رسول اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه هدی علیهم السلام در راستای هدایت انسانها دو دسته تعلیمات داشته اند: تعلیمات ایجابی و تعلیمات سلبی. منظور از تعلیمات ایجابی ، مواضع و آموزه هایی است که در آن، راه حق و مزیت های آن برای حقیقت جویان معرّفی و تبیین شده و افراد به آن ترغیب می گردند. و بالطبع منظور از تعلیمات سلبی، آن موضع گیری هایی است که در آن مسلک باطل نفی شده و افراد بشر از گرویدن به آن برحذر داشته می شوند.
شایان توجه آنکه زندگانی اهل بیت علیهم السلام همواره مشحون از هر دوی این مواضع، در کنار هم بوده است، چراکه اصولا هدایت امری دوسویه می باشد که هر یک از آن دو، بدون دیگری فاقد کارایی لازم خواهد بود.

امید بدون عمل

گه گاه شنیده می شود که برخی افراد متفکر مآب می گویند: هر عقیده و مسلکی آدمی را به سرمنزل سعادت یا حداقل به قسمتی از سعادت می رساند. همچنانکه گاهی اوقات گفته می شود: صرف اعتقاد قلبی به خدای متعال برای وصول به خوشبختی ابدی کافیست، هر چند این اعتقاد همراه با گناهان بزرگ و کوچک باشد و بدون پایبندی به دستورات عملی.
خوبست بدانیم شبیه این اندیشه منحرف در زمان امام محمد باقر علیه اسلام وجود داشته و پیروان آن فرقه ی «مُرجئه» نام داشته اند که افزون براین اعتقاد باطل در زمینه ی دشمنی با اهل بیت علیهم السلام نیز دارای اندیشه ی نادرستی بوده اند.(۱)

شبیه ترین دشمن به یهود

یکی از تعلیمات و مواضع سلبی حضرت امام باقر علیه اسلام، موضع آن حضرت در قبال این فرقه منحرف است. بدیهی است از رهگذر این تعلیم، هم بطلان این اندیشه هویدا می شود و هم نادرستی این تفکر که هر عقیده و مسلکی می تواند آدمی را به سر منزل مقصود برساند. گفتنی است سایر ائمه نیز در قبال این فرقه ضالّه موضعگیری نموده اند که به جهت اختصار از ذکر آن خودداری می کنیم.

اما سخن حضرت امام باقر علیه اسلام که در انتهای روایتی از ایشان نقل شده است چنین است:
«اللهم العن المرجئه فانهم اعداؤنا فی الدنیا و الاخره؛ (۲) خدایا! فرقه مرجئه را لعنت کن، همانا آنان دشمنان ما در دنیا و آخرت هستند».
افزون بر این مورد، دو روایت دیگر از آن امام بزرگوار نقل شده که هر دو مورد متضمن ابطال اعتقاد «مُرجئه» می باشد. حضرت می فرماید:
«ابرؤا من خمسه : من الرجئه و الخوارج و القدریه و …. (۳) یعنی از پنج گروه دور باشید: از مرجئه و خوارج و قدریه و …».
همچنین آن حضرت می فرمایند: «ما اللیلُ باللیل و لاالنهارُ بالنهار أشبه من المرجئه بالیهود و لا من القدریه بالنصرانیه» (۴) یعنی شباهت یک شب به شبی دیگر و یک روز به روزی دیگر بیش از شباهت مرجئه به یهودیان و بیش از همانندی فرقه قدریه به نصرانیها نمی باشد.

شایان ذکر اینکه آنچه دلالت این حدیث را بر إبطال مرجئه تأکید می کند، فرموده خداوند متعال در آیه ۸۲ سوره مبارکه مائده می باشد که شدید ترین دشمنی با اهل ایمان را از آن یهودیان و مشرکین بیان می کند: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَهً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ الْیَهُودَ وَ الَّذِینَ أَشرَْکُوا…».

همچنین در روایت دیگری حضرت امام باقر علیه السلام ضمن تحذیر پیروان خود از گرویدن به سایر دسته ها و مذاهب، ملاک همیشگی سعادت را بیان می کنند و می فرماید:
«لاتذهب بکم المذاهب فوالله ما شیعتنا الاّ من أطاع الله عزّوجلّ؛(۵) سائر مذاهب شما را به گمراهی نکشاند. پس به خدا قسم! هیچکس شیعه ما نیست مگر آنکس که خداوند عزّوجلّ را اطاعت می کند».

بنابراین با توجه به فرمایشات پنجمین امام هدایت، درمی یابیم که:
اولا، به هر مسلک و عقیده ای نمی تواند تمسک جست و راه سعادت را در آن جستجو نمود، بلکه چه بسا دست یازیدن به آن موجب گمراهی از مسیر حق می گردد.
و ثانیا، عمل به دستورات الهی نقشی کلیدی را در وصول انسان به سعادت حقیقی ایفا می کند، و همانگونه که ملاحظه شد این امر مورد تأکید بسیار واقع شده است.
به امید اینکه با تمسک به تعلیمات ایجابی و سلبی امامان معصوم علیهم السلام در مسیر حق و حقیقت گام برداریم. چنانکه آموزه ها و تعلیمات الهی آن بزرگواران تا همیشه تاریخ روشنگر مسیر سعادت بوده است و تشنگان حقیقت را زلال گوارا.

منبع:پرسمان

پی نوشت ها :
۱) علاقمندان می توانند به کتاب «بحوث فی الملل و النحل» طبع موسسهالنشر الاسلامی، جلد سوم، تألیف حضرت آیت الله سبحانی مدظله مراجعه نمایند.
۲) الروضه من الکافی، طبع دار الکتب الاسلامیه، ص۲۷۶.
۳) الاصول السته عشر، طبع دلیرالحدیث، ص ۳۶۴: البته توضیح کامل این حدیث در این مختصر نمی گنجد، کما اینکه همین مطلب در مورد حدیث بعدی نیز صدق می کند.
۴) ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، طبع دارالشریف الرضی للنشر، ص۲۱۳.
۵) اصول کافی، ج۱، ص۷۳.
سید علی محمّد هاشمی رضوانی