امر به معروف و نهى از منکر، یک واجب مهم اسلامى است که متأسفانه  مسلمانان، هم شناخت کافى در مورد آن ندارند و هم به طور شایسته مورد توجه  قرار نگرفته است. حتى در جامعه اسلامى ما، با این که قرآن و احکام در درجه اول اهمیت قرار دارد، باز هم این اصل مهم از سوی اقشار مختلف جامعه مورد غفلت و کم مهرى  واقع شده و توجه کافى بدان نشده است و همین امر موجب شده تا افرادی که قصد اقامه این فریضه دینی را دارند دچار سردرگمی گردند.

سردرگمی در اجرای امر به معروف و نهی از منکر به سه عامل عمده

اول: عدم آگاهی های لازم پیرامون مصادیق معروف و منکر، احکام، شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر است .[۱]

دوم: چگونگی ورود به انجام این فریضه الهی و به تعبیر دیگر اینکه از کجا باید شروع کنند.

سوم: گاهی نیز منشأ سردرگمی عدم شناخت نسبت به روش ها و شیوه های امر به معروف می باشد.[۲]

مهمترین راه برای برطرف نمودن عوامل سردرگمی، افزایش بصیرت و آگاهی های لازم پیرامون احکام، مراتب و شیوه های مختلف امر به معروف و نهی از منکر می باشد که در این زمینه علاوه بر رساله مراجع تقلید می توانید به کتاب های متعددی که به تبیین روش های کاربردی و تأثیرگذار پرداخته است مراجعه نمایید.[۳]

پس از فراگیری مقدمات علمی و کسب آگاهی های لازم زمینه برای اقدامات عملی فراهم می گردد که نقطه آغاز ورود به این مرحله نیز می

اول – شروع از خود

یکی از بهترین نقطه

الف – قائل شدن حق امر و نهی برای خود

برخی امر به معروف و نهی از منکر را دخالت در امور دیگران می پندارند و به خود اجازه ورود به این حوزه را نمی

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛[۴] «مردان و زنان باایمان، ولىّ(و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف، و نهى از منکر مى کنند»

گذشته از اینکه نقش هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسؤولیت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می

لذا یکی از مهمترین دغدغه های هر مؤمنی باید امر به معروف و نهی از منکر باشد و به سادگی از کنار منکرات عبور نکند و حتی در مواقعی که امکان برقراری ارتباط و صحبت های مفصل با فرد خطاکار وجود ندارد – مانند زمانی به وسیله خودرو در حال عبور می باشد- به نوعی انزجار خود را از گناه صورت گرفته نشان دهد به عنوان نمونه در یک جمله کوتاه و رسا اشتباه بودن عمل فرد خطاکار را به وی تذکر دهد کما اینکه سیره امام صادق(علیه السلام) این گونه بود، به گونه ای که هرگاه به جماعتی برخورد می کرد که با یکدیگر نزاع داشته و دشمنی می ورزیدند، از آنها نمی گذشت مگر اینکه با صدای بلند سه بار می فرمود: «اتقوا الله».[۵]

و یا اگر حتی امکان نهی از منکر در این حد وجود ندارد با عبوس کردن چهره از عمل صورت گرفته اعلان انجزار نمایید هماند همان گونه که حضرت علی(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده  «أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْ نَلْقَى أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّه»؛[۶] «پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) امر فرمود که ما با گناهکاران، عبوس و ترش روى برخورد نماییم.»

ب – پالایش رذایل اخلاقی از خود

ناگفته پیداست که تأثیر کلام ما، زمانى بیشتر است که خود گرفتار منکر نباشیم و به آنچه سفارش مى کنیم، ابتدا خودمان عمل کرده باشیم.

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّکُمْ عَلَى طَاعَهٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُکُمْ إِلَیْهَا وَ لَا أَنْهَاکُمْ عَنْ مَعْصِیَهٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَکُمْ عَنْهَا»؛[۷]« اى مردم! سوگند به خدا من شما را به هیچ طاعتى وادار نمى کنم مگر آن که پیش از آن خود، عمل کرده ام، و از معصیتى شما را باز نمى دارم جز آن که پیش از آن، ترک گفته ام.»

آرى! آئینه زمانى مى تواند زشتى و زیبایى را نشان دهد که خودش گرد و غبار نداشته باشد. البته، عمل، رمز موفقیت است و نه رمز وجوب یعنى کسى به بهانه اینکه خود صالح نیستم، پس امر به معروف و نهى از منکر بر من واجب نیست، نمى تواند از زیر بار مسئولیت شانه خالى کند.[۸]

دوم – شروع از خانواده و فامیل

از آنجا که روابط عاطفی بین اعضای خانواده زمینه های مناسبی را جهت امر و نهی دینی فراهم می نماید یکی از بهترین نقاط شروع امر به معروف و نهی از منکر اعضای خانواده و بستگان می باشد. شاید از همین رو است که پیامبر اسلام در ابتداى بعثت مأمور مى شود که بستگان نزدیکش را هشدار دهد[۹]و در جایی دیگر خداوند متعال به پیامبر چنین دستور داده است:

«یا ایُّهَا النَّبِىُّ قِلْ لَازْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِسآءِ الْمُوْمِنِین»؛[۱۰] «اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو.»[۱۱]

با این تأثیر چه خوب است که امر به معروف و نهی از منکر را از کانون گرم خانواده و بستگان آغاز نمود.

شخصی از امام صادق(علیه السلام) پیرامون این آیه که خداوند متعال که فرموده است: «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نار»؛ «خود و خانواده خویش را از آتش نگه دارید»سؤال نمود که چگونه خانواده خود را از این آتش حفظ کنیم؟ امام(علیه السلام) در پاسخ فرمود:

«تَأْمُرُهُمْ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا نَهَاهُمُ اللَّهُ فَإِنْ أَطَاعُوکَ کُنْتَ قَدْ وَقَیْتَهُمْ وَ إِنْ عَصَوْکَ کُنْتَ قَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْک »؛[۱۲] «به آنچه خدا فرمان داده امر کند و از آنچه آنها را نهی نموده بر حذر دارد، پس اگر او را پیروی کردند، محققاً اهل خود را از آتش حفظ نموده است و اگر سرپیچی کردند، محققاً اهل خود را از آتش حفظ نموده است و اگر سرپیچی نمودند، وظیفه ات را انجام داده ای».

مسلماً اگر تمامی والدین بر اساس این دستور الهی به وظیفه خود عمل می کردند بسیاری از منکرات شایع جامعه فعلی ما همچون بدحجابی، پخش موسیقی های غیر شرعی و آزار دهند از سوی برخی رانندگان وسایل نقلیه که اکثر آنها نیز جوانان و نوجوانان می باشند به حداقل خود می رسید.

سوم – شروع از دوستان و همسایگان

گاهی روابط افراد به دلایلی همچون دوستی و یا همسایگی به قدری به هم نزدیک می شود که حتی از روابط خانوادگی نزدیک تر و مستحکم تر می گردد. وجود چنین روابطی شرایط بسیار مساعدی را جهت انجام امر به معروف و نهی از منکر فراهم می نماید و این فرصت می تواند نقطه شروع خوبی برای علاقه مندان به این فریضه دینی باشد.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)

سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: من این همسایگان بى تفاوت را تحت تعقیب و عقوبت قرار خواهم داد.[۱۳]

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:سید حسن موسوی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – بیشتر مباحث گذشته در تبیین همین موضوع بود.

[۲] – در پرسش بعدی به تفصیل در این موضوع را تبیین خواهیم نمود.

[۳] – ر.ک:

– معجزه‌ی تذکر زبانی، محمدرضا اکبری، انتشارات پیام آزادی، ۱۳۸۷ش، چهارم

– آموزش ملی امر به معروف و نهی از منکر (تکمیلی)، محمد اسحاق مسعودی، تهران، پیام آزادی، ۱۳۸۸ش، اول

– روش‌های کاربردی امر به معروف و نهی از منکر دکتر محمد رضا شرفی / انتشارات پیام آزادی / ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر /تهران- چاپ دوم- ۱۳۸۷

– جذاب‌سازی امر و نهی، قم، روح الله ولی ابرقویی، مشهور، ۱۳۸۹ش، اول

[۴] – توبه (۹)، آیه ۷۱٫

[۵] – «کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا مَرَّ بِجَمَاعَهٍ یَخْتَصِمُونَ لَا یَجُوزُهُمْ حَتَّى یَقُولَ ثَلَاثاً اتَّقُوا اللَّهَ یَرْفَعُ بِهَا صَوْتَه » (مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار، ص ۵۰ ).

[۶] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۴۳٫

[۷] – نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵، ص ۲۵۰٫

[۸] – محسن قرائتی، امر به معروف و نهی از منکر، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۷۶ش، دوم، ص ۱۵۷٫

[۹] – وَ انْذِرْ عَشِیرَتَکَ اْلَاقْرَبِین. (شعراء/ ۲۱۴)

[۱۰] – احزاب/ ۵۹٫

[۱۱] – محسن قرائتی، امر به معروف و نهی از منکر، تهران، ص ۱۵۸٫

[۱۲] – الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۵، ص ۶۲٫

[۱۳] – کنز العمال، ج ۳، ص ۶۸۴٫