اوّلاً – زن از زمین ارث نمی‌برد، ولی از دیگر اموال شوهر و نیز قیمت دیگر اشیای غیر منقول، مانند ساختمان و یا درختان باغ و امثال آن ارث می‌برد.[۱] علاوه بر این زن مالک مهریه‌ی خود است که در زمان حیات شوهر به طور کامل می‌گیرد و یا از اموال او بعد از مرگ اخذ می‌نماید.

ثانیاً – پس از فوت شوهر، زن نسبت به شوهر که در قید حیات نیست حقّ نفقه ندارد لکن در صورتی که امکان اداره‌ی زندگی را نداشته باشد حقّ نفقه بر فرزندان یا بستگان خویش را داراست و بر همه‌ی فرزندان واجب است نفقه‌ی مادر خویش را بپردازند. در صورت عدم وجود فرزندان، بستگان نسبی زن (هر کدام نزدیکتر هستند) واجب است نفقه‌ی او را متقبّل شوند.

ثالثاً – زن پس از فوت شوهر آزاد است و می‌تواند از خانه بیرون رود و یا در خانه به کار اقتصادی مبادرت ورزد. بلکه قبل از آن نیز با به رسمیت شناختن حقّ مالکیت اقتصادی و استقلال در مالکیت زنان توسّط شریعت اسلامی، زمینه‌ی توانایی بر اداره‌ی زندگی بعد از فوت شوهر برای آنان هست و دستور نفقه و وجوب آن بر شوهر به جهت آن است که زنان به فعّالیّت‌های خارج از منزل چنان روی نیاورند که از ترتیب فرزندان و همسرداری غافل شوند. بالاتر آن‌که زنان در انجام همان کارهای خانگی مانند شیر دادن فرزندان خود و یا شستن لباس و آماده کردن غذا، نیز حقّ تقاضای دستمزد و اُجرت دارند زیرا هیچ یک از این‌ها از الزامات حقوقی بر زنان نیست. لذا زنان می‌توانند از این جهت نیز مالک شوند و در صورتی که این کارها را به قصد اجرت انجام داده باشند می‌توان از یکی از دستورهای حمایتی اسلام آن است که مردها وصیت کنند به مدّت یک سال نفقه‌ی همسرانشان از دارایی آن‌ها پرداخت شود.

قرآن کریم در آیه‌ ۲۴۰ سوره‌ی بقره می‌فرماید:

«وَ الَّذینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً وَصِیَّهً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْراجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فی‏ ما فَعَلْنَ فی‏ أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ»؛

«کسانی که از شما در آستانه‌ی مرگ قرار می‌گیرد و همسرانی از خود به جا می‌گذارد باید برای همسران خود وصیت کنند که تا یک سال آن‌ها را با پرداختن هزینه‌ی زندگی بهره‌مند سازند به شرط آن‌که [شوهر نکنند] و از خانه‌ی شوهر بیرون نروند و اگر [شوهر کردند] و بیرون رفتند گناهی بر شما نیست به آنچه درباره‌ی خود به طور شایسته انجام می‌دهند و خداوند عزیز و حکیم است».

علاوه بر این‌که عدم ارث زن از زمین، اگرچه حکم مشهور فقهی است لکن مخالفینی بین مراجع دارد. به عنوان مثال مقام معظّم رهبری به ارث زن نسبت به قیمت زمین فتوا داده‌اند.[۲]

در پایان گفتنی است؛ چه بسا یکی از حکمت‌های مهمّ بهره‌مندی کمتر زن از ارث، به جهت آن باشد که انگیزه و زمینه‌ی نیاز او به ازدواج مجدّد بیشتر فراهم گردد.

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی حقوق خانوادگی زن؛ دفتر نشر معارف – مؤلف: سید ابراهیم حسینی

[۱]. تحریر الوسیله، امام خمینی، ج ۲، ص ۳۹۶، مسئله ۵٫

[۲]. مراجعه کنید به سایت معظّمٌ له. WWW.leader.ir