در هنگام تلاوت قرآن چه آدابى را رعایت کنیم تا بیشترین بهره را ببریم؟ آیا خواندن ترجمه فارسى قرآن هم ثواب دارد؟
براى تلاوت قرآن، آداب خاصّى هست که به بعضى از آنها با استفاده از آیات و روایات اشاره مىشود:
۱ – شخص در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازد.
۲ – در حالى که مسواک کرده است، قرآن را تلاوت کند.
۳ – با صوت زیبا تلاوت کند.
۴ – با جَهر متوسّط بخواند؛ نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسیار بلند.
۵ – در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنینه و رو به قبله باشد؛ چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته مىخواند، تکیه نکند.
۶ – از روى «مصحف» تلاوت کند که نگاه در آن و تلاوت از روى آن، حساب خاصّى دارد و در روایات، روى این موضوع تأکید فراوانى شده است.
در روایتى از رسول اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل شده است «لیس شىء أشدّ على الشّیطان من القرائه فى المصحف نظراً»[۱] «چیزى براى شیطان سختتر و کوبندهتر از تلاوت قرآن نیست، آن هم از روى مصحف و با نگاه کردن در آن».
۷ – قبل از شروع بگوید: «أستعیذ باللّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم»؛ یعنى، به خداوند شنوا و دانا از شیطان رانده شده پناه مىبرم و یا بگوید: «أعوذ باللّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» و بعد بگوید: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم». سپس تلاوت را شروع کند، تا با عنایت خداى متعال، از دخالتهاى شیطانى در نفس خود محفوظ بماند.
قرآن مىفرماید: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»[۲] «وقتى قرآن را تلاوت مىکنى، پناه ببر به خداى متعال از شیطان مطرود. البته شیطان را بر آنانى که ایمان آورده و به پروردگارشان توکل مىکنند، تسلّط و سیطرهاى نیست.»
۸ – ترتیل را مراعات کند. آن چنان تند نخواند که حروف، کلمات، وقفها و فاصلهها به خوبى ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح در میان حروف و کلمات ندهد؛ به صورتى که حروف و کلمات جدا از هم و غیر مرتبط باشد. در مجموع، باید حروف و کلمات را خوب، روشن و در عین حال، متّصل و مرتبط به هم ادا کند و وقفهاى آیات را هم مراعات نماید. قرآن، خطاب به رسول اکرم صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً»[۳] «و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان».
آن حضرت در توضیح و تفسیر این آیه فرمود: «بیّنه تبیاناً و لاتنثره نثر الرّمل، و لا تهذّه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه، و حرّکوا به القلوب، و لا یکون همّ أحدکم آخر السّوره»[۴] «قرآن را روشن تلاوت کن و حروف و کلمات آن را جدا از هم و پراکنده مساز؛ مانند پراکنده ساختن دانههاى ریگ از یکدیگر، و آن را سریع و تند تلاوت نکن، همانند تند خواندن شعر. وقتى به عجایب قرآن رسیدید، توقف کنید و به تدبّر و تأمّل بپردازید و با تلاوت آن، دلها را به حرکت آورید و با شتاب و بىتأمّل نخوانید؛ به صورتى که بخواهید زود به آخر سوره برسید.»
۹ – به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگرى فکر نکند و متوجه آیات آن باشد.
۱۰ – در آیات قرآن تدّبر بکند که در این صورت، از انوار، حقایق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهرهمند خواهد شد.
تلاوتى که در آن تدبّر نباشد، آن چنان که بایسته است، فایدهاى نخواهد داشت. البته این بدان معنا نیست که اگر کسى اهل تدبّر نباشد و یا معانى آیات را ـ حتّى در حدّ ترجمه ـ نداند، از تلاوت قرآن نتیجهاى نخواهد برد! چنین کسى هم با مراعات قسمتى از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
۱۱ – حقّ آیات را مراعات کند؛ به این معنا که به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و فردوس یاد مىشود، خود را از آن محروم نبیند و از بهشت قُرب خود را دور نسازد. و وقتى به آیات عذاب و آتش و غضب مىرسد، بترسد و به خداى متعال پناه ببرد که از اهل دوزخ و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از او بخواهد که وى را از نجات یافتگان قرار دهد. وقتى به آیات تکبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید مىرسد، خدا را به اینها یاد کند. هنگامى که به آیات استغفار و طلب عفو و بخشش مىرسد، طلب آمرزش و مغفرت کند. آنجایى که به ذکر صالحان مىرسد، از خدا بخواهد او را نیز از آنان و در جمع ایشان قرار دهد و آن گاه که به ذکر گمراهان و غافلان مىرسد، از خدا بخواهد که او را از ورود به جمع آنان حفظ کند.
امام صادق علیهالسلام فرمود: «اذا مررت بآیه فیها ذکر الجنّه فاسأل اللّه الجنّه، و اذا مررت بآیه فیها ذکر النّار فتعوّذ باللّه من النّار»[۵] «به هنگام تلاوت قرآن، وقتى به آیهاى رسیدى که در آن ذکر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتى به آیهاى رسیدى که در آن ذکر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش.»
سالکان و قاریان، هر چه مىتوانند، در تلاوت قرآن و مراعات آداب آن کاملاً جدّیّت داشته باشند و این امر را مهم بشمارند و بدانند که هر چه در تلاوت قرآن بکوشند و با آن انس یابند؛ به همان اندازه به «حقیقت نورى قرآن» نزدیک شده و در نتیجه «حقیقت نورى خود» را خواهند یافت. «حقیقت نورى انسان» از «حقیقت نورى قرآن» و مرتبهاى از مراتب آن است و این سرّ تنها براى اهل آن معلوم است و از نا اهل محجوب.
«حقیقت قرآن» تجلّیات حقّ است که در وراى این الفاظ و مفاهیم ظاهرى مىباشد و در کتاب مکنون و نزد حضرت محبوب است: «وَ إِنَّهُ فِى أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِىٌّ حَکِیمٌ»[۶] و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم ظاهر و جلوهگر در آنها است.
آن که از «حقیقت قرآن» دور مانده، از «حقیقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربى، دلایل و حکمتهاى گوناگونى دارد؛ از جمله:
۱ – ایجاد زبانى مشترک در میان همه پیروان و فراهم سازى نوعى وحدت و پیوند جهانى، باعث تأکید بر قرائت و حفظ زبان عربى شده است.
۲ – روح و محتواى هر پیام و سخنى، در قالب زبان خاص خود، عمیقتر درک مىگردد تا زمانى که به زبانهاى دیگر برگردانده شود و قرآن ـ که داراى مضامین بسیار بلند و عالى ـ هرگز قابل ترجمه دقیق و کامل به هیچ زبانى نیست. همه ترجمههاى قرآن، براى رسیدن به معارف بلند و درک زیبایى متن اصلى نارسا است. کافى است اندکى در مباحث مربوط به زبانشناسى، فن ترجمه و تئورىهاى مربوط به آن مطالعه کنید؛ آن گاه خواهید یافت که فرق بین قرآن و ترجمههایش، همان فرق بین کتاب الهى و بشرى است.
۳ – قرآن علاوه بر محتواى مطالب، از لطافت ویژه و نکات ادبى برخوردار است که خود، بخشى از اعجاز قرآن است و در قالب هیچ ترجمهاى بیان شدنى نیست.[۷]
۴ – تشویق و ترغیب بر استفاده از همان الفاظى که جبرئیل بر پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نازل فرموده، یکى از شیوههاى حفظ قرآن از تحریف است. وقتى مطلبى نزد همگان با یک قرائت معیّن ثابت شود، تحریف آن مشخص خواهد شد و لذا در تاریخ اسلام، وقایعى نقل شده که مسلمین حتى نسبت به جابه جایى یا حذف یک «واو»، حساسیت نشان دادهاند.
بنا بر آنچه گفته شد، تلاش و همت ما، باید بر آن باشد که تلاوت قرآن را به زبان عربى پیگیرى کنیم و هر چه بیشتر با ترجمه آن آشنا شویم. حتى اگر کمتر بخوانیم؛ اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت کنیم، بهره ما بیشتر خواهد بود و رفته رفته تسلّط ما بیشتر خواهد شد.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
نویسنده:گروه مؤلفان
[۱] – بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۰۲٫
[۲] – نحل ۱۶، آیه ۹۸٫
[۳] – مزمل ۷۳، آیه ۳٫
[۴] – بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۵٫
[۵] – بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۶٫
[۶] – زخرف ۴۳، آیه ۴٫
[۷] – براى آگاهى بیشتر ر.ک: مجله بینات و مجله مترجم (ویژه نامه قرآن).
پاسخ دهید