حضرت فاطمه سلام الله علیهادر قرآن؛ نگاهی به جایگاه فاطمه زهرا در آیه مباهله از نظرگاه اهل سنت
آیه مباهله بر صداقت و عصمت گفتاری و رفتاری اصحاب کساء (ع) دلالت دارد. به اعتراف دانشمندان فریقین، روایات متواتری وجود دارند که پیامبر گرامی (ص) به‌جای (انفسنا)، حضرت علی (ع) را و به‌جای (نسائنا)، حضرت فاطمه (ع) را و به‌جای (ابنائنا) حضرت امام حسن و حضرت امام حسین (ع) را برای مباهله با نصارای نجران به‌عنوان گواه نبوت از میان همه امت به همراه بردند. برخی از دانشمندان اهل سنت این امر را متفق‌علیه و برخی دیگر اجماعی می‌دانند. روایات مباهله با بیش از 51 طریق متفاوت از 37 تن از بزرگان دین روایت‌شده‌اند. برخی دانشمندان اهل سنت شبهاتی را نیز مطرح کرده‌اند، اما این شبهات هیچ پایگاه علمی ندارند.
مهدویت در قرآن: آیات مشترک
نویسنده در این گفتار ـ که هدف آن، نشان دادن ریشه‌های استوار عقیده‌ی مهدویّت در قرآن است ـ ابتدا ضرورت رجوع به تفسیر اثری مأثور برای موضوع خود را ثابت می‌کند، سپس آیات مربوط به امام مهدی (ع) را که در قرآن آمده، به چند گروه تقسیم می‌کند: آیات مشترک، آیات متبع و آیات مختص. در هر کدام از این گروه‌ها، آیات قرآنی بر اساس تقسیم چهار بخشی دیگر، مرتب شده است. در این گفتار، فقط آیات مشترک مطرح شده؛ یعنی آیاتی که به اتفاق کتاب‌های تفسیری شیعی و سنی، درباره‌ی امام مهدی (ع) است. در این گفتار مقدمه‌ای در مورد تفسیر اثری آمده و پس از آن 9 آیه، حدود 50 حدیث و سه پیوست توضیحی در مورد آیات و روایات یاد شده است.
نقد دیدگاه علامه شوشتری در جعلی بودن برخی روایات تفسیر…
عمل تفسير با استناد به «منابع تفسير» انجام می‌پذیرد. مراد از منابع تفسير، امورى است كه شناخت‌های لازم درباره معنا و مراد آيات را در اختيار مفسّر قرار میدهد. يكى از مهم‌ترین منابع تفسيرى، روايات منقول از اهل‌بیت (ع)، و يكى از منابع در اين باب، تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع) می‌باشد. اين مقاله به بررسى و نقد آراى علّامه شوشترى درباره نمونه‌هایی از روايات منقول در تفسير مذكور می‌پردازد و نشان میدهد ادلّه مورد استناد ايشان براى اثبات مجعول بودن اين روايات ـ از قبيل انفراد نقل روايت در منبع شيعى تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع) و عدم نقل آن در منابع عامه، ظهور بدوى روايت، مفاد صدر روايت بدون توجه به آنچه در ذيل آن آمده و استبعاد محتواى روايت ـ گرچه ظن به صدور اين روايات را كاهش میدهد، اما نمی‌تواند مجعول بودن آنها را به اثبات رساند و دستمايه اين مدعا قرار گيرد كه تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع) سرتاسر مجعول است.
مبارزه امام هادی علیه السلام با غالیان
در این مقاله به بررسی مبارزه امام علیه السلام با غالیان پرداخته شده است
سیمای امام کاظم علیه السلام در منابع صوفیه
جریان تصوف، در ابتدا با زهدگرایی، توجه به آخرت و جدایی از زندگی دنیایی شکل گرفت و به‌مرور و در اواخر قرن سوم هجری، افکار و عقاید خویش را به‌صورت مدون عرضه نمود و به‌عنوان جریانی اجتماعی وارد عرصه شد. این جریان در دوران حیات اجتماعی خود، در دوره‌هایی به مذهب تشیع نزدیک گردید و نماد این نزدیکی، مطرح‌شدن ائمه به‌عنوان اولیا و اقطاب صوفیان بود. این حرکت با استقبال دانشمندان شیعی مواجه شد؛ زیرا زمینه جذب آنان به مذهب تشیع از این دریچه فراهم می‌گشت و می‌توانست مبنا و محور مهمی برای وحدت به شمار آید. در این عرصه، متصوفه به امامان شیعه و ازجمله امام کاظم (ع)، به‌عنوان نماد زهدگرایی توجه کردند و سخنان آنان در کتب صوفیه بازتاب یافت. در این پژوهش، به این سؤال كه امام كاظم (ع) در چه زمانی وارد منابع صوفیه شد و تا پایان قرن نهم این حضور چه تطور و تغییراتی یافت؟ بررسی این حضور و تغییرات آن، در 62 منبع متصوفه در دوره زمانی یادشده پی گیری شد و یاد از آن حضرت در این منابع، سه دوره را پشت سر نهاد: دوره اول، نامی از امام در منابع نبود؛ دوره دوم از نیمه قرن هفتم به بعد از امام در برخی منابع در حد ذکر نام یاد می‌شود و دوره سوم که از قرن هشتم آغاز می‌گردد که حضور و حیات امام در این دوره به‌صورت روشن و با عنوان‌های مستقل مشاهده می‌شود. تحولات در حوزه نوشتار، همه از تحولات اجتماعی و مذهبی جامعه متأثر بود که بر دیگر عرصه‌ها اثر می‌گذاشت. در پایان این نوشتار، برای نشان دادن جریان‌ها و دیدگاه‌های صوفیان درباره امام کاظم (ع) به مقایسه تطبیقی دو کتاب صوفیانه قرن نهم، یعنی «شواهد‌النبوه» اثر خواجه محمد پارسا (م 822 ق) سنی غیرمتعصب و دوستدار اهل‌بیت (ع) و از بزرگان طایفه نقشبندیه و کتاب «فصل‌الخطاب» عبدالرحمان جامی (م 898 ق) از سرشناسان نقشبندیه، پرداخته‌ایم که هر دو کتاب زندگانی امام کاظم (ع) را گزارش کرده‌اند.
امام صادق علیه السلام و تأویل و تفسیر عرفانی قرآن
گفتارِ زير پژوهشی است درباره‌ی تفسير و تأویل‌های بازخوانده به امام صادق (ع) از پاره‌ای آيات قرآن. اين تفسيرها بخشی از گفتارهای تفسيری امام است که عبدالرحمن سلمی به‌گونه‌ای پراکنده همراه با گفتارهای تفسيری ديگران در حقايق التفسير خويش آورده و پل نويا آنها را بيرون آورده و جداگانه چاپ کرده است. در اين پژوهش، نخست درباره‌ی پيوند امام با تصوف و عرفان به کوتاهی سخن گفته‌ایم، و سپس، گفتارهای تفسيری آن بزرگ را هم از ديدگاه سندی و هم از ديدگاه معنايی بررسيده‌ايم و به اينجا رسیده‌ایم که هرچند اين گفتارها از نگاه سندی استوار نيستند، و هرچند پاره‌ای از آنها از نگاه معنايی نيز نمی‌توانند پذيرفته آيند، با اين همه بسياری از آنها پذيرفتنی می‌نمایند.
روش‌های تربیتی در سیره امام سجاد (ع)
انسان، مستعد اتصاف به همه كمالات است. وصول به آنها درگرو تربيت صحيح مى‌باشد و براى رسيدن به هدف والاى قرب الى‌اللّه، بايد بهترين شيوه‌ها را انتخاب نمود. به‌یقین، برترين روش‌ها كه مبتنى بر شناخت حقيقت انسان و همه ابعاد وجودى اوست، تنها در كلام و سيره انسان‌هاى كامل در هر عصر و زمان جست‌وجو مى‌شود و چنين انسان‌هايى براى همه عصرها و زمان‌ها جز معصومان (ع) كسى نيست. اين مقاله با رويكرد نظرى و تحليلى و باهدف آشنايى با روش‌هاى تربيتى «عفو» و «تغافل» امام سجاد (ع) بر اساس صحيفه سجاديه، دعاى ابوحمزه ثمالى و سيره رفتارى آن حضرت است.
شخصیت قرآنی امام حسن مجتبی (ع)
نگارنده در این مقاله به دنبال نشان دادن شخصیت قرآنی امام حسن مجتبی علیه السلام می باشد.
عدالت علوی در گردآوری و هزینه سازی بیت‌المال
این مقاله به تبیین سیاست‌های کلی حکومت علی علیه‌السلام درزمینهٔ منابع تأمین و نیز نحوه صرف بیت المال می‌پردازد، دراین‌بین آنچه در جمع‌آوری اموال عمومی مورد تأکید هست اثبات ممنوعیت اعطای معافیت مالیاتی به اشخاص (حقیقی یا حقوقی) است و این هدف با بررسی مورد به مورد مالیات‌های شرعی و اثبات عدم مالکیت دولت بر این اموال (که مجاز نبودن این نهاد به اعطای بخشودگی از پرداخت مالیات را نتیجه میدهد) تعقیب شده است، در بخش دوم نیز خطوط اصلی موردتوجه حضرت علی (ع) در نحوه صرف و هزینه سازی بیت‌المال موردتوجه قرار می‌گیرد؛ و در خاتمه نیز مسئله ممنوعیت تحمیل هزینه‌های شخصی حاکم بر بیت‌المال از نگاه امیرالمؤمنین (ع) مورداشاره قرارگرفته است.
فاطمه (س) در قرآن
این مقاله شامل دو بخش است: نخست: ترجمه مقاله «فاطمه» (Fatima) خانم «جین دمن مک اولیف» در دائره المعارف قرآن لیدن که شامل گزارشی کوتاه از زندگی فاطمه (س) و جایگاه ایشان. سپس سه آیه تطهیر (احزاب / 33)، مباهله (آل‌عمران / 61) و آیه مربوط به مریم (س) (آل‌عمران / 42) است که با ذکر روایات تفسیری مربوط نتیجه می‌گیرد که دو آیه نخست به فاطمه (س) و آیه سوم به جایگاه مریم (س) و فاطمه (س) و مقایسه آن دو مربوط است. وی در مورد آیه تطهیر روایتی از عکرمه نقل می‌کند که آن آیه تطهیر را در ارتباط با زنان پیامبر (س) تفسیر کرده است. دوم: بررسی و نقد مقاله نخست کتاب‌های مربوط به فاطمه (س) و آیات ذکر می‌شود. سپس 135 آیه که ذیل آنها در مورد فاطمه روایت نقل‌شده است بیان می‌گردد، آنگاه روایات یادشده به چند دسته «تفسیری»، «تطبیقی»، «تأویلی» و «باطنی»، «شأن نزول‌ها» و «فضایل» تقسیم می‌شود. در پایان برخی از مهم‌ترین آن روایات ازنظر مفسران و محدثان شیعه و اهل سنت موردبررسی قرار می‌گیرد؛ ازجمله: سوره کوثر و آیات نذر در سوره انسان.
شباهت‌های امام مهدی (ع) و پیامبران الهی در قرآن
امام مهدی (عج) تمام کنندۀ هدف انبیا، و دوران ظهور آن حضرت، دوران تحقق غایت خلقت است؛ ازاین‌رو در قرآن از ایشان به صورت‌های گوناگون یاد شده است. خداوند متعال در قرآن گاه به شکل مستقیم از آیندۀ حیات بشر بر زمین که مقارن با دوران ظهور امام مهدی (عج) است، سخن می‌گوید؛ گاه با تمثیل به پدیده‌هایی در طبیعت، جایگاه امام مهدی (عج) را تبیین می‌نماید و گاه ضمن بیان سرگذشت پیامبران الهی و اقوام پیشین، دربارۀ امام مهدی (عج) و دوران ایشان پیام‌هایی به انسان گوشزد می‌کند. به دلایل فراوان قرآنی و روایی، بسیاری از حقایق مهدوی در آیات قصص قرآن طرح شده و شباهت‌های بسیاری میان امام مهدی (عج) و پیامبران الهی وجود دارد که در این پژوهش به هشت مورد از این دلایل اشاره شده است. آنگاه با تدبّر در آیات قصص، شباهت‌هایی میان امام مهدی (عج) و پیامبران الهی استنباط شده که پنهانی بودن ولادت، طول عمر، غیبت، فتنه‌ها و ابتلائات در آستانۀ ظهور، جدا شدن بدان از نیکان دوران، عذاب بدان دوران، نجات نیکان دوران و تشکیل جامعۀ صالحان از این دست است.
سند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)
تساب تفسیر امام حسن عسکری (ع) در بین علما، همواره محل بحث و اختلاف‌نظر بوده است. یکی از دلایل مهم مخالفان این تفسیر، ضعف سند آن است. مقاله حاضر با تحلیل سند این تفسیر و بررسی دیدگاه‌های مختلف در این زمینه، در صدد بررسی انتساب این تفسیر است. تحلیل سند تفسیر نشان میدهد که برخی از افراد سلسله سند که شامل استرآبادی و راویان این تفسیر می‌شود، مجهول‌الحال‌اند؛ از این‌رو، سند تفسیر ضعیف است و انتساب این تفسیر به امام حسن عسکری (ع) ممکن نیست. در این بین، تنها راه ممکن در اعتبار بخشیدن به آن، استناد به اعتماد شیخ صدوق به این تفسیر و راویان آن است
