مهم ترین آموزه هاى این دو دعاى عظیم القدر در ماه مبارک رمضان، معرفى اسماء حسنى الهى و نقش آن در نظام هستى است. تحلیلى کوتاه از اسماء الهى ما را در فهم محتواى این دو دعا مدد کار خواهد بود.

کل خلقت ظهورات است از اسما و صفات حق و اصلاً وجود جلوه حضرت حق مى باشد. این وجود و هستى در واقع بلوات، مظاهر و مجالى صفات حق اند. از آن نظر که این چنین است کل وجود جلوه خداوند متعال بوده و اسماى الهى منشاء و سرچشمه عالم هستى مى باشد و به همین جهت اسماى حسناى الهى نقش زیادى و بسزایى در وجود دارند.

اگر در آیات قرآن و دعاهاى مأثوره دقت شود، در مى یابیم که خداى متعال در مقام بیان خلق و تدبیر آن، و در مقام بیان انحاء مختلف افاضات و همچنین در مقام بیان بازگشت وجود، و مرگ بعد از مر و شر و نشر و حساب و کتاب و جزاء و نظایر این ها به اسماى حسناى خویش اشاره فرموده: و هر امرى از امور را به خود به اسم خاصى از اسماء خود که مناسب آن امر است نسبت مى دهد.

چند شاهد:

۱ – «اللّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ»؛[۱] «خداى متعال خالق هر چیز است و اوست وکیل بر هر چیز» در این آیه خلقت و ایجاد هر چیز را به خود با اسم «خالق» نسبت مى دهد. و به بیانى دیگر خداوند در این آیه مى فرماید، خدا به اسم «خالق» خود همه چیز را خلق مى کند.

۲ – «اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ»؛[۲] «جز خداى متعال معبودى نیست، خدایى که حى است، قیوم است و قوام همه وجود به اوست».

در این آیه قوام همه وجود را به خود با اسم «قیوم» نسبت مى دهد و مى فرماید خدا با اسم «قیوم» خود لحظه به لحظه مخلوق را قوام مى دهد و نگه مى دارد.

۳ – «قُلْ أَ غَیْرَ اللّهِ أَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ»؛[۳] «اى پیامبر! بگو: آیا براى  خود غیر از خداى متعال پروردگارى اتخاذ کنم، در حالى که اوست پروردگار همه، خیر و ربوبیت همه به دست اوست».

در این آیه ربوبیت یعنى تدبیر امر هر مخلوقى را به خود با اسم «رب» نسبت مى دهد و مى فرماید خدا با اسم «رب» خود همه موجودات را ربوبیت مى کند.

۴ – «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنَّکَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَهً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتى إِنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»؛[۴] «و از آیات الهى است اینکه زمین را خاشع مى بینى، و وقتى آب را بر آن فرود آوردیم، به احتزاز مى آید و نمو مى کند خدایى که زمین را احیا کرد، مرده ها را به خود با اسم «محیى» نسبت داده و مى فرماید خدا با اسم محیى خویش زمین مرده و انسان هاى مرده و هر موجود مرده را احیاء مى کند و زنده مى گرداند».

۵ – «لِیَجْزِیَ اللّهُ کُلَّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ إِنَّ اللّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ»؛[۵] «تا خداى متعال جزا دهد به هر کس آنچه را کسب نموده است، خدا سریع الحساب است».

در این آیه که در خصوص روز قیامت است، حساب اعمال در آن روز را به خود با اسم «سریع الحساب» نسبت مى دهد و مى فرماید: آنجا که وقت حساب یعنى روز قیامت رسید، خدا به اسم «سریع الحساب» خویش همه آنچه را که انسان کسب کرده است، حساب خواهد کرد.

ملاحظه مى کنید که آیات گوناگون قران که ما تنها بخشى از آن را مطرح ساختیم حکایتگر این حقیقت است که خداى متعال همه آنچه را که در نظام وجود مى گذرد، با اسماء خود انجام مى دهد و هر امرى از امور را به اسم مناسب آن و از این رو همه آثار اسماء خداست. در حقیقت آن که وجود را تربیت مى کند یعنى حرکت مى دهد، در مسیر پیش مى برد و تکمیل مى سازد، اسماى خداوند است.

با این توضیح مختصر روشن مى شود که چرا دعاى جوشن کبیر که در حدود ۱۰۰۰ اسم از اسماء الهى در آن مطرح شده است داراى چنان جایگاهى است و نیز معلوم مى گردد که چرا با اسماى الهى او را مى خوانیم و از او مدد مى جوییم، دعاکننده در این دعا با هر اسمى از اسماى الهى آثار و برکات و جلوات همان اسم را از خداوند طلب مى کند و از او مى خواهد تا خداوند با همان اسم آن صفت را براى او پدیدار سازد و با همان اسم او را به حضرت حق نزدیک سازد.[۶]

از خدا مى خواه تا زین نکته ها***در نلغزى و رسى در منتها[۷]

دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی

[۱] – زمر ۳۹، آیه ۶۲٫

[۲] – بقره۲، ۲۵۵٫

[۳] – انعام۶، ۱۶۴٫

[۴] – فصلت۴۱، آیه ۳۹٫

[۵] – ابراهیم۱۴، آیه ۵۱٫

[۶] – در خصوص آشنایى با اسماء حسنى الهى نگا: اسماء حسنى، محمد شجاعى. موضوع کتاب.

[۷] – مثنوى، دفتر سوم.