پاسخ کوتاه:

ولادت مولای متقیان امیرمومنان علیه السلام در کعبه مکرمه از دیرباز مورد توجه عالمان امامی از جمله محدثین، مورخین ومتکلمان بوده است؛ تا آنجا که ابن شهر آشوب، آن را مورد اجماع شیعه دانسته و سید هاشم بحرانی و علامه امینی از تواتر آن سخن گفته‌اند و محدث نوری آن را از ضروریات مذهب به شمار آورده است. بسیاری از عالمان نیز آنرا در آثار خویش به عنوان یک کرامت و فضیلت منحصر به فرد برای آن حضرت ثبت کرده و مورد بررسی قرارداده‌اند. علمای اهل سنتی هم که در این وادی قلم زده اند، غالبا رویکردشان اثباتی است. چنانکه حاکم نیشابوری و شهاب الدین آلوسی و محدث دهلوی و …، به آن تصریح نموده و آن را امری متواتر، قطعی، مسلم و مشهور در دنیا و مذکور در کتب فریقین – شیعه و اهل سنت- دانسته است.

پاسخ تفصیلی:

بزرگانی از عالمان امامی و اهل سنت (محدّثان، مورّخان، نسب شناسان، تراجم نویسان و سخن سرایان) درباره طلوع خورشیدِ امامت از افقِ کعبه سهم در خوری از نگاشته های خود را در ساحت مناقب نگاری و فضیلت نگاری، به ولادت امیرمومنان علیه السلام در کعبه معطوف داشته و حتی به تک نگاری هائی[۱] نیز دست زده اند.

در این مجال کوتاه در پی آنیم تا مشتی از این خربار را ارائه داده و در نهایت منابعی را جهت مطالعه علاقمندان –از کتب و مقالات – معرفی نمائیم.

جهت رعایت اختصار، در دو فصل، که فصل اول به اعتراف برخی از عالمان اهل سنت و فصل دوم به بیان رویکرد جمعی از عالمان امامی – به ترتیب زمان وفاتشان- است می پردازیم:

فصل اول: اعتراف عالمان اهل سنت

ابوعثمان، عمرو بن بحر، مشهور به «جاحظ»، صاحب کتاب «البیان و التّبیین»، متوفّای ۲۵۵ ه‍ . ق، در رساله ای که در باره فضایل بنی هاشم نوشته، از ولادت امیر مؤمنان علیه السلام در آن مکان مقدّس سخن گفته است. متن این رساله را قندوزی در «ینابیع المودّه» درج کرده است[۲]. علی بن حسین مسعودی، متوفّای ۳۳۳ ه‍ . ق، در کتاب «مروج الذّهب» با صراحت و قاطعیّت بیان می کند که ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع گردیده است[۳].

او در کتاب دیگرش، «اثبات الوصیّه» تأکید می کند که هرگز قبل و بعد از علی ع احدی در درون کعبه به دنیا نیامده است[۴].

ابوزکریّا، یزیدبن محمد بن أیاس بن قاسم ازدی، متوفّای۳۳۴ ه‍ . ق، در کتاب خود «تاریخ موصل» از ولادت آن حضرت در درون کعبه سخن گفته و ادامه می دهد که جز امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام ، هیچ خلیفه دیگری در کعبه متولّد نشده است[۵].

محمد بن علی بن اسماعیل شافعی، مشهور به «ابن قفّال» متوفّای ۳۶۵ ه‍ . ق، می نویسد: «فاطمه بنت اسد به هنگام زایمان وارد کعبه شد و علی علیه السلام را در آنجا به دنیا آورد»؛ او همچنان ادامه می دهد که غیر از علی ع کسی بدین صورت نبوده است[۶].

حافظ، ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه مشهور به «حاکم نیشابوری» در کتاب معروفش «مستدرک صحیحین»: ولادت امیرمؤمنان ع در خانه کعبه را اجماعی می داند[۷].

ابوالحسن، علی بن محمد واسطی شافعی، مشهور به «ابن مغازلی»، متوفّای ۴۸۳ه‍ . ق، در کتاب ارزشمند «مناقب علی بن أبی طالب» به تفصیل، داستان ولادت امیر مؤمنان علیه السلام در درون کعبه را با سلسله اسناد خود، نقل کرده است[۸].

کمال الدّین، ابوسالم، قاضی محمد بن طلحه شافعی، متوفّای ۶۲۵ ه‍ . ق . در کتاب پر ارج «مطالب السّؤول» نیز ولادت مولای متقیان را در درون کعبه می پندارد[۹].

شمس الدّین، ابوالمظفّر، یوسف بن قز اوغلی، مشهور به «سبط ابن جوزی» در کتاب پر ارج «تذکره الخواص» ذکر می کند که فاطمه بنت اسد سلام الله علیها، در حال حمل به دور خانه خدا طواف می کرد که دردش بالاگرفت. در همان موقع، دیوار کعبه به رویش باز شد؛ و به داخل آن رفت. سپس بعد از چند روز اقامت در خانه خدا، علی ع را در آنجا به دنیا آورد[۱۰].

ابوعبداللّه ، محمد بن یوسف بن محمد قرشی، مشهور به «گنجی شافعی»، متوفّای ۶۵۸ ه‍ . ق، نیز در کتاب گرانسنگ «کفایه الطّالب»، بدین فضیلت اشاره کرده و نیز می گوید که هیچ کس جز او به چنین افتخاری دست نیافت و نیز ادامه داده است که: «این میلاد فرخنده، فضیلت و کرامتی برای او و فضیلت و شکوهی برای خانه خداست»[۱۱].   

هندوشاه بن عبداللّه نخجوانی، در کتاب ارزشمند «تجارب السّلف» که آن را در باره خلفا و وزرا در سال ۷۲۴ ه‍ . ق به رشته تحریر در آورده، می نویسد:«علی علیه السلام در درون کعبه دیده به جهان گشود… به هنگام تولّد مادرش او را «حیدر» نام نهاد و حیدر به معنای شیر است»[۱۲].

حمداللّه بن ابی بکر بن احمدبن نصر مستوفی، متوفّای ۷۵۰ ه‍ . ق، در کتاب «تاریخ گزیده» نیز ولادت امیر المؤمنین علی علیه السلام را در درون کعبه می داند[۱۳].

نور الدین علی بن محمد بن صبّاغ مالکی، متوفّای ۸۵۵ ه‍ . ق، کتاب «الفصول المهمّه» پس از ذکر این فضیلت، بیان می دارد که پس از ایشان، احدی به چنین افتخاری نائل نیامد و نیز ادامه می دهد که: این برتری، ویژه آن حضرت است که خداوند برای ظاهر ساختن مرتبت و مقام و شکوه حضرتش به ایشان عطا فرموده است»[۱۴].

شاه ولیّ اللّه احمدبن عبد الرّحیم دهلوی، متوفّای ۱۱۷۶ ه‍ . ق، در کتاب «ازاله الخفاء» نیز نظیر این حرف را می زند[۱۵].

فصل دوم: تصریح و تأکید عالمان امامی

ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، مشهور به «شیخ صدوق» متوفّای ۳۸۱ ه‍ . ق، داستان ولادت امیر مؤمنان علیه السلام را با سلسله اسناد خود به تفصیل از یزید بن قعنب روایت کرده که در فرازی از آن می نویسد: «من با عباس بن عبدالمطلب و گروهی از تیره عبد العزّی در برابر بیت اللّه الحرام نشسته بودیم، که ناگهان فاطمه بنت است، مادر امیر مؤمنان علیه السلام ، که در ماه نهم حاملگی بود و درد زایمانش گرفته بود، وارد شد و گفت: پروردگارا ! من به تو ایمان دارم و به گفتار جدّم ابراهیم خلیل علیه السلام که بنیانگذار این خانه کهن بود، باور دارم. تو را سوگند می دهم به حق بنیانگذار این بیت و به حق مولودی که در شکم دارم، که این زایمان را بر من آسان نمایی. پس مشاهده کردیم که دیوار کعبه از ناحیه پشت شکافته شد، فاطمه به درون کعبه رفت و دیوار کعبه متصل شد. هر چه تلاش کردیم که قفل کعبه را باز کنیم، ممکن نشد، پس متوجّه شدیم که این امری الهی است. روز چهارم در حالی که امیر مؤمنان علیه السلام را روی دست گرفته بود، از کعبه بیرون آمد.»؛ آنگاه مشروح گزارش ولادت را از زبان فاطمه بنت است نقل می کند[۱۶].

محمد بن حسین بن موسی، مشهور به «سید رضی» گرد آورنده «نهج البلاغه» متوفّای ۴۰۶ ه‍ . ق، در کتاب پر ارج «خصائص الأئمّه»، این فضیلت را از امیرمؤمنان ع بیان می کند که ایشان ۱۳ رجب در درون کعبه به دنیا آمده و نیز کسی جز او به افتخار ولادت در درون کعبه نائل نشد[۱۷].

شخصیّت برجسته جهان تشیّع، ابوعبداللّه محمدبن محمدبن نعمان، مشهور به «شیخ مفید»، متوفّای ۴۱۳ ه‍ . ق، در کتاب گرانسنگ «ارشاد» نیز چنین حرفی را می زند و ادامه می دهد: «این کرامت بزرگی است که از سوی پروردگار متعال به آن حضرت عطا شده است»[۱۸]. شیخ مفید در کتاب «مقنعه» نیز این حقیقت را بازگو نموده[۱۹] و همچنین در کتاب «مسارّ الشّیعه» آن را از مسلمّات تاریخ بر شمرده و آن روز را روز شادی اهل ایمان معرّفی کرده است[۲۰].

دانشمند جلیل القدر جهان تشیع، سیّد مرتضی علم الهدی، متوفّای ۴۳۶ ه‍ . ق . در شرح قصیده مذهّبه سیّد حمیری، پس از نقل این فضیلت بیان می دارد که: «در این فضیلت او را هماوردی نیست»[۲۱].

نسّابه معروف، نجم الدّین ابوالحسن، علی بن ابی الغنائم مشهور به «ابن صوفی» متوفّای بعد از ۴۴۳ ه‍ . ق، در کتاب با ارزش «المجدی» شبیه این حرف را زده است[۲۲].

علامه بزرگوار، ابوالفتح محمدبن علی بن عثمان کراجکی، فقیه، محدّث و متکلّم، از شاگردان شیخ مفید، متوفّای ۴۴۹ ه‍ . ق . در کتاب ارزشمند «کنز الفوائد» می نویسد: «فاطمه بنت اسد، طبق عادت همیشگی، به اندرون کعبه در آمد، اتّفاق افتاد که درد زایمان گرفت و حضرت علی علیه السلام را در درون کعبه به دنیا آورد»[۲۳]!

مقدم علمای شیعه، پیشوای طایفه امامیه، ابوجعفر محمدبن حسن، معروف به «شیخ طوسی» متوفّای ۴۶۰ ه‍ . ق، در کتاب پر ارج «تهذیب» که سوّمین کتاب از کتب اربعه[۲۴] می باشد، این فضیلت را از ایشان بیان می کند[۲۵].

پیشتاز مفسّران، امین الاسلام، فضل بن حسن بن فضل طبرسی، صاحب تفسیر بی نظیر «مجمع البیان» متوفّای ۵۴۸ ه‍ . ق، در کتاب گرانسنگ «إعلام الوری بأعلام الهدی» پس از بیان تاریخ ولادت و اینکه در درون کعبه انجام یافته، می نویسد: «هرگز در داخل کعبه، جز او مولودی قبلاً و یا بعدا متولّد نشد. و این فضیلتِ ویژه ای است که خداوند با او عطا فرمود و قدر و منزلتش را شکوهمند و والا نمود»[۲۶]. علامه طبرسی این حقیقت را در کتاب «تاج الموالید» نیز آورده است[۲۷].

متتبّع بی نظیر، رشیدالدین، محمدبن علی بن شهرآشوب سروی، متوفّای ۵۸۸ه‍ . ق، در کتاب گرانسنگ «مناقب آل ابی طالب»، می نگارد: «مولود پاک از تبار پاکان، در پاکترین مکان ها دیده به جهان گشود. کجا برای غیر او چنین شرافت و کرامتی یافت می شود؟! شریف ترین نقاط دنیا حرم مطهّر در مکه معظمه است. شریف ترین نقطه حرم، مسجد الحرام است. شریف ترین نقطه مسجدالحرام کعبه است. هرگز مولود دیگری در خانه خدا متولد نشده است. کسی که در چنین مکان مقدسی دیده به جهان گشوده، برترین شرافت ها و کرامت ها را دارد. به خصوص که در روز جمعه متولد شد، که سیّد الأیّام است و در ماه رجب که ماه حرام است. هرگز مولودی در این شرافت و کرامت شریک مولای متقیان نیست»[۲۸].

دانشمند جلیل القدر، شمس الدین، یحیی بن حسن بن حسین اسدی حلّی، معروف به «ابن بطریق» متوفّای ۶۰۰ ه‍ . ق . در کتاب «العمده» با قاطعیّت تمام، ولادت آن امام همام را در روز جمعه، ۱۳ رجب، به سال ۳۰ از عا الفیل، در درون کعبه بیان کرده، می فرماید: «جز او هرگز احدی در درون کعبه متولّد نشده است»[۲۹].

وزیر فرزانه، بهاء الدین علی بن عیسی اربلی، متوفّای ۶۹۲ ه‍ . ق، در کتاب پر ارج «کشف الغمه» پس از بیان تاریخ ولادت آن حضرت می نگارد که این فضیلت شامل هیچ کس دیگر غیر از او نشد و همچنین ادامه می دهد: « این امتیاز ویژه آن حضرت، از سوی پروردگار متعال است، که برای اظهار منزلت رفیع و مقام والای اوست»[۳۰].

  «هرگز مولود دیگری، پیش از او یا بعد از او در درون کعبه متولد نشد. و

سدید الدّین، ابوالفضل، شاذان بن جبرئیل قمی، از علمای برجسته قرن ششم، در کتاب ارزشمند «الفضائل» روایت ولادت آن حضرت را از طریق جابربن عبداللّه انصاری، از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده، در پایان، سخنان حضرت ابوطالب علیه السلام را نقل کرده، که در کوچه های مکّه فریاد می زد: «هان ای مردمان! امشب حجّت خدا، در درون خانه خدا متولد شد.امشب ولی خدا، در حرم خدا، و در درون کعبه دیده به جهان گشود»[۳۱].

این مختصر، پر کاهی بود به دهان موری از بی کرانِ کلام بزرگان، در تبلور فضیلتی بی شریک برای امیرالمومنین علیه السلام. علاقمندان برای بررسی بیشتر می توانند به کتب و مقالات[۳۲] متفاوتی که در این عرصه نگاشته شده است مراجعه فرمایند .

[۱] مانند کتاب مولد امیرالمؤمنین علیه السلام، لوط بن یحیی بن سعید، معروف به «ابومخنف» متوفّای ۱۵۷ ه . ق . و  مولد امیرالمؤمنین علیه السلام تألیف: وهب بن وهب بن عبداللّه بن زمعه، معروف به «قاضی ابوالبختری» متوفّای ۲۰۰ه . ق . و مولد امیر المؤمنین علیه السلام تألیف: پیشوای محدّثان «شیخ صدوق» متوفّای ۳۸۱ ه . ق . و مولد علی علیه السلام تالیف: ابوالعلاء، محمدبن سهل همدانی، متوفّای ۵۶۹ ه . ق و مولد علی علیه السلام تألیف: شاذان جبرئیل قمی، از اعلام قرن ششم هجری.و حدیث مولد الامام علی بن ابی طالب علیه السلام تألیف: ابوالحسن، احمدبن عبداللّه بکری، متوفّای ۹۵۲ ه . ق . و مولد امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام تالیف: شیخ محمد ابوعزیز خطّی، از علمای برجسته بحرین، در قرن دوازدهم هجری قمری .و مولد امیرالمؤمنین علیه السلام تألیف یکی از معاصرین، که از منابع علامه اردوبادی می باشد. و مولود کعبه تألیف: علامه سید علینقی نقوی لکهنوی، متوفّای ۱۴۰۸ ه . ق . به زبان اردو. و فی مولد امیرالمؤمنین علیه السلام تألیف: شیخ محمد مهدی خالصی، چاپ ۱۳۶۹ ه . ق . بغداد. و کشف الیقین فی ولاده امیرالمؤمنین فی الکعبه تألیف: سید حسین ارومیّه ای، مشهور به «عرب باغی» متوفّای ۱۳۶۹ ه . ق .و فی مولد الامام علی بن ابی طالب علیه السلام تألیف: گروهی از نویسندگان، چون: مهدی حائری، جعفر حائری و محمد حسین اعلمی، چاپ ۱۳۷۶ ه . ق . کربلا. و مولد الامام امیرالمؤمنین علیه السلام تألیف: گروهی از نویسندگان، چاپ ۱۳۷۸ ه . ق . نجف اشرف. و علی ولید الکعبه تألیف: علامه گرانقدر، مرحوم حاج میرزا محمد علی اردوبادی، متوفّای ۱۳۸۰ه .ق .شامل گفتار ۱۵۲ تن از دانشمندان شیعه و سنّی، به نظم و نثر. چاپ ۱۳۸۰ه . ق . نجف اشرف.  و مولود کعبه نوشته محقق توانا، حاج شیخ محمد علی اردوبادی، متوفّای ۱۳۸۰ ه . ق . ترجمه استاد گرانقدر حاج شیخ عیسی سلیم پور اهری، شامل بیش از ۴۵۰ منبع مورد اعتماد و استناد، از آثار علمای شیعه و سنی، به نظم و نثر. چاپ ۱۴۲۱ ه . ق . قم ۳۸۶ صفحه وزیری. و یگانه مولود کعبه تألیف: همان. ترجمه حسین علی عربی، چاپ ۱۴۲۰ ه . ق . قم. ۱۲۷ صفحه رقعی. و مولد امیر المؤمنین علیه السلام بازسازی چهار رساله مفقود الأثر، توسط دکتر احمد پاکتچی، زیر چاپ. و….. و کتاب “علی علیه السلام و کعبه” از سید آغا مهدی صاحب قبله و کتاب “ولید الکعبه” حجت الاسلام سید محمدرضا جلالی

[۲] قندوزی، ینابیع المودّه، ج۱، ص۴۶۱

[۳] مسعودی، مروج الذّهب، چاپ قاهره، ج۲، ص۲

[۴] همان، اثبات الوصیّه، ص۱۱۱

[۵] ازدی، تاریخ موصل، ص۵۸

[۶] ابن قفال، فضائل امیر المؤمنین، به نقل احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۸

[۷] حاکم، المستدرک علی الصّحیحین، ج۳، ص۴۸۳

[۸] ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب، ص۷

[۹] ابن طلحه، مطالب السّؤول، ص۱۱

[۱۰] ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۲۰

[۱۱] گنجی شافعی، کفایه الطالب، ص۴۰۷

[۱۲] نخجوانی، تجارب السلف، ص۳۷

[۱۳] مستوفی، تاریخ گزیده، ص۱۹۲

[۱۴] ابن صبّاغ، الفصول المهمّه، ص۱۴

[۱۵] دهلوی، ازاله الخفاء، ج۲، ص۲۵۱

[۱۶] شیخ صدوق، الامالی، ص۱۱۴؛ به معانی الأخبار، ص۶۲

[۱۷] شریف رضی، خصائص الائمّه، ص۳۹

[۱۸] شیخ مفید، الارشاد، ص۹

[۱۹] همان، المقنعه، ص۴۶۱

[۲۰] همان، مسارّ الشّیعه، ص۷۲

[۲۱] علم الهدی، شرح قصیده مذهّبه، ص۵۱

[۲۲] ابن صوفی، المجدی، ص۱۱

[۲۳] کراجکی، کنز الفوائد، ص۱۱۶

[۲۴] کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضره الفقیه را «کتب اربعه» می نامند

[۲۵] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۹

[۲۶] طبرسی، اعلام الوری، ص۹۳

[۲۷] همان، تاج الموالید، ص۸۸

[۲۸] ابن شهراشوب، مناقب، ج۲، ص۱۷۵

[۲۹] ابن بطریق، العمده، ص۱۲

[۳۰] اربلی، کشف الغمّه، ج۱، ص۵۹

[۳۱] ابن شاذان، الفضائل، ص۵۶

[۳۲] برخی از تک نگاریهائی که در پاورقی شماره – ۱- آوردیم منتشر شده است که علاقمندان می توانند برای بررسی های بیشتر به آنها مراجعه نمایند. همچنین علامه امینی در کتاب گرانسگ الغدیر ج ۶ ص ۲۲ و الصحیح من سیره الإمام علی علیه السلام  – السید جعفر مرتضى العاملی – ج ۱ ص ۸۰ و همچنین ایشان در کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم صلی الله علیه و آله و سلم ج ۲ ص ۲۵۱ و أحمد رحمانی همدانی در الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام  ص ۵۲۵ . مقالات بسیاری نیز در این امر نگاشته شده که از میان آنها میتوان مقاله جامع حجت الاسلام علی اکبر مهدی پور، با عنوان “طلوع خورشید از درون کعبه” را نام برد که در این نوشتار نیز از آن بهره مند شدیم و در سایت امامت نیز قابل دسترسی و استفاده می باشد