تعليقات ابن‌عتائقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى
ابن‌عتائقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر اين تلخيص افزوده است. در اين گفتار، چندين تعليقه ابن‌عتائقى در مباحث قرآنى، ادبى و لغوى، رجالى و تاريخى تفسير قمى، براساس دو نسخه خطى از كتاب ابن‌عتائقى آمده است.
حواشى شيخ بهاء الدين عاملى بر كافى
نگارنده در اين گفتار، شش مورد از تعليقات شيخ بهاءالدين عاملى بر دو حديث از كتاب كافى در باب ويژگى‌هاى عقل را از يك نسخه خطى كافى نقل مى‌كند.
وجوه و مصاديق واژه‌هاى «ماء» و «سماء» در قرآن
معانى واژه‌هاى «ماء» و «سماء»، در اين مقاله مورد بررسى است. «ماء» در قرآن، در دو بُعد مادّى و معنوى مطرح شده است. در بعد مادى، مصاديقى مثل آب نوشيدنى، باران و نطقه؛ و در بعد معنوى، مصاديقى مثل: حامل عرش الهى، پاداش استقامت در راه حق و مايه تأليف قلوب دارد.
كلمه «سماء» نيز در اصل به معناى رفعت و بلندى است. در قرآن، اين كلمه نيز دو بُعد مادّى و معنوى دارد: مادّى يعنى آسمان كه همگان مى‌بينند. معنوى، مانند غيب و ملكوت.
جايگاه تأويل در روايات تفسيرى امام سجاد علیه السّلام
بخش قابل توجهى از روايات تفسيرى را كه از امام سجاد 7 برجاى مانده، تأويل آيات و ارائه مصاديق آنها تشكيل مى‌دهد. اين روايات نقش تعيين‌كننده‌اى در بازسازى عقايد جامعه پس از شهادت سيد الشهداء 7 دارد، در اين گفتار، فزونىِ روايات تأويلى و تعيين مصاديق آيات، بر پايه مخاطب و فضاى صدور روايات تحليل شده است.
نگارنده، نمونه‌هايى از موضوع‌هاى اين روايات را بدين‌سان برمى‌شمارد: بازسازى بنيان تفكّر ولايت‌مدار، ترسيم محورهاى تفكّر مهدوى، تعيين مصاديق آيات.
تعليقات آيت‌الله جعفرى بر اصول كافى، هفده باب از كتاب الحجّة
آيت الله شيخ محمّد رضا جعفرى ضمن ترجمه انگليسى كتاب اصول كافى، تعليقات ارزشمندى بر آن افزوده است. در اين گفتار، تعليقات نگارنده بر هفده باب كافى آمده است. نگارنده در اين تعليقات، درباره سليمان و ابوذر، حكومت عبّاسيان، نام بعضى از راويان احاديث، و درونمايه احاديث، نكات مهمّى بيان كرده است.
معرفی کتاب تفسير مصباح الهدى
نگارنده در اين گفتار، تفسير مصباح الهدى نوشته ميرزا جواد تهرانى را شناسانده، شيوه تفسيرى و درونمايه آن را مرور مى‌كند. شرح حال مختصر ميرزا جواد تهرانى نيز در اين گفتار آمده است.
حقوق مسلمين؛ موسوعه قانونى در ارتباط با مسلمانان شيعى
اين گفتار، ترجمه مقدّمه امِده كِرى بر ترجمه فرانسوىِ كتاب شرايع الاسلام محقق حلّى است. كِرى ـ كه در اواخر قرن 19 ميلادى، اين ترجمه را به سامان رسانده ـ در مقدّمه خود، به تاريخ فقه و حقوق اسلامى اشاره مى‌كند، ازجمله: شيخ مفيد، شيخ طوسى، سيد مرتضى. سپس به تفصيل در مورد شرح حال محقق حلّى و شناسايى كتاب شرايع الاسلام مى‌پردازد. نگاه خاصّ برون‌دينى به فقه شيعى را در اين گفتار مى‌توان يافت.
انديشه تفويض و آراى مفوضه؛ واكاوى يك خلط ناموفّق
صحت نقد و بررسى تاريخ تفكّر هر مذهبى بيش از هر چيز نيازمند دسترسى به منابع متقن و موثق است. پس از آن، ايده‌پردازى صحيح در ارائه طرحى جامع در اين زمينه نيازمند تحليل‌هاى سالمى است كه توانايى جمع اطلاعات پراكنده را به همراه داشته و از هجوم نقض‌هاى پى‌در پى در امان باشد. در طراحى تاريخ تفكر شيعه، برخى مبتلا به افراط و تفريط‌هايى شده‌اند كه نتيجه‌اى جز ارائه طرحى ناقص و ناكارآمد نداشته است.
تعليقات ابن عتايقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى: مباحث كلامى
ابن‌عتايقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او، خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر آن افزوده است. در اين گفتار، 24 تعليقه ابن‌عتايقى در مباحث كلامى براساس دو نسخه خطى از تفسير مزبور آمده است.
مستشرقان يهودى و تفاسير اوّليّه اماميّه
اين مقاله به نقد و بررسى اشكالات يك نويسنده يهودى بر باورهاى شيعه اماميّه درخصوص عصمت پيامبر و عدد ائمّه : اختصاص دارد. به گمان وى، متون اوّليّه شيعه اماميّه در گذر زمان مورد پالايش قرار گرفته و امروزه در معتقدات شيعه اماميّه، اثرى از آن مشاهده نمى‌شود. او در كتابى كه درباره تفاسير اوّليّه اماميّه نوشته، با استناد به دو روايتِ برگرفته از تفاسير قمى و عياشى ـ كه به ترتيب در مورد معراج پيامبر 9 و معناى تأويلى «سبع سنابل» سخن گفته‌اند و او آنها را دو روايت غيرعادى مى‌نامد ـ نسبت به عصمت پيامبر9 و نيز عدد ائمّه : شبهه كرده است. در روايت اوّل ذيل آيه 94 سوره يونس، از وحى الاهى به پيامبر 9 در شب معراج در مورد مقامات اميرالمومنين 7 و خطور عظمت آن مقام در نفس پيامبر 9 سخن به
ميان آمده كه به گمان آن نويسنده بر حسادت پيامبر به امام على 7، شكّ در اين وحى و در نتيجه عدم عصمت ايشان دلالت دارد. در روايت دوم هم كه هفت تن از فرزندان امام حسين 7 بعنوان مصاديق سنبله ذكر شده است، نويسنده ياد شده مدّعى است كه اين روايت برخلاف آنچه شيعه امروز به آن معتقد است، از حصر تعداد ائمّه به هفت نفر و قائم بودن هفتمين آنها حكايت دارد.
جايگاه صحابه در تبيين قرآن: بررسى ده حديث
آيت الله محمّد هادى معرفت در كتاب «التفسير الاثرى الجامع»، براى تبيين مبناى خود در شيوه گزينش احاديث تفسيرى، به ده حديث از پيامبر و ائمه عليهم السلام استناد كرده كه براساس آن،اقوال صحابه و تابعين، حجّيّت و اعتبار كامل دارند. نويسنده، اين مقاله را در نقد و بررسى اين نظريه نوشته و اين احاديث را از ديدگاه سند و دلالت، بررسى و نقد مى‌كند.
نگاهی به زندگی پربار دکتر حسین علی محفوظ
اين گفتار به زندگى‌نامه و آثار علمى دكتر حسين على محفوظ، استاد فقيد عراقى (1344ـ1430 هجرى قمرى/ 1926ـ2009 ميلادى) مى‌پردازد. برخى از بزرگان خاندان علمى او كه هشت سده تاريخ درخشان دارند، شرح حال مختصر و برخى از تأليفات و تلاش‌هاى علمى او، كوشش پى‌گير او در احياى سنّت حسنه روايت حديث، فهرستى از مشايخ روايتى او، در اين گفتار آمده و در پايان، منابعى براى آشنايى با شخصيت او و دو سند منتشر نشده درباره ارتباط علمى ايشان با استاد فقيد سيد جلال‌الدين محدث ارموى آمده است.
