حاشیه ابن ادریس بر صحیفه سجادیه
نويسنده در اين گفتار، حاشيه محمد بن ادريس حلّى، فقيه شيعى نامدار قرن ششم هجرى بر صحيفه سجاديه را به عنوان نخستين شرح لغوى صحيفه كه به دست ما رسيده، می شناساند. اين حاشيه مختصر، بيشتر به لغات صحيفه پرداخته و در راستاى اهتمام ابن ادريس به تحقيق و ترويج صحيفه ارزش دارد.
نويسنده، شرح حال ابن ادريس، سند روايتى او، راويان نسخه او از صحيفه، روش ابن ادريس در اين حاشيه را ـ براساس تنها نسخه خطى شناخته شده از اين كتاب ـ تبيين كرده و شرح دو دعاى صحيفه را به عنوان نمونه‌اى از كتاب نقل كرده است.
صفات خدا در قرآن و نهج البلاغه
نويسنده در اين گفتار، بحث صفات خدا را براساس قرآن (سوره اعراف، آيه 180) مطرح و پيرامون دو محور اساسى آن، گفت و گو مىكند: معناى اسماء حسنى و الحاد در اسماء خدا. پس از آن به توقيفيت اسماء حسنى مىپردازد و نظرات زمخشرى و احمدبن منير اسكندرى را مىآورد. سپس به تفصيل، كلام علامه سيد محمد حسين طباطبايى را نقل و نقد و بررسى مىكند. آنگاه چهار جمله از نهج‌البلاغه مىآورد كه توقيفيت اسماء را نشان مىدهد.
توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه (2)
نگارنده در اين گفتار، با تأكيد بر سه اصل توحيد (عدم مشابهت خدا با خلق، مبرّا بودن خداوند از نقائص، توقيفيت اسماء و صفات الهى)، اين اصول را در برخى از آيات و پاره‌اى از جملات خطبه اوّل نهج‌البلاغه پى می گيرد. در خلال مباحث، بعضى از ديدگاههاى فلاسفه و عرفا نيز نقد و بررسى می شود.
گزارشی از تعلیقات علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء
شيخ «محمّد حسين آل كاشف الغطاء» (1294 ـ 1373 هجرى قمرى) يكى از مراجع دينى شيعه در روزگار معاصر بود كه در دو عرصه علم و اجتماع به ايفاى نقش فعال پرداخت. او در زمينه فعاليتهاى علمى آثار متعددى را تأليف كرده كه برخى از آنها هنوز به چاپ نرسيده است. يكى از اين آثار، تعليقات وى بر شرح نهج‌البلاغه شيخ «محمّد عبده» (متوفى 1323 هجرى قمرى)، مفتى الازهر و شاگرد و همكار سيّد جمال الدّين اسدآبادى است. مقاله حاضر برآن است تا اين تعليقات را گزارش كند.
حکمتهای علوی در سروده های عربی
كلمات جاودانه حكمت علوى، بر ادبيات عرب، اثرى شايان نهاده‌اند. نويسنده در اين گفتار، 86 مورد از سخنان حضرت اميرالمؤمنين علی بن ابى طالب(ع) را آورده، كه مستقيمآ بر شعر شاعران عرب اثر نهاده‌اند. در اين مقاله، به 6 عنوان كتاب حديثى شيعى، 5 شرح نهج‌البلاغه، و حدود 40 منبع مهمّ ادبيات عرب، استناد شده است.
مبانی فقه الحدیثی آیة الله میرزامهدی اصفهانی (4)
نويسنده، در سه گفتار پيشين ـ كه از شماره 2 تا شماره 4 درج شد ـ بخشى از مبانى فقه الحديثى آيةالله ميرزا مهدى اصفهانى را براساس آثار ايشان مورد بحث و بررسى قرار داده است. در اين گفتار، مرورى بر آن مطالب همراه با تبيين برخى مطالب، در قالب 20 نكته ارائه می شود.
نفاق از دیدگاه امیرالمؤمنین (علیه السّلام)
نفاق كه به معناى دو رويى و يكسان نبودن در عقيده و عمل است، يكى از مشكلات جوامع ديندارى بوده و هست. تا زمانى كه انسان فريفته جاه طلبى، هوى و هوس، جلب منفعت خويش است و خدا و دين را اصل نمي‌داند، گرفتار مشكلاتى است كه اگر خودسازى نكند از آنها رها نمی شود.على بن ابى طالب(ع)، برادر و دست پرورده رسول خدا(ص) كه سخنان گهربار و آموزنده در مسايل اعتقادى، عملى و اخلاقى دارد، در لابلاى برخى سخنان و خطبه هايش صفات منافق و ريشه هاى نفاق را كه جامعه همزمان آن حضرت به شدت گرفتار آن بود، بيان فرموده است. در اين بررسى برآنيم تا خصوصيات منافق و ريشههاى نفاق را بهتر بشناسيم و با كلمات آن حضرت در معرفى نفاق بيشتر آشنا شويم.
مبانی فقه الحدیثی آیة الله میرزا مهدی اصفهانی (3)
نويسنده در اين گفتار به مقايسه دو ديدگاه متفاوت در اجتهاد و فقاهت می پردازد : ديدگاه رايج كه اجتهاد را ملكه بدست آوردن احكام شرعى از متون فقهى مي‌داند و ديدگاه آية الله اصفهانى كه فقاهت را شناخت احكام الهى مي‌داند.آنگاه چگونگىِ دستيابى به اين دو را مقايسه مىكند. در ديدگاه اوّل، اجتهاد، مقدمات و علوم فراوانى از قبيل ادبيات، منطق، كلام و… لازم دارد كه بدون آنها اجتهاد محال است. امّا در ديدگاه دوّم به هيچكدام از مقدمات يادشده نيازى نيست و با مراجعه به اصول و قواعد فقهى و با مراجعه به قرآن و سنت معصومان و در انتها مراجعه به افكار فقيهان، اين مهم به سامان مي‌رسد. در پايان مقال اين نكته بحث مىشود كه مقدمه فقه اصغر، يعنى اجتهاد اصطلاحى ، فقه اكبر يعنى شناخت و عرفان كامل خداوند، پيامبر او و امامان بعدى :ـ است. و هرگز بدون فقه اكبر به فقه اصغر نمی توان رسيد.
سه نامه از محدث نوری به علامه سید ناصر حسین
محدّث بزرگ شيعه،ميرزاحسين نورى طبرسى (1254 ـ 1320 ق.) در كنار تلاشهاى گـرانقدر خود براى بازيابى و شناسايى كتابهاى شيعه اماميه، روابط علمى گسترده اى با علامه ميرحامد حسين كُنتـورى (1246 ـ 1306 ق.) و پس از او با فـرزندش سيد ناصر حسين (1284 ـ 1361 ق.) داشت. وى در تهيه منابع براى تاليف و تكميل كتاب نفيس «عبقات الانوار» (كه در اثبات امامت ائمه اطهار : است) به آن دو دانشمند بزرگ كمك می كرد. دراين گفتار، متن سه نامه از محدث نورى به سيد ناصر حسين، با تحليل وتوضيح، آمده است اين نامه ها براى نخستين بار منتشر مىشود.
نگاهی به کتاب «جوامع الکلام فی دعائم الاسلام»
«جوامع الكلام فى دعائم الاسلام» يكى از جوامع حديثى چهارگانه‌اى است كه توسط محدثان متأخر تأليف شده است. مؤلف اين كتاب « محمد بن شرف‌الدين على موسوى جزائرى» مشهور به سيد ميرزا جزائرى كه از معاصران ملّا محسن فيض كاشانى، شيخ حرّ عاملى و علامه مجلسى است، آن را بر سياق كتاب «منتقى الجُمان فى الاحاديث الصِحاح و الحِسان»، اثر مشهور حسنبن زين‌الدين (فرزند شهيد ثانى و معروف به شيخ حسن صاحب معالم)، تدوين كرده است. وى قصد داشت با تأليف اين كتاب به تكميل و توضيح مباحث كتاب « منتقي‌الجمان » بپردازد.مقاله حاضر به معرفى كتاب «جوامع الكلام » می پردازد.
گزاره های دینی در مثنوی
ديدگاه جلال الدين مولوى، شاعر عارف قرن هفتم به مقوله هاى مذهبى را مىتوان به دو گونه متفاوت تقسيم كرد .در يك گونه مولوى باهنرمندى وبا استفاده از تمثيلات و تشبيهات محسوس به شرح و تبيين پيام حديث می پردازد.دراين حالت آن چه مىگويد با روح كلّى مذهب مطابق است و ما آن را «تبيينات هنرى، مولوى ناميده‌ايم .امّا در گونه ديگر، او باتمسك به حديث، به شرح و بيان اصول اعتقادات صوفيه و ويژگىهاى طريقت مورد پسند خويش می پردازد. كه در اين صورت، حديث در كارگاه خيال و عاطفه هنرمند او تغيير شكل پيدا كرده. به طورى كه ديگر پيام آن حديث، با روح كلّى مذهب نمی خواند، بلكه به رنگ ذهنيّت گوينده مثنوى در آمده است. و ما اين گونه را «برخورد هنرى» مولوى ناميده‌ايم ؛ امرى كه اساسآ جوهره وحقيقت تصوف است، وراى همه ظواهر اقوالِ بزرگان آن.
مبانی فقه الحدیثی آیة الله میرزامهدی اصفهانی (2)
در اين گفتار (كه درادامه گفتارپيشين مي‌آيد)، نويسنده، ديدگاههاى آيةالله ميرزا مهدي اصفهانى در زمينه فقه الحديث راپى می گيرد. دراين بخش، ملاك فقاهت شرعى ازديدگاه مرحوم اصفهانى بيان میشود، كه با برخي‌از نظرات رايج تفاوت دارد. به عقيده‌ايشان، تفريع فروع از اصول، به معنى تفقّه نيست. از سوى ديگر،تفقّه كه در لسان شرع آمده، با اين معني از اجتهاد تفاوت دارد.
