نقد و بررسی نظریّه سیوطی در باب تناسب سوره ها
تناسب و ارتباط ميان سوره هاى قرآن، از جمله مباحثى است كه دانشمندان علوم قرآنى مطرح و پيرامون آن بحث و بررسى كرده اند. سيوطى در كتاب تناسق الدرر، وجوه مختلف تناسب ميان انتهاى يك سوره با ابتداى سوره بعد را بيان كرده است.
در بحث تناسب بين سوره ها، توجّه به معناى دقيق واژه هاى «آيه»، «سوره» و «تناسب» ضرورى است. بر اساس نظريّه دانشمندان علوم قرآنى اهل سنّت، تناسب بين سوره ها محقّق و امرى عقلانى است و از موارد اعجاز قرآن شمرده می شود. در اين مقاله، با اشاره به ضوابط و شرايط عقل پسند مناسبت بين سوره ها و بيان ابزار كشف اين تناسب، به نقد و بررسى چهار وجه از وجوه تناسب سوره ها ـ كه سيوطى در كتاب خود، آنها را به عنوان وجوه اصلى و قاعده كلّى براى تناسب بين بسيارى از سوره هاى قرآن آورده ـ پرداخته شده است.
انسان سالم از دیدگاه قرآن و حدیث
نويسنده در اين مقاله، مىكوشد تا بر مبناى تعاليم قرآن و عترت، از انسان سالم، تصوير روشنى ارائه كند. محور استنادات نويسنده، سخن ارزشمند امام صادق (ع) درباره لشكريان عقل و جهل، منقول در كتاب كافى است.
هدف از نگارش اين نوشتار، جلب توجّه هر چه بيشتر هدايت جويان به ويژگيهاى انسان سالم، معرّفى جايگاه عقل در رابطه با انسان سالم از منظر اسلام، رهنمودى براى به كارگيرى و بهره ورى افزونتر از گوهر الاهىِ عقل و سرانجام، بيانِ آثارى است كه به كار بستن عقل در آدمى، پديد مي آورد. از اين رهگذر، نشانه هاى حقّانيّت و درستى تعاليم كتاب و سنّت به خوانندگان يادآورى می شود.
مفهوم امامت در پرتو آیه ابتلای حضرت ابراهیم (علیه السّلام)
امامت مقامى الاهى است كه به برخى از پيامبران و بندگان برگزيده، عطا می شود. تفسيرها و برداشتهاى متعدّدى از امامت ارائه شده و بر همين اساس، مبانى متفاوتى در فهم مقام امامت به وجود آمده است. امام به معنى كسى است كه از او تبعيّت می شود.
بر اساس آيه 124 سوره بقره و با استناد به آيات و روايات، مقام امامت، عهدى الاهى است كه به جعل خدا صورت مىگيرد و از مقام نبوّت و رسالت افضل است. مقام امامت پس از ابتلائات الاهى، به حضرت ابراهيم(ع) عطا شده است. برخى از مفسّران اهل سنّت، امامتِ مطرح شده در آيه را به نبوّت و رسالت تفسير كرده اند. ديدگاه هاى مفسّران اهل سنّت از جمله فخر رازى، ذيل آيه مطرح و نقد و بررسى و سپس آراء مفسّران شيعه بيان شده است. بعضى از مفسّران نيز در تبيين آيه، مقام امامت تكوينى را مطرح كرده اند كه تا حدودى متأثّر از مبانى عرفانى و فلسفى است.
مروری بر دعای امام صادق (علیه السّلام) در هنگام تلاوت قرآن
دعا اظهار خشوع و فروتنى، تضرّع و توسّل و تمنّى به درگاه الاهى است و در برخى روايات، از آن به سلاح انبياء تعبير شده است. به هنگام قرائت قرآن، دعايى از امام صادق(ع) روايت شده كه بر اساس متن اين دعا: برخى ويژگيها و اوصاف قرآن (مثل: نور و هدايت) و برخى امتيازات، مسئوليّتها و…
قرآن از زبان امام امیرالمؤمنین (علیه السّلام)
اميرالمؤمنين(ع) در خطبه 189 نهج البلاغه، در توصيف قرآن، 42 صفت را بيان می كند كه بر اساس اين توصيفها، قرآن كلام خداست و حدّ فاصل كلام خدا تا كلام بشر، به اندازه فاصله خدا تا بشر است. قرآن نورى است كه شعاع آن خاموش نمی شود؛ دريايى است كه عمق آن درك نمىشود؛ راهى است روشن كه هرگز گم نمىشود؛ شفابخشى است كه پس از درمان آن، ترسى از بيمارى نيست؛ يارى كننده حاملان خود است؛ معدن و گنج ايمان است و چشمههاى علم از قرآن سرچشمه مىگيرد؛ اساس و پايه اسلام است و خداوند آن را سيرابىِ عطش عالمان قرار داده است؛ ريسمان محكم و دژ استوار الاهى است كه براى رهروان خود، عزّت آفرين است.
ضیاء الثقلین و مطلع النیّرین
سيّد عبدالله شبّر از دانشمندان شيعه نجف و صاحب تأليفات و آثار گرانبهايى بالغ بر 74 عنوان در بيش از يكصد مجلّد است. تفسير مفصّل و مختصر او بر قرآن كريم و دو شرح وى بر نهج البلاغه مشهور است. از آثار چاپ نشده مرحوم شبّر، فرهنگ واژگانى قرآن و حديث با عنوان «ضياء الثقلين و مطلع النيّرين» است كه بر اساس آخرين حرف اصلى كلمه، تنظيم و الفبايى شده است.
در اين مقاله، ويژگيهاى اين كتاب به ويژه در مقايسه با كتاب مجمع البحرين طريحى، بررسى شده است.
ترجمه و شرح قصيده غديريّه مولى مسيحا فسوى
مولى مسيحا فسوى، دانشمند قرن يازدهم و دوازدهم، درقصيده خود كه به زبان عربى سروده است، پس از اشاراتى به دشواريها، به سوى حلّا ل مشكلات، روى مىكند و در ابياتى زيبا به مدح اميرالمؤمين7 مىپردازد. وى اطاعت از امام معصوم را فريضه بر مىشمارد و با تأكيد بر ولايت امير مؤمنان، فضائل و مناقب ايشان را يك به يك ميآورد. استناد به آيه مباهله، آيه ولايت، به بيان شجاعت و رحمت اميرالمؤمنين (جمع اضداد) در ابيات اين قصيده آراسته شده و مترجم نيز در هر بيت با توجّه به تناسب مطالب، به آيات و روايات استناد و توضيحات تكميلى را در موضوع ولايت، امامت، فضائل و شجاعت اميرالمؤمنين ذكر كرده است. شرح حال مختصر و كتابشناسى آثار فسوى در ابتداى گفتار آمده است.
سازمان وكالت و نقش آن در عصر ائمّه
دشواريهاى شرايط اجتماعى ـ فرهنگى ـ سياسى پيرامون امامان معصوم: محدوديّتهاى زيادى براى آن بزرگواران پديد آورد. از سويى، پيام حقّ امامت آن حجّتهاى خدا به گوش برخى از افرادِ حقپذير ميرسيد و آنان در برابر اين پيام، تسليم مىشدند و از سوى ديگر، اين محدوديّتها روز به روز افزايش مىيافت. حال مىتوان دشوارى وضعيّت را بدين صورت ترسيم كرد: وقتى براى يك فرد شيعه كه در همان شهر محلّ اقامت امام7 زندگى مىكند و نشانىِ خانه حضرتش را ميداند، ارتباط مستقيم با آن امام همام مقدور نباشد، چگونه براى فردى ديگر در دورترين نقاط، اين ارتباط مقدور باشد؟ (ص 47 ـ )55 اين عامل، يكى از مهمترين عواملى است كه سبب شد تا امامان معصوم:، در موارد زيادى ارتباط خود با شيعيان را از طريق افرادى به سامان آورند كه به آنها عناوين مختلف اطلاق مىشد؛ از جمله: باب، وكيل، سفير، نايب، قيّم. (ص 35 ـ )45 البتّه بيشترين شهرت را در اين ميان، كلمه «وكيل» دارد. بدين رو، در تحقيقات تاريخى متأخّر، مجموعه مطالب در مورد وكلاى امامان معصوم :را تحت عنوان «سازمان وكالت» آوردهاند؛ گر چه مطالب مربوط به اين افراد واسطه، در آثار متقدّم شيعى آمده است؛ از جمله: چهار كتاب اصلى علم رجال (رجال كشّى، رجال نجاشى، فهرست و رجال، هر دو از شيخ طوسى)، كافى (اصول و فروع)،
كمالالدين صدوق، كتاب الغيبة شيخ طوسى؛ كه منابع اصلى نويسنده در تأليف كتاب «سازمان وكالت» بودهاند. (ص 24ـ )33 به جز اين منابع، در كتابهاى ديگر قرن چهارم تا ششم، مطالبى در اين مورد آمده است كه نام و توصيف آن منابع در كتاب آمده است. (ص 33 ـ )35
نقد و بررسى آرا دكتر محمّد نور ولى پيرامون حدیث غدیر خم
اين پاياننامه در پى آن است كه به بيان آراء و نظرات دكتر عبدالعزيز محمّد نور ولى در كتاب «أثر التشيع على الروايات في القرن الاول الهجريّ» آنها را مورد نقد و بررسى منطقى قرار دهد. براى رسيدن به اين هدف، مبحث دوم از فصل اوّل كتاب مذكور ـ كه پيرامون حادثه غدير خم نگاشته شده است ـ انتخاب و بر اساس مراحل و ترتيب اين مبحث، ترتيب پايان نامه مشخّص و معلوم گرديد. لذا در فصل سوم مجزّا با عناوين كلّيّات، گزارش حديث غدير از منظر دكتر محمّد نور ولى، و نقد و بررسى ديدگاههاى دكتر محمّد نور ولى در حديث غدير، به بحث و نگارش پرداخته شده است.
بايسته هاى پژوهشى در موضوع امامت
امامت مقامى است بس عظيم كه خداوند پس از آزمونهاى دشوار، به بنده مقرّب خود حضرت ابراهيم عطا كرده است. امامت از اصول دين و بر پايه توحيد و نبوّت است و تبلور دين خدا در مقام تفصيل اصول و فروع و بيان اخلاقيّات شريعت، به امامت و ولايت قائم است. بايستههاى پژوهشى زيادى در موضوع امامت وجود دارد كه لازم است انديشمندان و پژوهشگران به پژوهش و تحقيق در اين موضوعات بپردازند. موضوعات پيشنهادى در سه محور كلّى زير ارائه شده است: 1. علم امام: ضرورت، گستره، ژرفا و سلامت آن 2. مبانى و معيارهاى شخصيّتى و توصيفى امام مبتنى بر كتاب، سنّت و عقل 3. بررسيها و پژوهشهاى تطبيقى در موضوع امامت و خلافت اميرالمؤمنين و امامان اهل بيت
رساله اى در بررسى اصالت «خطبةالبيان»
خطبة البيان به اميرمؤمنان حضرت على بن ابىطالب7 منسوب است در اين خطبه، عباراتى نظير «أنا خالق السموات» و «و أنا الرازق» محلّ بحث و تأمّل است. نويسنده ضمن اشاره به شيوه برخى از بزرگان در استناد و بيان اين نوع كلمات و عبارات، به تفصيل، در دو فصل جداگانه، صحّت يا عدم صحّت انتساب خطبه را به حضرت اميرمؤمنان7 بحث و بررسى كرده است.
نويسنده در فصل اوّل، مباحثى را با فرض عدم صحّت انتساب خطبه به آن حضرت مطرح و به تفصيل، درباره غلات و اعتقادات آنان، شأن و مقام امام7 و مدّعيان الوهيّت بحث مىكند و نتيجه مىگيرد كه با فرض عدم صحّت انتساب، اين كلمات و عبارات جعل غلات بوده و براى ترويج و تحصيل اغراض فاسده مطرح شده است.
در فصل دوّم، فرض صحت انتساب خطبه به اميرمؤمنان7 مطرح و موضوع محكم و متشابه در كلام آن حضرت، بررسى شده كه بر اين اساس، تأويل برخى واژهها و عبارات ضرورى است.
بررسى محتوايى زيارت جامعه كبيره
زيارت جامعه كبيره داراى مضامين عاليه و معارف بلند دينى است كه در اين معارف، اهل البيت: واسطه فيض الاهى معرّفى شده و مقامها و فضائلى براى ايشان بيان شده است. برخى با توجّه به اين مقامها پرسشهايى را مطرح كردهاند از جمله: منافات ظاهرى عبارت «و إياب الخلق إليكم و حسابهم عليكم» و ظواهر آيات قرآن. در اين مقاله، نظريّه جسمانگارى مطرح و مباحث بطلان آن، مباحث مرتبط با صفات الاهى، تجلّى صفات الاهى از طريق مخلوقات برتر، نفى تعطيل و نفى تشبيه و پيامدهاى نفى تعطيل و ارتباط نفى تشبيه و پيامدهاى نفى تعطيل مطرح و ارتباط نفى تشبيه به بحث معاد و حسابرسى اعمال در معاد تبيين شده است. تفاوت ديدگاه مكتب اهل بيت: با ساير مكاتب در صفات الاهى نيز بيان شده است. نويسنده پس از تقسيمبندى صفات الاهى، مخلوقات شريف و كريم را واسطه افعال الاهى بر شمرده است.
