یکى از آثار روانشناختى ازدواج، دست یابى به آرامش درونى و امنیت اجتماعى زن و شوهر است که در سایه برقرارى روابط عاطفى بسیار نزدیک آنها به دست مى آید.

نقش روابط زن و شوهر در آرامش یکدیگر وقتى بیشتر آشکار مى شود که آسیب تأخیر ازدواج و آسیب هاى روابط ناهنجار را مشاهده مى کنیم، البته براى ایجاد فضاى آرامش و اعتماد، باید زن و شوهر و اطرافیان بیشترین همکارى و گذشت را داشته باشند و همگى بدانند در میان حوادث استرس زا، شدیدترین استرس ها در اثر ضربه و از هم گسیختگى روابط خانوادگى پدید مى آید، به طورى که از دست دادن همسر و زندگى جدا از یکدیگر ۳۵ تا بیش از ۸۰ درجه تنیدگى به دنبال دارد.[۱]

قرآن کریم نیز در آیات متعددى مى فرماید: «از نشانه هاى خداوند این است که از نوع خودتان، همسرانى براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میانتان دوستى و رحمت نهاد»؛[۲] «اوست خدایى که شما را از نفس واحدى آفرید و همسرتان را از آن پدید آورد تا در کنار او بیاسایید».[۳]

البتّه واقعیت این است که مشکلات و عواملى وجود دارند که این آرامش را به خطر انداخته و گاهى پایه هاى مهر و محبّت همسران را فرو خواهند ریخت؛ بنابراین در ادامه به برخى مشکلات و آسیب هایى که سبب اخلال در آرامش خانواده مى شود، اشاره مى شود:

الف – مسائل پیش از ازدواج

۱ – عدم انتخاب مناسب

یکى از عوامل ایجاد اختلاف و ناسازگارى و به دنبال آن نبود آرامش در زندگى این است که متأسفانه گاه افراد از مسایلى که باید قبل از ازدواج نسبت بدان حساس باشند غفلت نموده و با ورود به زندگى مشترک ناهمگونى ها برایشان نمود پیدا مى کند! به همین دلیل دختر و پسر مى بایست در بررسى ملاک هاى گزینش همسر، ملاکهاى جسمانى، روانشناختى، اقتصادى، اجتماعى و خانوادگى طرفین را مدّنظر قرار دهند تا همتاى مناسب خود را براى یک عمر زندگى برگزینند.

امام على علیه السلام مى فرمایند: «زنى که مورد موافقت شوهرش باشد( یعنى هر دو مورد توافق باشند) یکى از دو راحتى و آسایش است».[۴]

۲ – مهریه سنگین

قرآن کریم با لطافت و ظرافت بى نظیرى فلسفه گذاشتن مهریه براى زن را، هدیه و پیشکشى اعلام نموده و با تعبیر «نحله» بدان اشاره مى نماید.[۵] همچنین از مهریه به «صداق» تعبیر مى کند که نشانه صداقت و راستین بودن علاقه مرد به همسر خویش است. این امر تأثیر روانشناختى ویژه اى در زن بر جاى مى گذارد؛ زیرا وى احساس مى کند مرد به او علاقه مند است و حاضر است هزینه کند.

در تعیین مهریه نباید هیچ کدام از پسر و دخترها و خانواده هایشان احساس برد یا باخت کنند؛ زیرا اگر چنین احساسى به آنان دست دهد، شیرینى زندگى و ازدواج به تلخى تبدیل خواهد شد.

مهریه هاى سنگین یکى از عوامل به هم زدن آرامش در خانواده هاست و نشان دهنده بى اعتمادى خانواده دختر به داماد است و مى تواند به عنوان یک ابزار در دست دختران قرار گرفته و پسران را از این نظر همیشه تحت استرس و فشار قرار دهد.

رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نیز در باب نکوهش سنگینى مهریه مى فرمایند: «در مهریه آسان بگیرید؛ زیرا مرد کابین (سنگین) زن را مى دهد اما در دلش نسبت به او کینه و دشمنى به وجود مى آید».[۶] همچنین مى فرمایند: «از میمنت زن این است که راحت خواستگارى شود و کابین (مهریه اش) سبک باشد».[۷]

۳ – دوستى هاى قبل از ازدواج

این دوستى ها علاوه بر مشکلاتى که به دلیل احساس گناه به سبب ناخشنودى خداوند از این ارتباط، ترس و اضطراب ناشى از آبروریزى، احساس سرخوردگى، شکست روحى، افسردگى و… براى دختر و پسر ایجاد مى کند، با توجّه به ویژگى غیرت در مرد باعث مى گردد حتّى اگر روابطشان به ازدواج نیز بینجامد، اعتمادش از همسر خود سلب گشته سوثلاتى در ذهن او شکل گیرد که چرا همسرم پیش از محرمیت با من رابطه برقرار کرد؟! نکند مشابه این رابطه را با دیگران نیز داشته است و از دوستى ها به ازدواج نیانجامد آشفتگى در احساسات و عواطف به ویژه از سوى دختران پیش مى آید و باعث مى گردد که این افراد نتوانند عاطفه، عشق، صفا و صمیمیتى را که لازمه زندگى مشترک و ستون خیمه زندگى زناشویى است در زندگى با همسر خود ابراز نمایند. به همین دلیل است که قرآن کریم یکى از شرایط ازدواج را پاکدامنى مى داند که هیچ کدام از پسر[۸] و دختر دوست پنهانى و نامشروع نگرفته باشند.[۹]

۴ – وارونه جلوه دادن حقایق

امروزه آسیب هاى مختلفى سلامت ازدواج و به دنبال آن زندگى مشترک همسران را تهدید مى کند که رواج فریب یا تدلیس در ازدواج یکى از مهم ترین آنهاست.

این مسئله علاوه بر آنکه آثار و پیامدهاى حقوقى ویژه اى دارد که با عنوان قانون «تخلف از شرط صفت» در قانون مدنى مطرح و قابل پیگیرى است، باعث ایجاد فضاى بى اعتمادى و بدبینى در فضاى ارتباطى زن و شوهر گشته زمینه اختلافات جدّى و به دنبال آن عدم آرامش را در زندگى آنان به وجود مى آورد. به همین دلیل است که برگزارى جلسات گفتگوى مستقیم (تحت نظارت خانواده هاى دو طرف) دختر و پسر و اطلاع یافتن آنان از آنچه در آینده مى تواند در زندگى مشترکشان تأثیرگذار باشد، یکى از مهم ترین گام هاى فرایند انتخاب همسر مى باشد.

ب – مسائل بعد از ازدواج

۱ – رعایت حقوق اعضاى خانواده

خانواده از شخصیت هاى متفاوت تشکیل شده است که با پذیرش اصول اساسى زندگى مشترک و پایبندى به آن در یک «ما»ى فراتر گرد آمده اند. نادیده گرفتن شخصیت فردى و تحمیل یکسان سازى فضاى خانواده، هزینه هاى عاطفى – رفتارى سنگینى را به دنبال دارد که دل سردى و از خودبیگانگى اعضاى خانواده، کمترین پیامد منفى و فروپاشى خانواده، بزرگترین زیان چنین نگرشى است.[۱۰] راهکار اسلام جهت دورى از حسّ برتربینى این است که هر یک از اعضاى خانواده به حقوق دیگرى احترام گزارده و وظایفى را که بر عهده دارند رعایت کنند، در این صورت انتظار خیر و سعادت، محبّت و لذّت، آرامش و اعتماد به زندگى مشترک را داشته باشد.

۲ – رقابت منفى

متأسفانه برخى از خانواده ها بدون توجّه به شرایط ویژه خود و نیازهاى واقعى زندگى خود دچار اشتباهى به نام نابهنجارى چشم و هم چشمى مى شوند. موثفه هاى اساسى این پدیده در خودنمایى، رقابت و فزون طلبى کور قابل مشاهده است که موجب تنش، بى قرارى، نارضایتى، اضطراب و افسردگى همسران گشته و آرامش را از زندگى مشترک سلب مى کند.

۳ – حریم خصوصى

مسائلى که سبب وجود آن بیرون از خانواده مى باشد؛ گرچه روابط خویشاوندى و فامیلى به نوبه خود مورد تأکید و اهمیت است؛ اما عدم رعایت بعضى از نکات مسائلى را در روابط زن و شوهر ایجاد مى کند که آرامش را از زندگى آنان سلب مى کند. به عنوان مثال دخالت هاى غیرضرورى و نابجاى اطرافیان یکى از مواردى است که مایه سلب آرامش زوجین مى گردد.

در عین حال که لازم است زن و شوهر پس از ازدواج، روابط خود را با خانواده ها حفظ نموده و به برقرارى روابط مطلوب با خویشاوندان همسر نیز بپردازند، باید نوعى استقلال به دست آورده و خانواده جدیدى را با حریم خصوصى تشکیل دهند به طورى که حتى پدر و مادرها نیز از این محدوده خارج باشند.

بر کسى پوشیده نیست که پدر و یا مادر حق دارند در مواقعى نوعروس و تازه داماد را راهنمایى کنند، اما باید به این نکته نیز توجّه داشته باشند که دخالت در همه جزئیات زندگى نیازى نیست. در واقع حمایت اجتماعى و مالى والدین از همسران جوان، نباید موجب دخالت در زندگى آنان و تحمیل نظریات به آنها شود؛ زیرا متأسفانه دخالت هاى بى مورد اطرافیان باعث اختلاف و ناسازگارى همسران شده، آرامش زندگى آنان را سلب مى نماید.

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علی احمد پناهی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – ر.ک: دیماتئو، ام، روانشناسى سلامت، ج۲، ص ۵۳۴-۵۲۵٫

[۲] – «وَ مِنْ آیَاتِهِ لأنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ لأنفُسِکُمْ لأزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً»؛ روم ۳۰، آیه ۲۱٫

[۳] – «هو الّذى خلقکم من نفس واحده و جعل منها زوجها لیسکن الیها»؛ اعراف ۷، آیه ۱۸۹٫

[۴] – «الزوجه الموافقه إحدى الراحتین»؛ غررالحکم، ۹۲۸۲٫

[۵] – «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَهً؛ و مهر زنان را به طور کامل به عنوان یک بدهى یا یک عطیه به آنها بپردازید». نساء (۴)، آیه ۴٫

[۶] – «تیاسَرُوا فى الصِّداقِ فإنَّ الرَجُلَ لَیعطِى المَرأه حَتَّى یبقى ذلک فى نفسه عَلیها حَسبکهُ»؛ کنزالعمّال، ۴۴۷۳۱٫

[۷] – «إنّ مِن یمنِ المرأه تیسیرُ خِطبَتِها و تَیسیر صِداقِها و تَیسیر رَحِمِها»؛ میزان، ۷۸۴۵؛ کنزالعمّال، ۴۴۷۲۱

[۸] – مائده ۵، آیه ۵٫

[۹] – نساء ۴، آیه ۲۵٫

[۱۰] – ر.ک: زیمون، مفاهیم و تئورى کلیدى در خانواده درمانى، ص ۳۷ و ۲۸۹٫