کدام آیات قرآنی منسوخ شدهاند؟
تعداد آیات نسخ و شماره آیات را می خواستم.
پاسخ اجمالی
درباره تعیین آیات ناسخ و منسوخ، اختلافاتی بین اندیشمندان علوم قرآنی وجود دارد که گاه گروه آیات منسوخی از طرف آنان اعلام شده، با یکدیگر همخوانی ندارند که در این زمینه، باید در مورد هر آیه ای که ادعای نسخ آن شده، جداگانه به بررسی پرداخت.
به هر حال؛ با چشم پوشی از این اختلاف نظرها، در ذیل، برخی از آیاتی که به عنوان منسوخ اعلام شده را ذکر می کنیم:
۱٫ آیه نجوا: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَهً، ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ أَطْهَرُ، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیم»؛[۱] این آیه توسط آیه بعد از آن؛ یعنی آیه ۱۳ نسخ شده است.[۲] در اعتقاد به نسخ این آیه، مخالفی وجود ندارد.
۲٫ آیه عدد مقاتلین: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ، وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَهٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُون».[۳] این آیه نیز توسط آیه بعد، یعنی آیه ۶۶ نسخ شده است.[۴]
۳٫ آیه امتاع: «وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً، وَصِیَّهً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْراجٍ، فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِی ما فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکِیم».[۵] این آیه توسط آیه مواریث[۶] و آیه عدد[۷] نسخ شده است.[۸]
۴٫ آیه جزای فحشاء: «وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَهَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَهً مِنْکُمْ. فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّى یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا. وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما، إِنَّ اللهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً».[۹] این آیه به واسطه آیه ۲ سوره نور نسخ شد.[۱۰]
۵٫ آیه توارث از طریق ایمان:[۱۱] «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللهِ، وَ الَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض».[۱۲] ولایت بر ارث با اخوّت دینى و نه نسب و قرابت، در آغاز هجرت، میان مهاجران و انصار، امرى مسلّم بوده است. پیامبر(ص) میان اصحاب خویش عقد اخوّت برقرار نمود و آنان با همین اخوّت از یکدیگر ارث می بردند.[۱۳] چنان که امام باقر(ع) در این باره می فرماید: «مسلمانان به وسیله همان پیمان برادرى نخستین، از یکدیگر ارث می بردند».[۱۴]
ابن عبّاس می گوید: پیامبر(ص) میان اصحاب خویش برادرى ایجاد نمود و بعضى را وارث بعضى دیگر گرداند؛ تا آن گاه که آیه «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ»،[۱۵] نازل گردید.[۱۶] با نزول این آیه، ارث به نسب، جاى توارث به ایمان را گرفت.
برای اطلاع کامل از این آیات، می توانید به منابع مربوطه مراجعه کنید.[۱۷]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[۱]. «اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که می خواهید با رسول خدا نجوا کنید [و سخنان درگوشى بگویید]، قبل از آن صدقه اى [در راه خدا] بدهید این براى شما بهتر و پاکیزه تر است و اگر توانایى نداشته باشید، خداوند غفور و رحیم است». مجادله، ۱۲٫
[۲]. سیوطى، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۶۵۷، بیروت، دار الکتاب العربى، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق؛ زرکشى، محمد بن عبد الله، البرهان فی علوم القرآن، ج ۲، ص ۱۷۲، بیروت، دار المعرفه، چاپ اوّل، ۱۴۱۰ق؛ خوئى، سید ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص ۳۷۲، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئى، بی تا.
[۳]. «اى پیامبر! مؤمنان را به جنگ [با دشمن] تشویق کن! هرگاه بیست نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر غلبه می کنند و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از کسانى که کافر شدند، پیروز می گردند؛ چرا که آنها گروهى هستند که نمی فهمند». انفال، ۶۵٫
[۴]. موسوی، الشریف المرتضى على بن الحسین، الآیات الناسخه و المنسوخه، ص ۵۵، بیروت، مؤسسه البلاغ، چاپ اوّل، ۱۴۲۱ق؛ فانى اصفهانى، سید على، آراء حول القرآن، ص ۱۷۹، بیروت، دار الهادى، چاپ اوّل، ۱۴۱۱ق؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۶۵۶٫
[۵]. «و کسانى که از شما در آستانه مرگ قرار می گیرند و همسرانى از خود به جا می گذارند، باید براى همسران خود وصیت کنند که تا یک سال، آنها را [با پرداختن هزینه زندگى] بهره مند سازند به شرط این که آنها [از خانه شوهر] بیرون نروند [و اقدام به ازدواج مجدد نکنند]. و اگر بیرون روند، [حقى در هزینه ندارند ولى] گناهى بر شما نیست نسبت به آنچه درباره خود، به طور شایسته انجام می دهند. و خداوند، توانا و حکیم است». بقره، ۲۴۰٫
[۶]. نساء، ۱۱٫
[۷]. بقره، ۲۳۴٫
[۸]. الآیات الناسخه و المنسوخه، ص ۵۳؛ آراء حول القرآن، ص ۱۷۸؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۶۵۴٫
[۹]. «و کسانى از زنان شما که مرتکب زنا شوند، چهار نفر از مسلمانان را به عنوان شاهد بر آنها بطلبید! اگر گواهى دادند، آنان (زنان) را در خانه ها[ى خود] نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا این که خداوند، راهى براى آنها قرار دهد. و از میان شما، آن مردان و زنانى که [همسر ندارند، و] مرتکب آن کار [زشت] می شوند، آنها را آزار دهید [و حد بر آنان جارى نمایید]! و اگر توبه کنند، و [خود را] اصلاح نمایند، [و به جبران گذشته بپردازند،] از آنها درگذرید! زیرا خداوند، توبه پذیر و مهربان است»؛ نساء، ۱۵ – ۱۶٫
[۱۰]. الآیات الناسخه و المنسوخه، ص ۵۳؛ آراء حول القرآن، ص ۱۷۹؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۶۵۵٫
[۱۱]. الآیات الناسخه و المنسوخه، ص ۵۶٫
[۱۲]. «کسانى که ایمان آورده و هجرت کرده اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده اند و کسانى که [مهاجران را] پناه داده اند و یارى کرده اند، آنان یاران یکدیگرند»؛ انفال، ۷۲٫
[۱۳]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج ۱، ص ۲۸۰، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق؛ الآیات الناسخه و المنسوخه، ص ۵۶؛ آراء حول القرآن، ص ۱۸۵٫
[۱۴]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۱۶۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۸۶۲، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
[۱۵]. «و خویشاوندان [طبق] کتاب خدا، بعضى [نسبت] به بعضى اولویّت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدّمند]». احزاب، ۶٫
[۱۶]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۳، ص ۲۰۵، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
[۱۷]. برای نمونه؛ ر. ک: به این کتاب: موسوی، الشریف المرتضى على بن الحسین، الآیات الناسخه و المنسوخه.
پاسخ دهید