مشخصات حضرت
اسم : جعفر
لقبها : صادق- مصدق – محقق – کاشف الحقایق – فاضل – طاهر – قائم – منجی – صابر
کنیه : ابوعبدالله – ابواسماعیل – ابوموسی
نام پدر : حضرت امام محمد باقر (علیه السلام)
نام مادر : فاطمه ( ام فروه ) دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر
زمان تولد : هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ هجری در روز جمعه یا دوشنبه ( بنا بر اختلاف ) در هنگام طلوع فجر مصادف با میلاد حضرت رسول . بعضی ولادت ایشان را روز سه شنبه هفتم رمضان و سال ولادت ایشان را نیز برخی سال ۸۰ هجری ذکر کرده اند . (۱)

محل تولد : مدینه منوره
عمر شریفش : ۶۵ سال
مدت امامت : ۳۴ سال
زمان رحلت (شهادت) : ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری درباره زمان شهادت نیز گروهی ماه شوال و دسته ای دیگر ۲۵ رجب را بیان کردند . (۲)
قاتل : منصور دوانیقی بوسیله زهر
محل دفن : قبرستان بقیع
زنان معروف حضرت : حمیده دختر صاعد مغربی ، فاطمه دختر حسین بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب(علیهم السلام)

فرزندان پسر : موسی (علیه السلام) – اسماعیل – عبدالله – افطح – اسحاق – محمد – عباس – علی
فرزندان دختر : ام فروه – فاطمه – اسما که اسماعیل ، عبدالله وام فروه مادرشان فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین (علیهم السلام)( نوه امام سجاد) است .
وامام موسی کاظم(علیه السلام) ، اسحاق و محمد که مادرشان حمیده خاتون می باشد . وعباس ، علی ، اسماء و فاطمه که هر یک از مادری به دنیا آمده اند .
نقش روی انگشتر حضرت : ما شاء الله لا قوه إلا بالله ، أستغفرالله .
اصحاب معروف امام صادق (علیه السلام): ابان بن تغلب – اسحاق بن عمار- برید – صفوان بن مهران – ابوحمزه ثمالی – حریر بن عبدالله سجستانی زراره بن اعین شیبانی – عبدالله بن ابی یعفور- عمران بن عبدالله اشعری قمی .
روز زیارت ایشان : روزهای سه شنبه می باشد .
رخسار حضرت : بیشتر شمایل آن حضرت مثل پدرشان امام باقر)علیه السلام( بود .
جز آنکه کمی لاغرتر و بلند تر بودند .

مردی میانه بالا ، سفید روی ، پیچیده موی و پیوسته صورتشان چون آفتاب می درخشید . در جوانی موهای سرشان سیاه و در پیری سفیدی موی سرشان بر وقار و هیبتشان افزوده بود . بینی اش کشیده و وسط آن اندکی برآمده بود وبر گونه راستش خال سیاه رنگی داشت .
ریش مبارک آن جناب نه زیاد پرپشت و نه زیاد کم پشت بود . دندانهایش درشت و سفید بود ومیان دو دندان پیشین آن گرامی فاصله وجود داشت . بسیار لبخند می زد و چون نام پیامبر برده می شد رنگ از رخسارش تغییر می کرد .
گوشه ای از حیات امام صادق (علیه السلام)

پدرش ۲۶ ساله بود که او زاده شد . دوازده تا ۱۵ سال بنابر اختلاف از عمر شریفش را درکنار جدش امام سجاد)علیه السلام (و نوزده سال را در کنار پدرش امام باقر)علیه السلام( گذراند .
پیامبر اکرم)صلّی الله علیه وآله( در خصوص انتخاب نام و لقب امام ششم فرموده است: وقتی که فرزندم جعفر متولد شد نام اورا صادق بگذارید زیرا فرزند پنجمش جعفراست وادعای امامت می کند و او در نظر خداوند جعفر کذاب است .
ابن بابویه و قطب راوندی روایت کرده اند : که از حضرت امام زین العابدین )علیه السلام) پرسیدند که امام بعد از تو کیست؟

فرمود : محمد باقر شکافنده علوم است . پرسیدند که : بعد از اوامام که خواهد بود ؟
گفت : جعفر که نام اونزد اهل آسمانها صادق است.امام ششم شیعیان و رئیس مذهب تشیع درسال ۱۱۴ هجری قمری در سن ۳۱ سالگی به امامت رسید و ردای ولایت بردوش گرفت.
دوران امامت آن امام ۳۴ سال بوده که با اواخر حکومت امویان واوایل حکومت عباسیان مصادف می باشد .
که حدود هجده سال آن ( ۱۳۲-۱۱۴ ) همزمان با حکومت امویان و شانزده سال آن ( ۱۴۸-۱۳۲ ه ) همزمان با حکومت عباسیان بود .

آن حضرت با پنج تن از خلفای بنی امیه – هشام بن عبدالملی ( ۱۲۵-۱۰۵ ه. ق ) ، ولید بن یزید بن عبدالملی ( ۱۲۶-۱۲۵ ه. ق ) ، یزید بن ولید بن عبدالملی ( ۱۲۶ ه. ق ) ، ابراهیم بن ولید (۱۲۶ ه. ق”( به مدت ۷۰ روز )) و مروان بن محمد ملقب به حمار ( ۱۳۲-۱۲۶ ه.ق ) و دو تن از خلفای بنی عباس ابوالعباس ( عبدالله بن محمد ) معروف به سفاح ( ۱۳۲- ۱۳۶ ( ۱۳۷ ) ه. ق ) و ابوجعفر معروف به منصور دوانیقی ( ۱۵۸-۱۳۶ ( ۱۳۷ ) ه. ق ) معاصر بود .

در یک دسته بندی ، زندگانی امام جعفر صادق (علیه السلام) می توان به سه دسته کلی تقسیم نمود :
الف – زندگانی امام در دوره امام سجاد و امام باقر (علیهم السلام) که تقریبا نیمی از مر حضرت را به خود اختصاص می دهد . در این دوره ( ۸۳-۱۱۴ ) امام صادق (علیه السلام) از علم و تقوی و کمال و فضیلت آنان در حد کافی بهره مند شد .
ب – قسمت دوم زندگی امام جعفر صادق(علیه السلام) ازسال ۱۱۴ هجری تا ۱۴۰ هجری می باشد . دراین دوره امام از فرصت مناسبی که بوجود آمده ، استفاده نمود و مکتب جعفری را به تکامل رساند . در این مدت ، ۴۰۰۰ دانشمند تحویل جامعه داد و علوم و فنون بسیاری را که جامعه آن روز تشنه آن بود ، به جامعه اسلامی ارزانی داشت .
ج – هشت سال آخرامام (علیه السلام) قسمت سوم زندگی امام را تشکیل می دهد . دراین دوره ، امام بسیار تحت فشار و اختناق حکومت منصور عباسی قرار داشت . در این دوره امام دائما تحت نظر بود و مکتب جعفری عملا تعطیل گردید .
عصر امام صادق (علیه السلام)

عصر امام صادق(علیه السلام) یکی از طوفانیترین ادوارتاریخ اسلام است که ازیک سواغتشاشها و انقلابهای پیاپی گروههای مختلف ، بویژه از طرف خونخواهان امام حسین (علیه السلام ) رخ میداد ، که انقلاب ابو سلمه در کوفه و ابو مسلم در خراسان و ایران از مهمترین آنها بوده است . و از دیگر سو عصر برخورد مکتبها و ایدهئولوژیها و عصر تضاد افکار فلسفی و کلامی مختلف بود که از برخورد امت اسلام با مردم کشورهای فتح شده و نیز روابط مراکز اسلامی با دنیای خارج ، به وجود آمده و درمسلمانان نیز شور و هیجانی برای فهمیدن وپژوهش پدید آورده بود .
عصری که کوچکترین کم کاری یا عدم بیداری و تحرک پاسدار راستین اسلام یعنی امام (علیه السلام) ، موجب نابودی دین و پوسیدگی تعلیمات حیاتبخش اسلام ، هم از درون و هم از بیرون میشد .

زمان امام صادق)علیه السلام(، زمان تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس بود واین دوگروه مدتی درحال کشمکش و مبارزه با یکدیگر بودند . از زمان هشام بن عبدالملی ، تبلیغات و مبارزات سیاسی عباسیان آغاز گردید و در سال ۱۲۹ وارد مرحله مبارزه مسلحانه و عملیات نظامی گردید و سرانجام در سال ۱۳۲ به پیروزی رسید . بنی امیه در این مدت ، گرفتار مشکلات سیاسی فراوانی بودند ، لذا فرصت فشار و اختناق نسبت به شیعیان را نداشتند .
عباسیان نیز چون از دستیابی به قدرت در پوشش شعار طرفداری از خاندان پیامبرو گرفتن انتقام خون آنان عمل می کردند ، فشاری از طرف آنان مطرح نبود . از اینرو این دوران ، دوران آرامش و آزادی نسبی امام صادق (علیه السلام) و شیعیان بود و آن حضرت از این فرصت استفاده کرده و تلاش فرهنگی وسیعی را آغاز کرد . پیشوای ششم در چنین دورانی به فکر نجات افکار توده مسلمان ازالحاد وبدبینی وکفر و نیز مانع انحراف اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین بود ، و از توجیهات غلط و وارونه دستورات دین که به وسیله خلفای وقت صورت می گرفت جلوگیری می کرد .

اینجا بود که امام)علیه السلام) دشواری فراوان در پیش ومسئولیت عظیم بر دوش داشت . امام صادق (علیه السلام)در ظلمت بحرانها و آشوبها دنیای شیعه را به فروغ تعاعلیم خویش روشنی بخشید و حقیقت اسلام را از آلایش انحرافات وگزند فریبکاران حفظ نمود . او آن قدر فقه و دانش اهل بیت را گسترش داد و زمینه ترویج احکام و بسط کلام شیعی را فراهم ساختکه مذهب شیعه به نام او به عنوان مذهب جعفری شهرت یافت . آن اندازه که دانشمندان و راویان از دانش امام بهره مند برده واز ایشان حرف و حدیث نقل کرده اند از هیچ یک از دیگرائمه نقل نکرده اند .
لیکن طولی نکشید که بنی عباس پس از تحکیم پاییهای حکومت و نفوذ خود ، همان شیوه ستم و فشار بنی امیه را پیش گرفتند و حتی از آنان هم گوی سبقت را ربودند . وضع به حدی ناگوار وشد که همگی یاران امام (علیه السلام) را در معرض خطر مرگ قرار می داد ، چنانچه زبده هایشان جزو لیست سیاه مرگ بودند .

امام صادق (علیه السلام) که همواره مبارزی نستوه و خستگی ناپذیر وانقلابی بنیادی درمیدان فکر و عمل بوده ، کاری که امام حسین (علیه السلام ) به صورت قیام خونین انجام داد ، وی قیام خود را درلباس تدریس وتأسیس مکتب وانسان سازی انجام داد و جهادی راستین کرد . رحلت[شهادت] امام را به سبب مسمومیت دانسته اند . از ارتکاب این جنایت را که منصور درتوان خود نمی دید به جعفر بن سلیمان پسر عموی خویش و والی وقت مدینه محول کرد .
فرزند برومندش امام موسی بن جعفر(علیهما السلام) او را دو جامه سفید مصری که درآن احرام می بست ودر پیراهنی مه می پوشید ودرعمامه ای که ازامام زین العابدین(علیه السلام ) به او رسیده بود ، کفن نمود و بر آن نماز خواند واو رادر بقیع در کنار قبر پدربزرگوارش سید الساجدین)علیه السلام(به خاک سپرد .

سلام بر او از میلاد تا میعاد
شخصیت علمی امام صادق (علیه السلام(
در دوره امامت امام صادق (علیه السلام)مسلمانان بیش از پیش به علم و دانش روی آوردند و در بیشتر شهرهای قلمرو اسلام بویژه در مدینه ، مکه ، کوفه ، بصره و … مجالس درس و مناظره های علمی دایر واز رونق خاصی برخوردار گردید .
در این زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق)علیه السلام(توانست نهضت علمی فرهنگی پدرش امام باقر)علیه السلام (را ادامه داده و علوم و معارف اهل بیت را بیان کرده در همه جا منتشر کند . سفرهای اجباری و اختیاری امام به عراق و به شهرهای حیره ، هاشمیه و کوفه و برخورد با اربابان دیگر مذاهب فقهی وکلامی نقش بسزایی در معرفی علوم اهل بیت و گسترش آن در جامعه داشت . در این شهرها گروههای مختلف برای فراگیری دانش نزد آن حضرت می آمدند و از دریای دانش او بهره مند می بردند . برخورد وی با گروههای مختلف مردم سبب شد که آوازه شهرتش در دانش و بینش دینی ، علم و تقوی ، سخاوت و جود وکرم و … در تمام قلمرو اسلام طنین انداز شود و مردم از هر سو برای استفاده از دانش بیکران وی رو سوی کنند . در این دوره علوم و فلسفه ایرانی ، هندی و یونانی به حوزه اسلامی راه یافت و بازار ترجمه علوم گوناگون از زبانهای مختلف به زبان عربی گرم و پررونق گردید .

همچنین مکتبهای کلامی و فرقه مذهبی و فقهی در این عصر پایه گذاری شد . امام صادق (علیه السلام)با تمام جریانهای فکری و عقیدتی آن روز برخورد کرده و موضوع اسلام و تشیع را در برابر آنها روشن ساخته و برتری بینش اسلام تشیعی را ثابت کرده است . مناظرات امام صادق (علیه السلام)با اربابان دانشهای گوناگون چون پزشکان ، فقیهان ، منجمان ، متکلمان ، صوفیان و… بویژه مناظرات وی با ابوحنیفه مشهور و در منابع شیعه و سنی ثبت است . ( ۳ )
شاگردان امام باقر(علیه السلام) پس از درگذشت آن حضرت به گرد شمع وجود امام صادق (علیه السلام) حلقه زدند . امام(علیه السلام) نیز با جذب شاگردان جدید به تأسیس یک نهضت عظیم فکری و فرهنگی و بالنده مبادرات ورزید ، به گونه ای که طولی نکشید مسجد نبوی در مدینه منوره و مسجد کوفه در شهر کوفه به دانشگاهی عظیم تبدیل شد . درگیری شدید بین بنی عباس و بنی امیه ، آنان را آن چنان به خود مشغول کرده بود ، که فرصتی طلایی برای امام صادق (علیه السلام) و یارانش به دست آمد .

آن حضرت با استفاده از این فرصت به بازسازی و نوسازی فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شیفتگان مکتب حق از اطراف و اکناف ، از بصره ، کوفه ، واسط ، یمن و نقاط مختلف حجاز به مرکز اسلام ؛ یعنی مدینه ، سرازیر شدند وچون پروانگی دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق (علیه السلام)تجمع کردند . امام صادق (علیه السلام) هر یک از شاگردان خود را رشته های که با ذوق و قریحه او سازگار بود ، تشویق و تعلیم می نمود و در نتیجه ، هر کدام از آنها در یک یا دو رشته از علوم مانند : حدیث ، تفسیر ، فقه و کلام ، تخصص پیدا می کردند .

دردانشگاهی که امام بوجود آورده بود شاگردان بزرگ و برجسته ای همچون هشام بن حکم- محمد بن مسلم- ابان بن تغلب- هشام بن سالم – مومن الطاق – مفصل بن عمر – جابر بن حیان و… تربیت کرد که هر یک از آنها شخصیتهای بزرگ علمی و چهره های درخشانی بودند که خدمات شایانی انجام دادند . به عنوان نمونه هشام بن حکم ۳۱ جلد کتاب و جابر بن حیان بیش از ۲۰۰ جلد در زمینه علوم گوناگون بخصوص رشته های عقلی طبیعی و شیمی کتاب نوشته است و به عنوان بدر علم شیمی مشهور است .

دانشمندان علم حدیث شمار کسانی را که مورد اعتماد بوده اند – راویان ثقه – و از آن حضرت نقل کرده اند تا چهار هزار نفر را نوشته اند . شاگردان دانشگاه امام منحصر به شیعیان نبوده بلکه پیروان اهل تسنن نیز از مکتب آن حضرت برخوردار می شدند . بزرگان اهل سنت چون مالی بن انس ، ابوحنیفه ، سفیان ثوری ، سفیان بن عیینه ، ابن جریح ، روح ابن قاسم و… ریزه خوار خوان دانش بیکران او بودند . ابو حنیفه که دو سال شاگرد امام بود این دوره را پایه علوم و دانش خود معرفی کرده می گوید :

اگر آن دو سال نبود ” نعمان ” از بین رفته بود .

رویدادهای مهم

۱ – شهادت امام باقر)علیه السلام(، پدر امام جعفر صادق)علیه السلام(، در سال ۱۱۴ هجری
۲ – قیام زید بن علی)علیه السلام(، عموی امام جعفر صادق)علیه السلام(بر ضد امویان و شهادت او در این واقعه ، در سال ۱۲۱ هجری
۳ – گسترش نهضت بنی هاشم ( علویان و عباسیان ) ، در سراسر قلمرو حکمرانی امویان .
۴ – سرنگونی سلسله امویان و پیروزی عباسیان وتسخیر خلافت اسلامی توسط ابو العباس سفاح ، در سال ۱۳۳ هجری
۵ – قیام علویان بنی الحسن(علیه السلام)بر ضد عباسیان و سرکوب شدن آنان به دست منصور دوانیقی
۶ – بهره جویی امام صادق (علیه السلام)از فرصت به دست آمده از نبرد میان عباسیان و امویان ، برای تشکیل حوزه علمی اسلامی و تربیت هزاران شاگرد در رشته های فقه ، تفسیر و علوم قرآن ، کلام ، شیمی ، تاریخ و غیره ، در زمینه مشرفه
۷ – فراخوانی امام صادق (علیه السلام)از مدینه به بغداد ، توسط سفاح عباسی و زیر نظر قرار گرفتن آن حضرت
۸ – فراخوانی مجدد امام صادق (علیه السلام)از مدینه به بغداد ، توسط منصور دوانیقی و اذیت و آزار آن حضرت .
۹ – وفات اسماعیل ، پسر امام صادق (علیه السلام)، در سال ۱۴۲ هجری و اندوه فراوان آن حضرت در این مصیبت .
۱۰ – رفتار نا مناسب عاملان منصور دوانیقی ، در مدینه ، با امام صادق (علیه السلام)و بسیاری از علویان .
۱۱ – مبارزه علمی و فرهنگی امام صادق (علیه السلام)و یاران ایشان با مخالفان ، ملحدان و مدعیان دروغین .
۱۲ – مسمومیت امام صادق (علیه السلام)و شهادت آن حضرت ، در سال ۱۴۸ هجری ، به دستور منصور دوانیقی .
۱۳ – به خاک سپاری پیکر مطهر امام صادق (علیه السلام)، در قبرستان بقیع ، در کنار قبر پدر ، جد و عمویشان ، امام حسن مجتبی(علیهم السلام)

منبع:پرسمان