تجلی قرآن در سیره عملی امام سجاد (ع)
روایات بسیاری سخن از پرستش خدا، زهد و عبادت، محاسبه نفس، عفو گذشت، نرم‌خویی و مهربانی، احسان و نیکی، سخاوتمندی، دستگیری مستمندان، پرهیزکاری و شجاعت و … امام سجاد (ع) گفته‌اند و بر صفات و رفتارهای اخلاقی ایشان تأکید بسیار شده است. با دقت در آیات پایانی سوره فرقان که در آن خداوند صفا مؤمنان برگزیده «عباد الرحمن» را برشمرده، می‌بینیم که همه آن نشانه‌ها که برای بندگان کامل خداوند معین‌شده در وجود امام علی بن حسین (ع) آشکار است. ایشان با رفتار و گفتار خود در آن دوره تاریک چون چراغی روشن برای جویندگان انسانیت بود و سیره فراموش‌شده اجداد مطهرش را زنده می‌کرد. او مظهر تمام کمالات غیرمتناهی الهی و همه به‌حق «خلیفه‌الله» درروی زمین و در همه عوالم وجود بود. اینک گوشه‌ای از سیره عملی آن امام را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
زمینه‌های تاریخی – اجتماعی – سیاسی شکل‌گیری نهضت عاشورا
درک واقع‌بینانه تحولات سياسي – اجتماعي و کشف و استخراج (پیام‌ها و عبرت‌های) مستتر در نهضت‌های فراگير مستلزم نگرش و بينش تاریخی‌ای است که تبیین‌گر نهضت و هسته اصلي قيام باشد. نهضت عاشورا نيز به‌مثابه يک قيام تحول ساز در بستر تاريخ مبتني بر نظام اندیشه‌ای و تحليلي امام حسين (ع) به وقوع پيوست اين قيام هدفمندي خلقت و آفرينش، باور به عليت در حوادث در کنار به رسميت شناختن نقش اراده و اختيار انساني در ايجاد تغييرات و مسئولیت ديني در قبال حوادث و نگرشي يکپارچه نسبت به شناخت و تعريف «قدرت» به‌عنوان بخشي از حق و فهمي تاریخ‌ساز از حضور در هستي براي انسان را نشان می‌دهد. درواقع قابل‌تأمل‌ترين موضوع در مورد نهضت امام حسين (ع)، نه نتيجه مقطعي و حتي نتايج اخلاقي آن بلکه درک عميق تاریخ‌سازی انسان‌های آگاه به موجوديت خود در هستي براي آينده است. لذا تبيين حرکت امام، ضرورت تأمل در فلسفه و تاريخ از ديدگاه اسلام را می‌طلبد و نيز اين حرکت يک جنبش پوياي تاریخ‌ساز با ماهيت ديني است که بدون در نظر گرفتن بعد جهاني تاريخي و نگاه پویایی‌شناسی اجتماعي يا جامعه‌شناسی تاريخي، جايگاه واقعي و تاريخي آن کمتر قابل‌درک است. بنابراين درک اهداف فوق در چارچوب بررسي زمینه‌های تاريخي – سياسي نهضت و حوادث تاريخي از زمان پيامبر تا زمان امام حسين (ع) ميسر است. اين مقاله درصدد است تا با پاسخ داده به دو سؤال زير منجر به نتیجه‌ای شود که از آن به‌عنوان تحليل بر زمینه‌های تاريخي – سياسي نهضت عاشورا ياد می‌کنیم. سؤال اول: چرا اين واقعه رخ داد؟ و سؤال دوم: اينکه چگونه به وقوع پيوست؟ پرسش نخست براي اين تحقيق اساسي است که در چارچوب مطالعات تاريخي با تأکید بيشتر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار خواهد گرفت.
اهل‌بیت در قرآن و کلام امام حسن (ع)
در قرآن آیات بسیاری در رابطه با شناخت اهل بیت و مقامات آنها وارد شده است. در این مقاله در صدد آن هستیم که به این پیوند میان قرآن و اهل بیت توجه بیشتری کرده و نکات آموزنده ای پیرامون اهل بیت و حقایق ولایت آنها از زبان قرآن و کلام امام حسن مجتبی علیه السلام بیان کنیم. امید که مقبول اهل نظر افتد.
بازتاب قرآن در سیره مدیریتی امام علی (ع) در عرصه‌ی اجتماعی
اصول مدیریت اجتماعی مستخرج از آیات قرآن و بازتاب آن در سیره مدیریتی امام علی علیه‌السلام منتج به ایجاد قواعدی می‌شود که می‌تواند راهنمای مدیران در عرصه مدیریت اجتماعی باشد. این بررسی نشان می‌دهد که امیر مؤمنان در مدیریت جامعه پایبند به اصولی چون تکریم، رفق و مدارا، عدالت‌ورزی و عدالت‌خواهی، حق‌مداری، آزادی، مردم‌داری، اهتمام به مستضعفان، عدم انظلام، تربیت و اصل تعاون بودند. تأکید امام بر اصول برگرفته از قرآن کریم جامعه را به سمت و سوی ایجاد عدالت اجتماعی، آزادی حقیقی و امنیت سوق می‌دهد.
حضرت زهرا (ع) و روایت حدیث (در منابع اهل سنت)
فاطمه (س) یکی از چهارده مطهر موردنظر در آیه شریفه 33 سوره احزاب است که بر اساس اصطلاح محدثان، قول و فعل و تقریر آن حضرت (س)، حدیث محسوب می‌شود. گرچه پس از رحلت رسول‌الله (ص) اهل‌بیت آن حضرت مورد کم‌توجه‌ی و بی‌لطفی مردم مدینه قرار گرفتند و در طول تاریخ خلفا به حذف نام علی بن ابی‌طالب (ع) و خانواده‌اش همت گماشتند و علیه ایشان تبلیغات کردند و حق آنها را غصب و ایشان را شهید کردند، لکن هنوز نشانه‌ها و نمونه‌هایی از فرمایشات و عملکردهای آن بزرگواران در منابع اهل سنت یافت می‌شود. این مقاله با تمرکز بر منابع حدیثی اهل سنت به احادیثی که حضرت زهرا (ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده و یا دیگران از فاطمه (س) درباره قول و فعل و تقریر آن حضرت (ع) نقل کرده‌اند، پرداخته است که گویای تنوع موضوعات می‌باشد.
بررسی رابطه فقه و سیاست در عصر پیامبر اکرم (ص)
دين اسلام ديني سياسي است و فقه، يعني علم مناسك و احکام آن نيز ناگزير وجه سياسي دارد، درنتیجه، منظومه‌ی احكام اسلامي (فقه) به‌گونه‌ای چينش شده‌اند كه تحقق كامل آنها جز در قالب تأسيس حكومت اسلامي مدينه ميسر نمي‌شد اما به‌رغم وضوح در تعامل دو حوزه‌ی فقه و سياست در عصر پيامبر تعامل اين دو امروزه بر ما چندان روشن نيست (سؤال) البته نبايد فراموش کرد که فهم رابطه‌ی فقه و سياست تنها در نگرش منظومه‌اي به احکام اسلامي، دست‌يافتني است. (فرضيه) اين امر روشن است که پاسخ به سؤال پيش‌گفته ما را در دستيابي به ابزارها، خصايص، اهداف، نيات و … درگذر از «جامعه‌ی قبيله‌محور» حجاز به «جامعه‌ی وليّ‌محور» مدينه رهنمون مي‌شود. (هدف) در پژوهش حاضر تلاش مي‌شود فقه سياسي اسلامي در نخستين دوره‌ی خود يعني عصر پيامبر از زاويه‌ی قدرت‌زايي‌اش در حوزه‌ی سياست، بازبيني گردد. (روش) از نتايج مقاله مي‌توان به اين نکته اشاره کرد که با درکِ پسيني نمي‌توان به تعامل فقه و سياست در عصر پيامبر دست يافت اما راه براي اجراي فقه سياسي در حکومت اسلامي در دوران معاصر با درکِ پيشيني رابطه‌ی فقه و سياست ميسر است. (يافته)
بررسی تطبیقی روایات حضرت مهدی (ع) در صحاح سته و منابع شیعه
عقیده مهدویت جزء مسلّمات مذاهب اسلامی است و اختلاف فقط در مصداق آن می‌باشد. اهل سنت در مورد روایات خلفای اثناعشر اقوال متعددی دارند، لیکن با بررسی روایات فریقین و اقوال آنها به این واقعیت می‌رسیم که مراد روایات از خلفای اثناعشر، ائمه اثناعشر شیعه می‌باشد. در بعضی روایات اهل سنت آمده که اسم پدر حضرت مهدی همان اسم پدر حضرت رسول اکرم (ص) است، اما بعد از بررسی روایات فریقین به این نتیجه می‌رسیم که اسم حضرت مهدی همان اسم پیامبر (ص) و پدر ایشان امام حسن عسکری (ع) است و او از اولاد حضرت فاطمه (س) و از فرزندان امام حسین (ع) می‌باشد.
بحثی درباره تفسیر امام حسن العسکری (ع)
بحثی درباره ی تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام
بررسی قیام‌ها و شورش‌های دوران امام هادی (ع)
دوران امامت امام هادی علیه السلام با برخوردهای اعتقادی ، مناقشه های علمی ، تبعیض های قومی ، فشارهای اقتصادی و سیاسی ، و هرج و مرج گرایی دولت مردان عباسی مصادف بود که قلمرو حکومت آنان را به صحنه ی درگیری های مختلف گروه ها ، احزاب و جنبش ها مبدل ساخت.
نقش شیعیان کوفه در دوره امام رضا و امام جواد (ع)
شهر کوفه در تاریخ خونبار شیعه جایگاهی ویژه دارد و مردم آن سامان با همه ی نکوهش هایی که شده اند بیش از تمام مناطق شیعه نشین به نهضت های علویان پیوسته اند.
تعامل امام رضا (ع) با فرقه زیدیه
زیدیه یکی از فرقه‌های مهم شیعی، از قیام زید بن علی سرچشمه می‌گیرد. زیدیان درباره امام و امامت آراء و عقاید خاصی داشتند و یکی از مهم‌ترین شرایط امام ازنظر آنان، دعوت مردم به امامت خویش و قیام با شمشیر بود. در طول تاریخ حضور ائمه (ع) شاهد برخوردهایی میان زیدیه و امامیه شیعه هستیم. شناخت چگونگی تعامل هرکدام از ائمه (ع) از جمله امام هشتم (ع) با آنان، علاوه برافزودن بر آگاهی‌های تاریخی در این زمینه و آشنا شدن با پاره‌ای از مشکلات ائمه (ع) به چگونگی برخورد با گروه‌های مختلف در جوامع کنونی کمک می‌کند. در تعامل امام رضا (ع) با زیدیان، مشاهده می‌شود که آن حضرت (ع) در مواردی قیام‌کنندگان را از قیام نهی می‌کردند ولی در رفتار کلی ایشان، نوعی بی‌اعتنایی همراه با مدارا دیده می‌شود و امام (ع) فقط در برخورد با برادر خود، زید النار به‌شدت از او انتقاد کردند. دقت در انتقادات امام (ع) نشان می‌دهد که افکار و رفتار نامناسب زید مورد نکوهش آن حضرت قرار گرفته است.
بررسی انتقادی آثار خاورشناسان درباره امام کاظم (ع)
دیرزمانی است که خاورشناسان، مطالعات درباره اسلام را، با انگیزه‌های مختلفی انجام می‌دهند، اما پژوهش دانشگاهی و روشمند غربیان درباره شیعه، به کمتر از یک قرن می‌ترسد. شیعه‌پژوهی غربیان، در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته، اما امامت‌پژوهی آنها چندان رونقی نداشته و به چند مقاله دائره‌المعارفی و برخی کتاب‌ها درباره تاریخ تشیع منحصر است که به مناسبت از ائمه شیعه (ع) بحث نموده‌اند. بررسی و تبیین مقاله «امام کاظم (ع)» در دایرة‌المعارف اسلام لیدن که اتان کلبرگ آن را تألیف کرده و همچنین بخش مربوط به امام کاظم (ع) از کتاب «مذهب شیعه» دونالدسون و کتاب «تشیع» هاینس هالم، محور اصلی مقاله حاضر را شکل می‌دهد. بررسی مطالب این سه شیعه‌پژوه غربی، تصویری نسبتاً جامع از دوران زندگی امام از تولد تا شهادت را نشان می‌دهد. مسأله جانشینی امام و پیدایش اختلاف میان شیعیان و شکل‌گیری فرقه‌های متعدد، مشکلات اجتماعی و سیاسی عصر امام، تقابل امام با خلفا و دستگیری‌های متعدد امام، بررسی اقوال متعدد درباره شهادت امام و پیامدهای آن و بررسی علل پیدایش فرقه واقفیه بعد از شهادت امام، از نکات مثبت پژوهش‌های غربیان درباره امام است. از سوی دیگر نحوه تعامل امام با فرقه‌ها، مواضع امام دربارة قیام‌های علویان در این دوره، مواضع سیاسی- اجتماعی امام به‌ویژه در تعامل با خلفا، چگونگی ارتباط شیعیان با امام به‌ویژه در عرصه علمی- فرهنگی ازجمله نکاتی است که خاورشناسان درباره زندگی امام کاظم (ع) به آن توجه نکرده‌اند.
