با آنکه «أسماء بنت عمیس» مدت زمان طولانی در حبشه حضور داشت، اما در برخی منابع اسلامی، روایاتی ناظر بر حضور او در اتفاقاتی است که در مکه و مدینه رخ داده است که موضوع اشاره شده در پرسش، یکی از مصادیق آن است.[۱]

 مشکلی این روایت آن است که اسماء بنت عمیس، به عنوان راوی اصلی این روایت؛ هم در زمانی‌که حضرت خدیجه(س) از دنیا رفتند و هم در زمانی‌که حضرت زهرا(س) با امیرالمؤمنین علی(ع) ازدواج کردند، در حبشه به سر می‌بردند و تا سال ششم هجری و فتح خیبر که بعد از صلح حدیبیه صورت گرفت، آنجا ساکن بودند. این احتمال هم که گفته شود اسماء بنت عمیس برگشته یا این‌که با همسر خود به حبشه نرفته باشد، مورد قبول کسی واقع نشده است.

مورّخان برای توجیه این مشکل معتقدند که نام اسماء بنت عمیس به‌طور اشتباه در این روایات ذکر شده است. آنها می‌گویند: راوی این روایت، بانویی به نام اسماء بود، اما چون اسماء بنت عمیس نزد راویان حدیث از شهرت خاصی برخوردار بود، آنان بدون دقت نظر در واقعیت های تاریخی، کلمه‌ی «بنت عمیس» را به نام «اسماء» اضافه کرده‌اند.[۲]کسانی که این توجیه را مطرح کرده‌اند، فقط نظر به جریانی دارند که درباره‌ی ازدواج امام علی(ع) با حضرت فاطمه(س) نقل شده و قضیه وصیت حضرت خدیجه(س) را مد نظر قرار نداده‌اند. این افراد معتقدند که منظور از اسماء در این روایت، ام سلمه، یکی از همسران پیامبر(ص) است که نام دقیق او «اسماء بنت یزید بن سکن بن رافع»بوده است. از این‌رو گفته شده: آن کسی که در داستان ازدواج حضرت زهرا(س) به نام ام سلمه، همسر پیامبر یاد شده، همین اسماء بنت یزید است؛ چرا که ام سلمه‌ی معروف، در سال دوم و بعد از ازدواج این دو بزرگوار، مفتخر به همسری پیامبر اکرم(ص) شد.[۳] به عبارتی، دو همسر پیامبر(ص)، نامشان ام سلمه بود.

اما اگر موضوع وصیت حضرت خدیجه(س) را نیز مد نظر قرار دهیم، این توجیه نمی‌تواند مشکل را به‌طور کامل بر طرف کند؛ چرا که أسماء بنت یزید انصاری نمی‌توانسته آن زمان در مکه حضور داشته باشد. لذا باید توجیه دیگری به کار بست؛ همان‌طور که برخی از مورّخان توجیه دیگری برای این جریان دارند. آنها می‌گویند: آن چیزی که در تاریخ اشتباه شده، اضافه شدن «بنت عمیس» به این نام نبوده، بلکه تغییر یافتن نام سلمی به اسماء بوده است؛ یعنی آن کسی در این روایت نامش ذکر شده، سلمی بنت عمیس (خواهر اسماء بنت عمیس) بوده است. سلمی همسر حمزه، عموی پیامبر(ص) بود. او بوده که هم هنگام وفات خدیجه (س) و هم هنگام ازدواج فاطمه(س) حضور داشته است و او نیز روایت را نقل کرده، اما به دلیل اینکه اسماء از خواهرش سلمی مشهورتر بوده، راویان به اشتباه این مطلب را از او نقل کرده‌اند و یا این‌که یک راوی اشتباه کرده و بقیه نیز به پیروی از او به اشتباه افتاده‌اند.[۴] این توجیه دوم، مشکل روایت منقول را حل کرده و آن را قابل پذیرش می‌کند.

نکته قابل توجه این‌که؛ موضوع حضور «اسماء بنت عمیس»، منحصر به داستان ازدواج حضرت زهرا(س) نیست، بلکه نام ایشان در جریان تولد حضرت امام حسن(ع)[۵] و نیز امام حسین(ع)[۶] و غسل دادن ام کلثوم دختر خوانده پیامبر(ص)[۷]مطرح شده است که ممکن است شخص حاضر در تمام این موارد، همان «سلمی بنت عمیس» باشد. این بانو، زن عموی پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) بوده و طبیعتا حضورشان در این اتفاقات کاملا توجیه پذیر است.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج ۱، ص ۳۶۶، نشر بنی هاشمی، تبریز، چاپ اول، ۱۳۸۱ق؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۱۳۸، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش. 

[۲]. عاملی سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج ۶، ص ۱۲۰، المرکز الإسلامی للدراسات، چاپ پنجم، ۱۴۲۵ق.

[۳]. همان، ج ۶، ص ۱۲۱٫

[۴]. کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج ۱، ص ۳۶۶ و ۳۶۷٫

[۵]. الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج ۶، ص ۱۰۹٫

[۶]. همان، ج ۸، ص ۱۹٫

[۷]. همان، ج ۷، ص ۱۸۷٫