با سلام. آیا در قرآن شأن نزول آیه ای در باره طلحه و زبیر وجود دارد؟

پاسخ اجمالی

طلحه و زبیر از اولین مسلمانان و از مهاجران پیشتازی بودند که در ابتدای اسلام، عملکرد مثبت و چشم گیری داشتند. با این وجود، برخی نقاط ضعف در زمان پیامبر(ص) از آنان مشاهده شد، و بعد از پیامبر(ص) و در زمان خلافت امام علی(ع) عمل کردی کاملاً منفی داشتند که به هیچ وجه قابل دفاع نیست.
نقل هایی وجود دارد که برخی آیات را به این دو صحابی ارتباط می دهد، برخی از آنها به عنوان شأن نزول مطرح شده و برخی نیز به عنوان جری و تطبیق است.
در ذیل بدون آن که وارد بررسی سندی شویم، به برخی از این نقل ها اشاره می کنیم:
۱ – «وَ اتَّقُوا فِتْنَهً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّهً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب».‏[۱] از فتنه  ای بهراسید که عواقبش تنها دامن گیر ستمکاران نخواهد شد و …[۲]
در همین زمینه نقل شده است که این آیه در جنگ بدر نازل شد، اما این فتنه در روز جنگ جمل دامن گیر آنان شد؛ زیرا در آن جا بود که طلحه و زبیری که هر دو از بدریون به شمار می آمدند در نبرد با سپاهیان امام علی(ع) کشته شدند.
در تفسیر «الدرّ المنثور» از زبیر بن عوام نقل است که می گفت: ما آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَهً … »، را مکرر می خواندیم ولى گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشیم اما اکنون فهمیدیم که مراد از آیه ما هستیم.
در همین کتاب از مطرف روایت شده که من به زبیر بن عوام می گفتم: یا ابا عبد اللّه! خلیفه(عثمان) را یارى نکردید تا هنگامى که کشته شد و اکنون به خون خواهی او برخاسته اید! زبیر در پاسخ گفت: ما در زمان رسول اکرم(ص)، همچنین در زمان ابوبکر، عمر و عثمان آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَهً …» را همواره می خواندیم اما گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشم تا این که فتنه در میان ما رخ داد.[۳]
۲ – هنگامی که آیه «النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»،[۴] نازل شد و ازدواج با زنان پیامبر(ص) بر مسلمانان حرام شد، طلحه خشمناک شد و گفت محمد(ص) زنانش را بر ما حرام می کند، در حالی که او با زنان ما حق ازدواج دارد! من بعد از او با دختر عمویم عایشه ازدواج خواهم کرد! … به دنبال این سخنان بود که خداوند این آیه را نازل کرد: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً»؛[۵] و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسرى خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است.  این ماجرا با اندکی تفاوت در کتب معتبر اهل سنت،[۶] همچنین برخی منابع شیعی[۷] نقل شده است.
۳ – «إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیاطِ»؛[۸] کسانى که آیات ما را تکذیب کردند، و در برابر آن تکبّر ورزیدند، (هرگز) درهاى آسمان به رویشان گشوده نمی شود و (هیچ گاه) داخل بهشت نخواهند شد، مگر این که شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این گونه، گنه کاران را جزا می

 دهیم!
از امام جعفر صادق(ع) نقل می کنند این آیه در باره طلحه و زبیر نازل شده و منظور از جمل، شتر آنها در جنگ جمل است.^[۹]
۴  – برخی منابع اهل سنت، آیه ۲۳ سوره احزاب که مؤمنان را به شهیدان و منتظران تقسیم می کند، در مورد طلحه می دانند. وی با آن که در جنگ احد به شدّت زخمی شد، اما از قافله شهدا بازماند.[۱۰]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. انفال، ۲۵.

[۲]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب،‏ ج ‏۱، ص ۲۷۱، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.

[۳]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏۳، ص ۱۷۷، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

[۴]. احزاب، ۶٫

[۵]. همان ۵۳٫

[۶]. قرطبی، محمد بن أحمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ۱۴، ص ۲۲۸، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.

[۷]. تفسیر القمی، ج ‏۲، ص ۱۹۵٫

[۸]. اعراف، ۴۰.

[۹]. تفسیر القمی، ج ‏۱، ص ۲۳۰؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲، ص ۵۴۲، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.

[۱۰]. واحدی، علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، ص ۳۶۷، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.