مروری بر احادیث معرفت خدا (2)
نويسنده در اين گفتار، نظرات برخى از عالمان بزرگ شيعه را در باب احاديث معرفة الله، به ترتيب زمان نقل و نقد و بررسى مىكند: از ثقة الاسلام كلينى (متوفى 328 ق)تا ميرزا مهدى اصفهانى (متوفى 1365 ق). در ميان اين بزرگان، نامهايى درخشان همچون شيخ صدوق، خواجه نصيرالدين طوسى، شيخ بهايى، ملاصدرا، ملا صالح مازندرانى، علامه محمد باقر مجلسى، شيخ يوسف بحرانى، ملاهادى سبزوارى، سيد اسماعيل طبرسى نورى ديده می شود.
مبانی اخلاقی در صحیفه سجادیه
تبيين مبانى اخلاقى اسلامى بر اساس آموزههاى صحيفه سجاديه، محور اصلى اين گفتار است. نويسنده پس از بيان نكات مقدّماتى در مورد صحيفه، توحيد را به عنوان مبناى اخلاق در صحيفه شناسانده و شش نكته را در اين زمينه برمی شمرد: معرفت خدا، لطف خدا بدون استحقاق مردم، خوف و رجاء، اميد به رحمت الهى، تكيه بر توفيق، توكل بر خدا. آنگاه هفت راه از راههاى تعالى معنوى را كه در صحيفه مطرح شده، توضيح مي‌دهد: قرآن، ماه رمضان، تولّى و تبرّى، شفاعت، توسّل، شهود اعمال، صلوات بر محمد و آل محمد. نويسنده، تمام اين موارد را با تكيه بر متن صحيفه سجاديه توضيح داده است.
صحیفه ای منظوم
نويسنده در اين گفتار، ترجمه منظوم فارسى صحيفه سجاديه را براساس تنها نسخه خطى شناخته شده آن می شناساند. ناظم آن، تقى عنوان نگار ملقّب به دبير اعلم، از رجال دولتى قرن چهاردهم هجرى قمرى بوده و اين نسخه، تنها 27 دعا را دربردارد. نگارنده مقاله، ضمن معرفى نسخه، نمونههايى از متن دعاها و ترجمه آنها را آورده و برخى از آثار ناظم را معرفى كرده است. نكاتى از شرح حال او نيز در خلال بررسى اين آثار، بيان شده است.
سیر نگارش ها در حوزه صحیفه پژوهی و بایسته های جدید
نـويسنده در اين گفتار، مـرورى بـر نگارشهاى حوزه صحيفه پژوهى را ـ اعمّ از كتابهاى چاپ شده و چاپ نشده، مقاله و بخشهايى از كتابها ـ در ضمن هفده بخش مي‌آورد. در هر بخش، پس از بيان پيشينه پژوهش در آن موضوع، پيشنهادهايى براى گامهاى آينده ارائه می كند. كتابنامه هاى صحيفه، نشر محدود روايتهاى معتبر و كهن صحيفه، تحقيق و نشر ترجمه هاى كهن منثور و منظوم صحيفه، تحقيق و نشر شروح صحيفه، توجه بيشتر دانشگاهها و حوزههاى علميه و نشريات پژوهشى به صحيفه پژوهى، فرهنگ واژگان صحيفه، معجمهاى لفظى و نمايه هاى موضوعى صحيفه، تحقيق در مستدركات و تعليقات صحيفه، پژوهش در اجازات روايتى صحيفه، بخشى از اين هفده موضوع است. در خلال اين گفتار، حدود سى كتاب و رساله مخطوط منتشر ناشده در زمينه صحيفه (همراه با محلّ نسخه هاى خطى آنها) معرفى می شود.
حاشیه ابن ادریس بر صحیفه سجادیه
نويسنده در اين گفتار، حاشيه محمد بن ادريس حلّى، فقيه شيعى نامدار قرن ششم هجرى بر صحيفه سجاديه را به عنوان نخستين شرح لغوى صحيفه كه به دست ما رسيده، می شناساند. اين حاشيه مختصر، بيشتر به لغات صحيفه پرداخته و در راستاى اهتمام ابن ادريس به تحقيق و ترويج صحيفه ارزش دارد.
نويسنده، شرح حال ابن ادريس، سند روايتى او، راويان نسخه او از صحيفه، روش ابن ادريس در اين حاشيه را ـ براساس تنها نسخه خطى شناخته شده از اين كتاب ـ تبيين كرده و شرح دو دعاى صحيفه را به عنوان نمونه‌اى از كتاب نقل كرده است.
صفات خدا در قرآن و نهج البلاغه
نويسنده در اين گفتار، بحث صفات خدا را براساس قرآن (سوره اعراف، آيه 180) مطرح و پيرامون دو محور اساسى آن، گفت و گو مىكند: معناى اسماء حسنى و الحاد در اسماء خدا. پس از آن به توقيفيت اسماء حسنى مىپردازد و نظرات زمخشرى و احمدبن منير اسكندرى را مىآورد. سپس به تفصيل، كلام علامه سيد محمد حسين طباطبايى را نقل و نقد و بررسى مىكند. آنگاه چهار جمله از نهج‌البلاغه مىآورد كه توقيفيت اسماء را نشان مىدهد.
توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه (2)
نگارنده در اين گفتار، با تأكيد بر سه اصل توحيد (عدم مشابهت خدا با خلق، مبرّا بودن خداوند از نقائص، توقيفيت اسماء و صفات الهى)، اين اصول را در برخى از آيات و پاره‌اى از جملات خطبه اوّل نهج‌البلاغه پى می گيرد. در خلال مباحث، بعضى از ديدگاههاى فلاسفه و عرفا نيز نقد و بررسى می شود.
گزارشی از تعلیقات علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء
شيخ «محمّد حسين آل كاشف الغطاء» (1294 ـ 1373 هجرى قمرى) يكى از مراجع دينى شيعه در روزگار معاصر بود كه در دو عرصه علم و اجتماع به ايفاى نقش فعال پرداخت. او در زمينه فعاليتهاى علمى آثار متعددى را تأليف كرده كه برخى از آنها هنوز به چاپ نرسيده است. يكى از اين آثار، تعليقات وى بر شرح نهج‌البلاغه شيخ «محمّد عبده» (متوفى 1323 هجرى قمرى)، مفتى الازهر و شاگرد و همكار سيّد جمال الدّين اسدآبادى است. مقاله حاضر برآن است تا اين تعليقات را گزارش كند.
حکمتهای علوی در سروده های عربی
كلمات جاودانه حكمت علوى، بر ادبيات عرب، اثرى شايان نهاده‌اند. نويسنده در اين گفتار، 86 مورد از سخنان حضرت اميرالمؤمنين علی بن ابى طالب(ع) را آورده، كه مستقيمآ بر شعر شاعران عرب اثر نهاده‌اند. در اين مقاله، به 6 عنوان كتاب حديثى شيعى، 5 شرح نهج‌البلاغه، و حدود 40 منبع مهمّ ادبيات عرب، استناد شده است.
مبانی فقه الحدیثی آیة الله میرزا مهدی اصفهانی (3)
نويسنده در اين گفتار به مقايسه دو ديدگاه متفاوت در اجتهاد و فقاهت می پردازد : ديدگاه رايج كه اجتهاد را ملكه بدست آوردن احكام شرعى از متون فقهى مي‌داند و ديدگاه آية الله اصفهانى كه فقاهت را شناخت احكام الهى مي‌داند.آنگاه چگونگىِ دستيابى به اين دو را مقايسه مىكند. در ديدگاه اوّل، اجتهاد، مقدمات و علوم فراوانى از قبيل ادبيات، منطق، كلام و… لازم دارد كه بدون آنها اجتهاد محال است. امّا در ديدگاه دوّم به هيچكدام از مقدمات يادشده نيازى نيست و با مراجعه به اصول و قواعد فقهى و با مراجعه به قرآن و سنت معصومان و در انتها مراجعه به افكار فقيهان، اين مهم به سامان مي‌رسد. در پايان مقال اين نكته بحث مىشود كه مقدمه فقه اصغر، يعنى اجتهاد اصطلاحى ، فقه اكبر يعنى شناخت و عرفان كامل خداوند، پيامبر او و امامان بعدى :ـ است. و هرگز بدون فقه اكبر به فقه اصغر نمی توان رسيد.
سه نامه از محدث نوری به علامه سید ناصر حسین
محدّث بزرگ شيعه،ميرزاحسين نورى طبرسى (1254 ـ 1320 ق.) در كنار تلاشهاى گـرانقدر خود براى بازيابى و شناسايى كتابهاى شيعه اماميه، روابط علمى گسترده اى با علامه ميرحامد حسين كُنتـورى (1246 ـ 1306 ق.) و پس از او با فـرزندش سيد ناصر حسين (1284 ـ 1361 ق.) داشت. وى در تهيه منابع براى تاليف و تكميل كتاب نفيس «عبقات الانوار» (كه در اثبات امامت ائمه اطهار : است) به آن دو دانشمند بزرگ كمك می كرد. دراين گفتار، متن سه نامه از محدث نورى به سيد ناصر حسين، با تحليل وتوضيح، آمده است اين نامه ها براى نخستين بار منتشر مىشود.
نگاهی به کتاب «جوامع الکلام فی دعائم الاسلام»
«جوامع الكلام فى دعائم الاسلام» يكى از جوامع حديثى چهارگانه‌اى است كه توسط محدثان متأخر تأليف شده است. مؤلف اين كتاب « محمد بن شرف‌الدين على موسوى جزائرى» مشهور به سيد ميرزا جزائرى كه از معاصران ملّا محسن فيض كاشانى، شيخ حرّ عاملى و علامه مجلسى است، آن را بر سياق كتاب «منتقى الجُمان فى الاحاديث الصِحاح و الحِسان»، اثر مشهور حسنبن زين‌الدين (فرزند شهيد ثانى و معروف به شيخ حسن صاحب معالم)، تدوين كرده است. وى قصد داشت با تأليف اين كتاب به تكميل و توضيح مباحث كتاب « منتقي‌الجمان » بپردازد.مقاله حاضر به معرفى كتاب «جوامع الكلام » می پردازد.
