عالم اظلّه و ارواح: بررسى آراى دانشمندان قرن 4 تا 8
خداوند ارواح همه انسانها را دو هزار سال پيش از ابدانشان، خلق كرد و ارواح به صورت جنود مجنَّده با يكديگر ائتلاف و اختلاف داشتند. دانشمندان شيعى از قرن چهارم تا قرن هشتم هجرى، درباره تقدّم خلقت ارواح بر اجساد اقوالى ارائه كرده‌اند و در موضوع حيات ارواح، به استناد روايات و اخبار، به پژوهش و تحقيق پرداخته‌اند در اين مقاله، آراى شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيّد مرتضى، شيخ شهاب الدين سهروردى و سيّد حيدر آملى بررسى شده است.
بررسى سندى زيارت جامعه كبيره
زيارت جامعه كبيره از امام هادى7 روايت شده است و در شناخت ويژگيهاى امامان معصوم: مضامين بلندى را در بر دارد. درباره سند اين زيارت، بحثهايى مطرح شده است. نگارنده در اين گفتار، ابتدا از ضوابطى كه در ارزيابى حديث بر مبناى طريق روايتى آن آورده است، نتيجه مىگيرد كه كلام دانشمندان رجالى پيشين، آخرين كلام در باب وضع راويان نيست. آنگاه درباره موسىبن عمران نخعى بحث مىكند و بر اساس مشايخ و راويان، وثاقت او را نشان مي‌دهد. سپس درباره صحّت سند زيارت جامعه، از چند ديدگاه ديگر سخن مىگويد.
حديث يوم الدار: پژوهش و بررسى
حديث يوم الدار، بازگو كننده يكى از نخستين رويدادهاى تاريخ اسلام است كه برخى از دانشمندان اهل سنّت از جمله ابنتيميّه، شبهاتى پيرامون سند و متن آن (تعداد حاضران ارتباط قبول دعوت با جانشينى پيامبر، سبقت در اسلام آوردن و…) مطرح كرده‌اند. واسطى دانشمند اهل سنّت قرن چهارم نيز شبهاتى در مورد آيه مربوط به اين حديث مطرح كرده است؛ از جمله: امر در آيه، استخلاف و انقياد، مرسل بودن روايات، خطاب موازرت، معيّن بودن خليفه، احتمال ايجاد اختلاف، تحصيل حاصل، خلافت بر عشيره و… نويسنده در اين مقاله شبههها را بيان كرده و پاسخ گفته است. شبهاتى نيز در شأن نزول آيه مطرح شده كه نويسنده به آنها نيز پاسخ داده است.
بررسى مفهوم امامت در پرتو آيه ملك عظيم
امامت از مسائل بسيار مهم است كه فهم دقيق مفهوم آن بسيارى از اختلافات را مرتفع مىسازد. نويسنده در اين مقاله، با استناد به روايات ذيل آيه ملك عظيم، مقام امام را افتراض الطاعة معرّفى مىكند و پس از بررسى معناى لغوى ملك، مفهوم و حقيقت مالكيّت را توضيح مي‌دهد و بيان مىكند: ملك عظيم ناظر به مراتب است و صاحب ملك عظيم مرتبه بالاى استيلا را دارد كه عظيمتر از درك و تصوّر ماست. در بيان معصوم7 از ملك عظيم به طاعة الله المفروضه، الامامه و الخلافه تعبير شده است. نگارنده اين معانى و چند معناى ديگر را در تفاسير شيعه و اهل تسنّن بررسى مى كند.
در ادامه، تفسير ملك عظيم به ولايت تكوينى كه با عنوان ولايت بر هدايت تعبير شده ـ و مالكيّت امام به حكم و قضا و نيز تفسير ملك عظيم به ملك آخرت و نيز ارتباط و نسبت آن با نبوّت بررسى شده است.
حديث يوم الدار: منابع و صحّت حديث
راويان بسيارى حديث يوم الدار را روايت كرده‌اند. در اين مقاله علاوه بر ارائه فهرستى از راويان، حديث يوم الدار به روايت 12 رواى، گزارش شده و در ذيل هر گزارش، منابع روايت حديث ذكر شدهاست.در بحث سندشناسى حديث نيز بسيارى از محدّثان شيعه و سنّى از صحّت و تواتر اين حديث سخن گفته‌اند كه نظريّات آنان نقل و بررسى شده است.
على(علیه السّلام)در آيينه نام ها، كنيه ها و القاب
اغلب بحثهاى مربوط به اصل امامت و ولايت امير مؤمنان رويكردى احتجاجى دارند و تبيين شخصيّت و بيان فضائل حضرت على7 رويكردى تبيينى است. در اين نوشتار با رويكردى تبيينى و به منظور شناخت امير مؤمنان7 اوصاف و ويژگيهاى آن حضرت در قالب نامها، كنيهها و القاب بيان شده است. پيشينيان نيز با نگاشت مناقب و فضايل به اين رويكرد توجّه خاص داشته‌اند و بر اساس پژوهشى، حدود 200 نام و لقب در آثار اهل تسنّن براى حضرت امير احصا شده است. در اين مقاله 330 نام، لقب و كنيه همراه با معنى و ذكر منابع و مآخذ، به ترتيب الفبايى بررسى شده است.
خاورشناسان و واقعه غديرخم
واقعه غدير خم از گستردگى و اهمّيّت خاصّى برخوردار است و مستشرقان با اين واقعيّت با رويكرد خاصى بررسى رويكرد مستشرقان در برخورد با تفكّر شيعى به طور عام و در برخورد با واقعه غدير به طور خاص، نشان مي‌دهد كه مستشرقان نتوانسته‌اند به حاقّ تعاليم ادبيّات شيعى رهنمون شوند. غالب آنچه خاورشناسان درباره شيعه عرضه كرده‌اند، از طريق منابع غيرشيعى به دست آورده‌اند كه با نوعى تعصّب ضدّشيعى همراه بوده و در كنار تعهّد مستشرقان به سنّت مسيحى ـ يهودى غرب، باعث شده است تا از واقعه غدير، گزارش تحريف شده‌اى ارائه كنند. ام.ى.شعبان مدرّس ادبيّات عرب دانشگاه لندن نيز در تفسيرى جديد از واقعه غدير، دلايلى را براى جدّى نگرفتن آن بيان كرده كه به تفصيل، نقد و بررسى شده است.
تأويل پاينده و لزوم امام زنده
از ويژگيهاى هانرى كربن، آشنايى با اسلام ايرانى و التزام وى به انديشه و معنويت مغرب زمين است. اين امر در كنار آگاهى به روشهاى تحقيقى و دانشگاهى، نظريّات وى را در ميان مستشرقان ممتاز ساخته است.تفريد از انديشه هاى مبنايى كربن است. در اعتقاد وى نظريّه امامشناسى شيعى، كاملترين تبيين براى حيات معنوى است. كربن بالاترين مرتبه درك كتاب آسمانى را، طريق تأويل مي‌داند و در كنار تنزيل وحى ـ كه توسّط پيامبر9 پايان پذيرفته ـ است تأويل آن ادامه دارد. براى چنين تأويل طولى، وجود مبيّن و مفسّر معصوم ضرورى است. وى تفاوتهايى ميان حكمت تاريخ با فلسفه تاريخ و ميان زبان رمزى يا مثالى با زبان مجاز و تشبيه قائل است و زبان وحى را زبان رمزى يا مثالى مي‌داند.
سخنى در باب اعتبار سندى زيارت عاشورا
محقّقان در فرآيند پژوهش، گاه به نكات يا موضوعات ارزشمندى دست مىيابند كه بر پايه موادّ خام فراهم آمده است و مىسزد كه بر اساس آن، نوشتارها و گفتارهاى پژوهشى تدوين شود. گاهى فرصت اين مرحله را خود مىيابند و مقالات خود را به اهل تحقيق عرضه مي‌دارند؛ امّا در موارد فراوان، فرصت اين كار را نمىيابند و آن نكات و موضوعات ارزشمند در لابه لاى كارهاى ديگر، فراموش مىشود؛ به ويژه زمانى كه حال يا مجال ثبت آن به صورت مكتوب به دست نيايد؛ كه قدما گفته‌اند: «كلّ علم ليس في القرطاس ضاع».
معرفة الله، فطرى است آيات و روايات
نويسنده در اين گفتار، به تفسيرِ آيات قرآن در موضوع فطرىبودن معرفةالله پرداخته و با استناد به احاديث و روايات اهل بيت:و اقوال انديشمندان بيان مي‌دارد كه معرفت خداى تعالى فطرى بشر و فطرى همهى موجودات است. وى واژهى فَطَرَ و فطرت را از ديدگاه اهل لغت بررسى و موارد استعمال آن را ذكر كرده است.
انسان، معرفت خدا را به صورت فطرى به همراه دارد و در اثر غفلت و فراموشى آن را گم كرده است كه در سايهى تعاليم الاهى انبياء و با تذكّر و تنبّه پيامبران، آن را مىيابد و در بأساء و ضرّاء، ظهور معرفت الاهى را بيش از پيش، وجدان مىكند.
آيه ى ولايت چند نكته و چند پرسش و پاسخ
نويسنده در اين گفتار، ابتدا هفت نكته دربارهى آيهى ولايت (آيهى 55 سورهى مائده) مطرح مىكند و سپس به ده پرسش دربارهى اين آيه پاسخ مىگويد. در اين مقاله، علاوه بر بحث لغوى و عقلى و قرآنى، روايات شيعه و سنّى و نيز ديدگاههاى برخى از مفسّران و متكلّمان شيعه و سنّى مورد بحث قرار مىگيرد. محور اصلى مقاله، اثبات اين نكته است كه آيهى ولايت در مورد امام علىبن ابىطالب7نازل شده است و شأن نزولهاى ديگر را نمىتوان پذيرفت.
پژوهشى پيرامون آيه ى تبليغ
نويسنده در اين نوشتار، آيهى تبليغ را با توجّه به تفاسير شيعه و سنّى، تفسير كرده و ضمن استناد به احاديث و روايات، ارتباط آن را با ولايت و امامت اميرالمؤمنين على7بيان مىكند. نيز، به بررسى جوانب مختلف دلالت آيهى تبليغ و شأن نزول آن مىپردازد.
نويسنده ارتباط اين آيه را با آيات قبل و بعد ـ كه درباره ى اهل كتاب است در قالب چند پرسش و پاسخ توضيح داده است.
