقر لی بالتوحید دخل حصنی و من دخل حصنی أمن من عذابی(شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص ۱۳۵، ح ۳)

و می دانیم که بر اساس مبانی فقهی، حضور این امام در شهر مکه نمی توانسته بدون انجام اعمال عمره انجام پذیرد. بنابراین، اگر این روایت را بپذیریم ایشان احتمالا اعمال عمره را انجام داده و به احتمال زیاد، واجب الاهی حج نیز از ایشان فوت نشده است.
نتیجه: با توجه به مطالبی که عرض شد نمی توان انجام حج توسط امام حسن عسگری علیه السلام را به طور قطع و یقین اثبات و یا رد کرد.

منبع:پرسمان