براى تلاوت قرآن، آداب خاصّى هست که به بعضى از آنها با استفاده از آیات و روایات اشاره مىشود:

۱ –  شخص در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازد.

۲ – در حالى که مسواک کرده است، قرآن را تلاوت کند.

۳ – با صوت زیبا تلاوت کند.

۴ – با جَهر متوسّط بخواند؛ نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسیار بلند.

۵ – در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنینه و رو به قبله باشد؛ چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته مىخواند، تکیه نکند.

۶ – از روى «مصحف» تلاوت کند که نگاه در آن و تلاوت از روى آن، حساب خاصّى دارد و در روایات، روى این موضوع تأکید فراوانى شده است.

در روایتى از رسول اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل شده است «لیس شىء أشدّ على الشّیطان من القرائه فى المصحف نظراً»[۱] «چیزى براى شیطان سختتر و کوبندهتر از تلاوت قرآن نیست، آن هم از روى مصحف و با نگاه کردن در آن».

 ۷ – قبل از شروع بگوید: «أستعیذ باللّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم»؛ یعنى، به خداوند شنوا و دانا از شیطان رانده شده پناه مىبرم و یا بگوید: «أعوذ باللّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» و بعد بگوید: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم». سپس تلاوت را شروع کند، تا با عنایت خداى متعال، از دخالتهاى شیطانى در نفس خود محفوظ بماند.

قرآن مىفرماید: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»[۲] «وقتى قرآن را تلاوت مىکنى، پناه ببر به خداى متعال از شیطان مطرود. البته شیطان را بر آنانى که ایمان آورده و به پروردگارشان توکل مىکنند، تسلّط و سیطرهاى نیست.»

۸ – ترتیل را مراعات کند. آن چنان تند نخواند که حروف، کلمات، وقفها و فاصلهها به خوبى ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح در میان حروف و کلمات ندهد؛ به صورتى که حروف و کلمات جدا از هم و غیر مرتبط باشد. در مجموع، باید حروف و کلمات را خوب، روشن و در عین حال، متّصل و مرتبط به هم ادا کند و وقفهاى آیات را هم مراعات نماید. قرآن، خطاب به رسول اکرم صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً»[۳] «و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان».

آن حضرت در توضیح و تفسیر این آیه فرمود: «بیّنه تبیاناً و لاتنثره نثر الرّمل، و لا تهذّه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه، و حرّکوا به القلوب، و لا یکون همّ أحدکم آخر السّوره»[۴] «قرآن را روشن تلاوت کن و حروف و کلمات آن را جدا از هم و پراکنده مساز؛ مانند پراکنده ساختن دانههاى ریگ از یکدیگر، و آن را سریع و تند تلاوت نکن، همانند تند خواندن شعر. وقتى به عجایب قرآن رسیدید، توقف کنید و به تدبّر و تأمّل بپردازید و با تلاوت آن، دلها را به حرکت آورید و با شتاب و بىتأمّل نخوانید؛ به صورتى که بخواهید زود به آخر سوره برسید.»

۹ – به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگرى فکر نکند و متوجه آیات آن باشد.

۱۰ – در آیات قرآن تدّبر بکند که در این صورت، از انوار، حقایق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهرهمند خواهد شد.

تلاوتى که در آن تدبّر نباشد، آن چنان که بایسته است، فایدهاى نخواهد داشت. البته این بدان معنا نیست که اگر کسى اهل تدبّر نباشد و یا معانى آیات را ـ حتّى در حدّ ترجمه ـ نداند، از تلاوت قرآن نتیجهاى نخواهد برد! چنین کسى هم با مراعات قسمتى از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.

۱۱ – حقّ آیات را مراعات کند؛ به این معنا که به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و فردوس یاد مىشود، خود را از آن محروم نبیند و از بهشت قُرب خود را دور نسازد. و وقتى به آیات عذاب و آتش و غضب مىرسد، بترسد و به خداى متعال پناه ببرد که از اهل دوزخ و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از او بخواهد که وى را از نجات یافتگان قرار دهد. وقتى به آیات تکبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید مىرسد، خدا را به اینها یاد کند. هنگامى که به آیات استغفار و طلب عفو و بخشش مىرسد، طلب آمرزش و مغفرت کند. آنجایى که به ذکر صالحان مىرسد، از خدا بخواهد او را نیز از آنان و در جمع ایشان قرار دهد و آن گاه که به ذکر گمراهان و غافلان مىرسد، از خدا بخواهد که او را از ورود به جمع آنان حفظ کند.

امام صادق علیهالسلام فرمود: «اذا مررت بآیه فیها ذکر الجنّه فاسأل اللّه الجنّه، و اذا مررت بآیه فیها ذکر النّار فتعوّذ باللّه من النّار»[۵] «به هنگام تلاوت قرآن، وقتى به آیهاى رسیدى که در آن ذکر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتى به آیهاى رسیدى که در آن ذکر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش.»

سالکان و قاریان، هر چه مىتوانند، در تلاوت قرآن و مراعات آداب آن کاملاً جدّیّت داشته باشند و این امر را مهم بشمارند و بدانند که هر چه در تلاوت قرآن بکوشند و با آن انس یابند؛ به همان اندازه به «حقیقت نورى قرآن» نزدیک شده و در نتیجه «حقیقت نورى خود» را خواهند یافت. «حقیقت نورى انسان» از «حقیقت نورى قرآن» و مرتبهاى از مراتب آن است و این سرّ تنها براى اهل آن معلوم است و از نا اهل محجوب.

«حقیقت قرآن» تجلّیات حقّ است که در وراى این الفاظ و مفاهیم ظاهرى مىباشد و در کتاب مکنون و نزد حضرت محبوب است: «وَ إِنَّهُ فِى أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِىٌّ حَکِیمٌ»[۶] و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم ظاهر و جلوهگر در آنها است.

آن که از «حقیقت قرآن» دور مانده، از «حقیقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب.

اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربى، دلایل و حکمتهاى گوناگونى دارد؛ از جمله:

۱ – ایجاد زبانى مشترک در میان همه پیروان و فراهم سازى نوعى وحدت و پیوند جهانى، باعث تأکید بر قرائت و حفظ زبان عربى شده است.

۲ – روح و محتواى هر پیام و سخنى، در قالب زبان خاص خود، عمیقتر درک مىگردد تا زمانى که به زبانهاى دیگر برگردانده شود و قرآن ـ که داراى مضامین بسیار بلند و عالى ـ هرگز قابل ترجمه دقیق و کامل به هیچ زبانى نیست. همه ترجمههاى قرآن، براى رسیدن به معارف بلند و درک زیبایى متن اصلى نارسا است. کافى است اندکى در مباحث مربوط به زبانشناسى، فن ترجمه و تئورىهاى مربوط به آن مطالعه کنید؛ آن گاه خواهید یافت که فرق بین قرآن و ترجمههایش، همان فرق بین کتاب الهى و بشرى است.

۳ – قرآن علاوه بر محتواى مطالب، از لطافت ویژه و نکات ادبى برخوردار است که خود، بخشى از اعجاز قرآن است و در قالب هیچ ترجمهاى بیان شدنى نیست.[۷]

۴ – تشویق و ترغیب بر استفاده از همان الفاظى که جبرئیل بر پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نازل فرموده، یکى از شیوههاى حفظ قرآن از تحریف است. وقتى مطلبى نزد همگان با یک قرائت معیّن ثابت شود، تحریف آن مشخص خواهد شد و لذا در تاریخ اسلام، وقایعى نقل شده که مسلمین حتى نسبت به جابه جایى یا حذف یک «واو»، حساسیت نشان دادهاند.

بنا بر آنچه گفته شد، تلاش و همت ما، باید بر آن باشد که تلاوت قرآن را به زبان عربى پیگیرى کنیم و هر چه بیشتر با ترجمه آن آشنا شویم. حتى اگر کمتر بخوانیم؛ اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت کنیم، بهره ما بیشتر خواهد بود و رفته رفته تسلّط ما بیشتر خواهد شد

 

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان


[۱] – بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۰۲٫

[۲] – نحل ۱۶، آیه ۹۸٫

[۳] – مزمل ۷۳، آیه ۳٫

[۴] – بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۵٫

[۵] – بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۶٫

[۶] – زخرف ۴۳، آیه ۴٫

[۷] – براى آگاهى بیشتر ر.ک: مجله بینات و مجله مترجم (ویژه نامه قرآن).