چرا امتحان به غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) از شدیدترین امتحانات است؟
یکی از حکمت‌ها و اسرار غیبت و پنهان زیستی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف)، امتحان و آزمایش انسان‌ها – به خصوص شیعیان- است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پایبندی و باور عمیق خود به مهدویّت و میان اخلاص و علاقه خود را نشان دهند. در غیبت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) شباهت‌هایی به سایر پیامبران وجودد دارد؛ به ویژه آن‌که آن‌ها نیز دارای غیبت –کوتاه مدت یا طولانی- بودند. خداوند همان‌‌طور که با غیبت پیامبران، امّت آنان را آزمایش کرده است؛ می‌خواهد امّت اسلامی را نیز بیازماید و شاید این برابری طول غیبت خاتم الاوصیاء با غیبت مجموع پیامبران، برای این باشد که می‌خواهد این امّت را با آزمایش‌هایی سخت‌تر از آزمون آن‌ها، بیازماید.
از روایات مختلف، به دست می‌آید که مؤمنان در دوره‌ی غیبت، گرفتار آزمایش‌های بزرگی خواهند شد؛ چنان‌که امت‌های قبلی نیز دچار آزمون‌ها و ابتلاهای مختلفی بودند: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبین»[۱]؛ «آیا مردم گمان می‌کنند، همین که به زبان بگویند ایمان آوردیم، دست از سر آن‌ها برمی‌داریم و آزمایش نمی‌شوند؟ مردمی را که قبل از ایشان بودند نیز آزمودیم و خداوند می‌داند که چه کسانی راستگو و چه کسانی دروغگویند و در امتحان درست یا نادرست از آب در آیند…».
از آن‌جایی که غیبت طولانی می‌شود، عدّه‌ای از مردم دچار تردید، حیرت و… می‌شوند و از باور به ظهور منجی موعود، بر می‌گردند؟! این آسیب‌ها و عوامل مشکل‌زا در عصر غیبت، عبارت است از:
۱ – حیرت و سرگردانی؛ امام عسکری (علیه السّلام) فرمود: بدانید که فرزندم غیبتی خواهد داشت که نادانان، در آن دچار سرگردانی می‌شوند؛ و آن‌ها که برای ظهورش از پیش خود وقت تعیین می‌کنند، به دورغ گویی می‌افتند»[۲]. ابن عباس نیز گفته است: «پس از یک غیبت طولانی و حیرت ظلمانی، ظاهر می‌شود»[۳].
۲ – گمراهی و ضلالت؛ یعنی در این دوران، عدّه‌ای از مردم از مسیر حق برگشته، دچار انحراف و گمراهی می‌شوند و از هدایت الهی باز می‌مانند، پیامبر گرامی (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده است: «تکون له غیبه و حیره تضلّ فیها الامم»[۴]؛ «برای او غیبت و برای امّت حیرتی خواهد بود که خیلی‌ها در آن دوران گمراه خواهند شد».
سدیر می‌گوید: امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «…وای بر شما! در کتاب جَفر نظر انداختم… و در ولادت قائم ما و غیبت او و طولانی شدن آن و مدّت عمر وی، تأمّل کردم و دیدم که مردم با ایمان، گرفتار بلاها و مصیبت‌ها هستند و به جهت طولانی شدن دوران غیبت، در دل‌هایشان شک و تردید راه می‌یابد و بیشتر آن‌ها از دینشان برمی‌گردند…»[۵].
۳ – برگشت از اعتقاد به مهدویت؛ امام رضا (علیه السّلام) از پدران و بزرگوارش از امام علی (علیه السّلام) نقل می‌کند: «در دوران غیبت جز دینداران ناب –که یقین در جانشان رسوخ کرده و خداوند از آنان بر ولایت ما پیمان گرفته و ایمان در جانشان ثابت کرده و به دم الهی یاریشان نموده است – کسی بر اعتقاد خود، استوار نخواهد ماند»[۶].
در همین مضمون از امام عسکری و امام سجاد (علیه السّلام) نیز روایاتی نقل شده است[۷].
۴ – قساوت و تیره شدن دل‌ها؛ به جهت طولانی شدن غیبتش؛ دل‌ها سخت و تیره می‌شود و جز آن‌ها که خداوند ایمان به او را در قلوب‌شان نشانده و به دم الهی یاریشان کرده است، کسی دیگر بر اعتقاد او باقی نماند»[۸].
۵ – عدم تحمّل و بردباری؛ امام صادق (علیه السّلام) نیز فرموده است: «شتاب مردم برای این کار آنان را هلاک می‌سازد. خداوند برای شتاب مردم، شتاب نمی‌کند؛ برای این امر، مدّتی هست که باید پایان پذیرد. اگر مدّت آن سرآید، نه ساعتی جلو می‌افتد و نه ساعتی تأخیر می‌شود»[۹].
۶ – شک در حیات و زنده بودن آن حضرت؛ امام صادق (علیه السّلام) فرموده است: «جدّاً مورد آزمایش قرار می‌گیرید تا جایی که مردم می‌گویند: مهدی، مرده یا کشته شده است؛ اگر زنده است، پس کجا است و چه می‌کند؟! چشمان مؤمنان او را می‌گریند و همچون کشتی طوفان زده، به اضطراب می‌افتند؛ به جز کسانی که خداوند از آنان پیمان گرفته و به دم الهی یاریشان کرده، کس دیگری رستگاری نخواهد شد»[۱۰].
۷ – انحراف و برگشت از دین؛ یکی از ابتلائات و آسیب‌های دوران غیبت، برگشت عدّه‌ای از آیین الهی و ضعف و سستی در دینداری و یگانه پرستی است. امام کاظم (علیه السّلام) فرمود: «هنگامی که پنجمین فرزند امام هفتم، از دیده‌ها ناپدید شد، از خدا بترسید و به او پناه ببرید و در مورد دین و آیین خود، کسی شما را از دینتان منحرف نکند [؛زیرا] برای صاحب این امر غیبتی هست تا آن‌ها که به او عقیده دارند، از اعتقاد خود باز گردند»[۱۱].
محمد بن مسلم و ابوبصیر روایت کرده‌اند که امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «این کار به سامان نمی‌رسد [و ظهور او محقّق نمی‌شود] مگر این‌که دو سوم مردم از دین برگردند؛ ما گفتیم: اگر دو سوم مردم از دین برگردند، دیگر چه کسی باقی خواهد ماند؟! امام (علیه السّلام) فرمود: آیا دوست ندارید در بین یک سوم باقی مانده باشید؟»[۱۲].
۸ – دشواری حفظ ایمان؛ شدّت‌ها و پیشامدهای ناگوار و تحوّلاتی که روی می‌دهد، مردم را زیر و رو کرده و حفظ ایمان و استقامت در این راه را دشوار می‌سازد و ایمان افراد در مخاطرات سخت واقع می‌شود!
امام باقر (علیه السّلام) فرموده است: «بعد از غیبت و حیرت ظاهر می‌شود؛ در این دوران تنها کسانی که بر دین خود ثابت می‌مانند که در ایمان خود، مخلص و با روح یقین همراه باشند و آنان کسانی‌اند که خداوند از آن‌ها درباره‌ی ولایت ما پیمان گرفته و در دل آن‌ها، ایمان را مستقر ساخته و آن‌ها را با روحی از خود تأیید کرده است»[۱۳].
۹ – کمبودها و نارسایی‌های زندگی؛ یکی از امتحانات مردم در عصر غیبت و ابتلائات شدید آنان، گرانی، کسادی، مرگ و میر، جنگ‌ها، کمی محصولات کشاورزی، دچار شدن به پادشاهان ستمگر و… است.
امام صادق (علیه السّلام) خطاب به محمّد بن مسلم فرمود: «پیش از قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشّریف)، نشانه‌هایی است که خداوند آن‌ها را ظاهر خواهد ساخت». محمّد بن مسلم پرسد: آن‌ها چیست؟ فرمود: خداوند آن‌ها را چنین بیان فرموده است:
«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرات»[۱۴]. «لَنَبْلُوَنَّکُمْ» یعنی امتحان می‌کنیم شما مؤمنان را قبل از خروج قائم (عجل الله تعالی فرجه الشّریف).
«بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ»؛ یعنی، به وسیله‌ی پادشاهان… در آخر سلطنت آن‌ها.
«وَ الْجُوعِ»؛ یعنی، با گرانی قیمت‌ها. «وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ»؛ یعنی، با کسادی تجارت و کمی درآمد». «وَ الْأَنْفُسِ»، یعنی، با کمی رشد زراعت.
«وَ بَشِّرِ الصَّابِرین»، یعنی، نوید بده در آن زمان، صبر پیشگان را با ظهور قائم و آن بعد از یک فتنه سخت و کمرشکن است که هر دوستی و خویشی را در هم می‌ریزد. همسایه به همسایه‌اش هجوم برده، گردنش را می‌زند! در چنین روزگاری، به زمین بچسبید و دست و پای خود را تکان ندهید»[۱۵]. و نیز فرموده است: «ترس اهل عراق و بغداد را احاطه می‌کند و مرگ ناگهانی و پیاپی در آن‌جا شایع می‌شود و کمبود در اموال، اشخاص و میوه‌ها ظاهر می‌شود و زراعت کمتر رشد می‌کند»[۱۶].
۱۰ – اختلاف و تبرّی از همدیگر؛ یکی از آسیب‌های فراروی جوامع اسلامی در این دوران، وجود اختلافات و کشمکش‌ها و پراکندگی و دوری مردم از همدیگر است. امیر مؤمنان علی (علیه السّلام) فرموده است: «چه بر شما خواهد گذشت وقتی امام هدایت‌گر و نشانه‌ی حق را به چشم نبینید؟ گروهی از گروه دیگر بیزاری می‌جویید»[۱۷].
امام صادق (علیه السّلام) نیز می‌فرماید:«چه بر شما خواهد گذشت، وقتی امام هدایت‌گر… را به چشم نبینید، گروهی از گروه دیگر بیزاری می‌جویید؛ آن‌گاه سخت مورد آزمایش واقع می‌شوید و ناخالصان شما، از راستای شما، جدا خواهند شد. اوّل روز در اخبار و آثار اختلاف و مشاجره خواهید داشت و آخر روز، کارتان به کشت و کشتار خواهد کشید»[۱۸].
۱۱ – دروغ‌گویی و تعیین وقت ظهور؛ امام صادق (علیه السّلام) فرموده است: آنان که وقت تعیین کردند، دروغ گفتند ما اهل بیتی هستیم که وقت معیّن نمی‌کنیم…»[۱۹].
۱۲ – ضعف و سستی در حفظ عقاید حقه؛ عصر غیبت، دوران هجوم شبهات، فزونی انحرافات و اندیشه‌های نادرست و باطل و دنیاگرایی‌ها و نادانی‌ها است و بدین جهت، پابر جا ماندن بر عقاید درست و حق دشوار است. امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «هنگامی که امر غیبت، واقع شود، به آنچه در دست دارید (عقاید حقه) چنگ بزنید تا قضیه آشکار شود و فرمان خدا فرا رسد»[۲۰].
و نیز: «برای مردم روزگاری فرا می‌رسد که همگان دچار تب و لرز می‌گردند؛ علم و دانش در آن دوران، در هم پیچیده می‌شود؛ آن سان که مار در لانه خود به دور خویش می‌پیچید. در آن هنگام ستاره‌ی آن‌ها طلوع می‌کند:. گفته شد: مراد از تب و لرز چیست؟ فرمود: «روزهای فترت که همگان دچار ضعف و سستی می‌گردند؛ در آن ایّام بر عقاید خود استوار باشید تا خداوند ستاره‌ی شما را ظاهر گرداند».
نتیجه‌گیری
با توجّه به این آسیب‌ها و چالش‌ها، روشن می‌شود که در عصر غیبت، امتحان و آزمون انسان‌ها بسیار دشوار است و آنان باید از این مراحل سخت و طاقت فرسا عبور کنند و میزان پایبندی، باورمندی، بردباری و استقامت خود را نشان دهند. به یقین در دورانی که احتمال سرگردانی، گمراهی، تردید و برگشت از اصل مهدویت، قساوت و دل مردگی، بی‌اعتمادی به آموزه‌های دینی، انحراف و فسادگری، هواپرستی، مشکلات و کمبودهای زندگی، اختلافات و دشمنی‌ها، دروغ‌گویی و ناراستی، ضعف و سستی در دینداری و… بیشتر از هر عصری وجود دارد؛ باید متدیّنان و یکتا پرستان در اعتقاد خود به منجی موعود، استوار و پابرجا باشند و از این آزمون سخت، سربلند بیرون آیند. بر این اساس است که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «…کسانی که در دوره‌ی غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) بر اعتقاد به او استوار هستند، از کبریت احمر نایاب‌ترند. جابر بن عبدالله انصاری بلند شد و گفت: ای رسول خدا! آیا فرزندت قائم غیبت خواهد کرد؟ فرمود: آری به خدا قسم؛ «وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ»[۲۱]؛ «خداوند مؤمنان را جداً می‌آزماید و کافران را از میان بر می‌دارد»[۲۲].
باید برای رستگاری و موفّق شدن در این آزمایش‌ها، تلاش کرد و آن‌گونه که در روایات آمده، رستگاری کامل جز برای دینداران ناب و مخلص و کسانی که جانشان با یقین در آمیخته و اعتقادشان محکم و شناختشان از نادانی‌ها و نادرستی‌ها پیراسته شده است؛ برای کسی دیگر میسّر نیست.
فقط با داشتن چنین شرایط و حالاتی است که بنده پروردگار، به قضای الهی و حکم پروردگار در تمام امور، خشنود است و نسبت به غیبت و دیگر مسائل مربوط به آن هیچ شک و تردیدی به دل راه نمی‌دهد و بر اعتقاد به امامت امام غایب استوار و ثابت می‌ماند و همیشه یاد او را در دل دارد و این چیزها جز با تلاش پیگیر و حرکت در راه بندگی حقیقی و خالصانه، از راه دیگری به دست نمی‌آید[۲۳].
منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی مهدویت پیش از ظهور؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: رحیم کارگر
[۱]. عنکبوت (۲۹)، آیه ۲ و۳٫
[۲]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۸۲، ح ۱۸۹٫
[۳]. یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۴۶؛ الزام الناصب، ص ۶۲٫
[۴]. کشف الغمه، ج، ص ۳۱۱؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۷۲٫
[۵]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۷۵، ح ۱۶۲٫
[۶]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۶۴، ح ۱۱۷٫
[۷]. ر. ک: همان، ج ۳، ص ۷۹، ح ۱۸۰ و ص ۴۶۷، ح ۱۲۷٫
[۸]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۸۸، ح ۲۰٫
[۹]. اصول کافی، ج ۱، ص ۳۶۹؛ الغیبه النعمانی، ص ۱۵۸٫
[۱۰]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۷۳، ص ۱۵۴٫
[۱۱]. الغیبه النعمانی، ص ۷۸؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۰؛ منتخب الاثر، ص ۲۱۸٫
[۱۲]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۰، ح ۳۳۱٫
[۱۳]. کشف الغمه، ج ۳، ص ۳۱۱؛ منتخب الاثر، ص ۲۲۹٫
[۱۴]. بقره (۲)، آیه ۱۵۵٫
[۱۵]. ارشاد، شیخ مفید، ص ۳۴۰؛ الغیبه النعمانی، ص ۱۳۲٫
[۱۶]. یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۳۸٫
[۱۷]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۰، ح ۳۳۴٫
[۱۸]. همان، ص ۴۷۳، ح ۱۵۵٫
[۱۹]. الغیبه طوسی، ص ۲۶۳؛ اصول کافی، ج ۱، ص ۳۶۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۱۴٫
[۲۰]. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۳۳؛ یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۳۱٫
[۲۱]. آل عمران (۳)، آیه ۱۴۱٫
[۲۲]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۶۱، ح ۱۰۷٫
[۲۳]. علی سعادت پرور، ظهور نور، ص ۹۹٫
پاسخ دهید