در ابتدا باید داسنت؛ احکام الهى بر اساس حکمت و مصلحت انسان از سوى خداوند متعال تنظیم گردیده، نه بر اساس مقبولیت و عدم مقبولیت برخى مردم و اگر مراجع تقلید نیز حکمى از احکام الهى را بیان نمایند، این حکم براساس وظیفه آنها مبنى بر استنباط احکام الهى از آیات و روایات است، لذا عدم رعایت احکام تراشیدن ریش از سوى برخى مردم مجوزى براى تغییر احکام الهى نمى شود.

اما در پاسخ این سؤال اشاره به چند موضوع شایان توجه است؛

فلسفه تحریم ریش تراشى

عمده ترین علت حرمت ریش تراشى از سوى مراجع، روایات و سیره  قطعى معصومان (علیهماالسلام)  است؛ زیرا روایات فراوانى در مورد فضیلت حفظ محاسن و نهى از تراشیدن آن وارد شده، در بین مراجع نیز کسى حکم به جواز تراشیدن تمام محاسن نداده و اغلب یا فتوا به حرمت داده اند یا بنابر احتیاط واجب تراشیدن آن را جایز نمى دانند و برخى نیز تنها تراشیدن ریش در صورتى که از اطراف آن باشد یعنى یک چهارم صورت تراشیده نشود، و صدق ریش کند، جایز دانسته اند.[۱]

در اینجا به برخى از ادله حرمت ریش تراشى اشاره مى شود:

الف – سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله)  و اولیا

سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله)  و ائمه معصومین (علیهماالسلام)  و حتّى پیامبران پیشین و انسان هاى بزرگ و وارسته در ادیان گذشته همواره بر داشتن ریش و حفظ محاسن بوده است.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله)  در هنگام رویارویى با کسانى که ریش خود را تراشیده و سبیل خود را بلند گذاشته بودند فرمود: «اما پروردگار من دستور به گذاشتن ریش و کوتاه کردن سبیل داده است».[۲]

ب – حفظ هویت اسلامى

اسلام براى حفظ هویت فرهنگى، به مسلمانان دستور داد ضمن عمل به احکام اسلام، ظاهر خود را شبیه بیگانگان نکنند. بر همین اساس رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله)  فرمود: «سبیل هایتان را کوتاه نمایید و محاسن (ریش ها) را  بلند نگه دارید و خود را شبیه یهودیان مگردانید».[۳]

و در جاى دیگر نیز فرمود: «شارب خود را بچینید و ریش خود را بگذارید و شبیه مجوس نشوید».[۴]

گفتنى است؛ گاهى تراشیدن ریش همانند بستن کراوات و پاپیون حکایت از آرم ها و آرمان هاى فرهنگى غیرمسلمانان دارد و مشابهت با آنان به نوعى از خودباختگى و پذیرفتن فرهنگ بیگانه است و از سوى دیگر بلند گذاشتن بیش از حد ریش نیز به نوعى مشابهت با خاخام هاى یهودى است. بر این اساس بلند گذاشتن بیش از حد ریش نیز همانند تراشیدن ریش از نگاه اسلام مورد نکوهش است.[۵]

بدیهى است اسلام تعامل علمى و اقتصادى با دیگران را مى پذیرد امّا سلطه اقتصادى و تهاجم فرهنگى و فرهنگى را نمى پذیرد.

ج – نزول عذاب

رسول گرامى (صلی الله علیه وآله)  فرمود: «ده عمل زشت و گناه، باعث نابودى قوم لوط شد… تا اینکه فرمود: و تراشیدن ریش و بلند کردن سبیل دو عمل و گناهى بود که سبب از بین رفتن قوم لوط شد».[۶]

فواید حفظ محاسن:

الف – وقار و نشانه مردانگى

روییدن مو در صورت مردان یکى از صفات مردانگى آنان به حساب مى آید و داشتن ریش مرتب را مى توان از جمله جلوه هاى وقار و ابهت مردان شمرد. به تعبیر امام صادق (علیه السلام) : «… مو بر صورت مردان علامت مردانگى و موجب عزت ایشان است».[۷]

بر اساس آنچه که از معصومین (علیهماالسلام)  نقل گردیده، خداوند متعال محاسن را وسیله اى براى زینت مردان قرار داده است.

امام رضا (علیه السلام)  نیز مى فرماید: «خدا ریش را زیور مردان نمود و آن را دلیل تمایز مردان از زنان ساخت».[۸]

ب. سلامتى بدن

پیغمبر (صلی الله علیه وآله)  فرمود: «شانه زدن به سر و [محاسن ]صورت درد را از بدن بیرون مى کشد».[۹]

امام صادق (علیه السلام)  در این باره فرموده اند: «شانه زدن ریش گونه هاى صورت و دندان ها را سخت کند».[۱۰]

در حدیثى از امام صادق (علیه السلام)  آمده است: «رسول خدا همواره ریش خود را شانه مى زد و مى فرمود: هوش را مى افزاید و بلغم را مى برد».[۱۱]

ج – آراستگى

پیغمبر (صلی الله علیه وآله)  چشمش به مردى افتاد که ریش بلند و ژولیده داشت و فرمود: «چه ضرر داشت اگر این مرد ریش خود را اصلاح مى کرد؟». آن مرد شنید و ریش خود را به طور مرتب و معمولى اصلاح کرد و به نزد حضرت آمد، پیغمبر (صلی الله علیه وآله) چون او را دید، فرمود این طور اصلاح کنید.[۱۲]

در اسلام نسبت به نظافت محاسن و ریش نیز توصیه شده است امیرالمؤمنین على (علیه السلام)  از قول  پیامبر (صلی الله علیه وآله)  مى فرماید: «ریش را پاکیزه نگه دارید و شانه بزنید».[۱۳]

درباره آراستگى و مرتب نگه داشتن محاسن نیز توصیه هایى در روایات آمده است: سدیر مى گوید: حضرت باقر (علیه السلام)  را دیدم که موى اطراف صورت را کوتاه مى کرد، و موى چانه را پر پشت مى گذاشت».[۱۴]

در روایتى حضرت على (علیه السلام)  در خصوص نحوه آراستگى موى سر و صورت توصیه فرموده اند تا موهاى گیج گاه و اطراف محاسن و هم چنین در صورت بلند بودن محاسن طرف جلوى آن کوتاه و مرتب گردد.[۱۵]

در پایان ذکر این نکته شایسته یادآورى است که در موضوع تراشیدن ریش نباید گرفتار افراط و تفریط شد و کسانى که این مسئله را رعایت نکنند، آنان را از جرگه مسلمانى به دور شمرد! ممکن است بسیارى به دلیل عدم اطلاع از احکام شرعى مرتکب این گناه شوند و در صورت اطلاع رسانى صحیح و بیان روایات معصومین (علیهماالسلام)  از آن خوددارى کنند، لذا لازم است با حوصله در جامعه فرهنگ سازى شود.

پی نوشت ها

[۱] – ر.ک: فصل سوم همین کتاب.

[۲] – مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۰۷٫

[۳] – من لایحضره الفقیه، ج۱، ص ۱۳۰٫

[۴] – وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۱۶٫

[۵] – الکافى، ج ۱، ص ۴۸۶٫

[۶] –  رسول خدا (صلی الله علیه وآله)  فرموده اند: «عَشْرُ خِصَالٍ عَمِلَهَا قَوْمُ لُوطٍ بِهَا أُهْلِکُوا وَ تَزِیدُهَا أُمَّتِى بِخَلَّهٍ إِتْیانُ الرِّجَالِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ قَصُّ اللِّحْیهِ وَ طُولُ الشَّارِبِ»، مستدرک الوسائل، ج ۱، ص۴۰۷٫

[۷] – توحید المفضل، ص ۴۹٫

[۸] – همان، ج ۵۸، ص ۳۱۶٫

[۹] – همان، الفصل الثالث فى تسریح الرأس و اللحیه، ص۷۲٫

[۱۰] – همان.

[۱۱] – همان، ج۷۳، ص ۱۱۶٫

[۱۲] – مکارم الأخلاق، ص ۶۷٫

[۱۳] – مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۰۴٫

[۱۴] – مکارم الأخلاق، ص ۶۸٫

[۱۵] – «خُذُوا مِنْ شَعْرِ الصُّدْغَینِ وَ مِنْ عَارِضِ اللِّحْیهِ وَ مَا جَاوَزَ الْعَنْفَقَهَ مِنْ مُقَدَّمِهَا»، مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۰۴٫