جریان شناسی بنیادگرایی در جنبش های اسلامی
بنیادگرایی پدیده ای جهانی نوین است که بیش تر خاص دنیای مسیحی و اسلام است. این واژه نخستین بار در سال 1920م وضع شد و بر فرقه های تعمیدگرا و معتقدان به آیین پرسبیتری اطلاق می شد که علیه مدرنیته قیام نمودند. بنیادگرایی یک امر پسامدرن است. با این حال، در مقابل ابزارهای مدرن (مانند رادیو، تلویزیون، ارتباطات رایانه ای) که باب طبعشان است، مقاومتی از خود نشان نمی دهند. در ادامه مطالبی در مورد بنیادگرایی در جنبش های اسلامی بیان خواهد شد.
تأويل در قرآن و «تأويل قرآن»
واژه تأوبل در قرآن، هفده بار در 15 آيه و 7 سوره آمده است. در آيات 7 سوره آل عمران و 53 سوره اعراف و 36 سوره يونس، درباره قرآن به كار رفته است كه منشأ بحث وگفتگوي مفسّران درباره «تأويل قرآن» شده است. درباره تاویل نظرها و ارای گوناگونی از اشخاص مختلف نقل شده است که در این مقاله به نقل و ارزیابی آنها خواهیم پرداخت.
تأویل (3)
واژۀ تأویل از ریشه «أ و ل»، و به معنای بازگرداندنِ پیش یا وضعیت پیشین است. آنجا که تأویل دربارۀ فهم چیزی به کار رود، ناظر به بازگرداندن چهرۀ بیرونی به معنای درونی است که به گونه های مختلف در قرآن کریم دیده می شود، مانند تأویل خواب به معنایی که در پس رؤیا نهفته است. مقصود از تأویل فرا بردن یک دالّ از معنایی ظاهری به معنایی دور از ظاهر است که تصور می شود مهم تر از معنای ظاهر، و بیش از معنای ظاهر مقصود گوینده بوده است. بدین ترتیب، واژه تأویل به معنای اصطلاحی خود در علوم اسلامی نزدیک شده است. واژه تاویل و مفهوم آن در این مقاله مورد بحث واقع می شود.
تاویل (2)
در تعبیرات لغت نویسان، واژه تأویل گاه به یک چیز و گاه به یک سخن افزوده شده است، از آنرو که در کاربرد قرآنیِ واژه هر دو گونه اضافه وجود دارد. به همین سبب در توضیح این واژه در آثار لغوی اندکی ابهام و گاه آمیختگی دیده می شود. همه لغت نویسان و لغت شناسان تأویل را از ریشة اَوَلَ می دانند. به نوشتة ابن فارِس، این ریشه دو معنای اصلی دارد: آغاز یک چیز و پایان آن. کلمه اوّل از معنای نخست اشتقاق یافته و فعل آلَ یَؤُول به معنای «رَجَعَ» (بازگشت) به معنای دوم راجع است. واژه های اِیالة به معنای سیاست و آل به معنای خاندان و خانواده از ریشة اَوَلَ است، تأویل نیز با معنای دوم پیوند دارد و «تأویل کلام» بدان بازمی گردد. لغت شناسانِ پیش از ابن فارس و پس از او غالباً همین توضیح را درباره تأویل دارند. این مقاله شامل بررسی واژه تأویل، وجوه معنایی آن در قرآن و حدیث به استناد آرای لغت شناسان و مفسران و بیانهای حدیثی، نسبت تأویل با تنزیل و باطن و ظاهر، تحولات معنایی تأویل، آگاهی از تأویل قرآن، و تأویل در کلام و فلسفه و عرفان است.
تأویل (1)
تاویل یعنی بازگرداندن به معنا و مفهوم اصلی که این کلمه 17 بار در قرآن آمده است. در منابع عربی میان معنای دقیق تاویل و تفسیر بحث های زیادی شده است که در مقاله حاضر ضمن تبیین معنای تاویل و کاربرد آن در قرآن کریم، در مورد تفاوت این کلمه با تفسیر هم مطالبی بیان می شود.
پیکار برای خدا در خارج؛ از محل گرایی تا بین الملل گرایی
نگرش به تکفیر نیازمند بررسی و تحقیق در خصوص رویکرد ها و عقاید تکفیر کنندگان است. اساسا تکفیر عبارت است از اینکه یک مسلمان دیگران را محکوم به کفر کند و بر همین اساس آنها را مهدور الدم بداند که همین امر عاملی است برای شکل گیری جنگ و جهاد بر ضد کفار به خصوص در کشور هایی که با حضور غربی ها و یا دشمنان خدا از جمله شیعیان مواجه بود. این نگرش بر گرفته از موضعی غیر منعطف و خشک از اسلام است. این تفکر از ابتدای شیوع یافتن و نشر آن یکی از خطرات مهم بر سر راه پیشرفت اسلام بود چرا که چهره ای خشن و غیر قابل تحمل از اسلام در دید جهانیان ترسیم می کرد. نویسنده در این مقاله به شکل تفصیلی به بررسی جریان تکفیر و جهاد می پردازد و در ابتدا عوامل نشر یافتن این تفکر در مناطق مختلف را بررسی می کند چه به عقیده نویسنده زادگاه این تفکر عربستان سعودی است و انتشار این تفکر در دیگر نقاط عالم یقینا معلول مسبباتی است که در بخشی از این مقاله بدان ها پرداخته می شود. در این راه نویسنده ابتدا بحثی را در خصوص رقابت میان کشور های تاثیر گذار اسلامی نظیر مصر و عربستان و البته ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برای تفوق و برتری بر یکدیگر در عالم اسلام اشاره می کند. در ادامه نویسنده با اشاره به حرکت جهادی القاعده در افغانستان به بررسی نقش مفتیان و حکام عربستان در این به اصطلاح پیکار برای خدا می پردازد. در بخش های بعدی نویسنده در خصوص تلاش اعراب برای ترویج تفکر خود در دیگر مناطق و میزان موفقیت و عدم موفقیت و دستآویز های ایشان برای نیل به اهداف خود مفصلا بحث می کند. آنچه که درباره این مقاله قابل توجه است رویکرد ضد وهابی نویسنده و تلاش وی اولا در راه پرده برداشتن از حمایت های مفتیان و حکام عربستان سعودی از جریان افراط گرایی اسلامی در سراسر جهان و در وهله بعد تقبیح این رفتار است.
پاکستان و بنیادگرایی اسلامی
بنیادگرایی اسلامی در پاکستان در دو دهه اخیر از رشد چشمگیری برخوردار بوده است. تحولات سیاسی در منطقه مانند انقلاب اسلامی ایران، آغاز جهاد اسلامی علیه اشغال شوروی در افغانستان و آغاز دوران جدیدی از مقاومت در کشمیر تحت سلطه هند، تأثیرات عمیقی بر رشد اسلامگرایی افراطی در پاکستان داشته است. دولت پاکستان نیز که از نهضت مقاومت در افغانستان و کشمیر حمایت می کرد، تسهیلات قابل توجهی را در اختیار گروه های اسلامی پاکستانی قرار داد و زمینه رشد و گسترش آنها را در جامعه پاکستان فراهم ساخت. در این میان، گروه های جمعیت علمای اسلام، سپاه صحابه، لشکر جنگوی، حرکة المجاهدین، لشکر طیبه و جیش محمد، از امکانات، نفوذ و توانایی های بیشتری برخوردار هستند.
پاسخ به شبهات وهابیون
در این مقاله به شبهات وهابیت در رابطه با (1. عبادت بودن توسل، 2. ارتباط مردگان با عالم دنیا ؛ 3. علم غیب داشتن ائمه(ع) ) پاسخ داده شده است. با تعریف عبادت و شرک، و با دقت در عقیده متوسل معلوم می‌گردد که توسل عبادت اولیای الهی نیست بلکه ادله قرآنی و روایی دارد. و با بررسی آیات و روایات نبوی، مانند سخن گفتن پیامبر(ص) و با کشتگان بدر و.. به این نتیجه می‌رسیم که مردگان در عین حالیکه حیات برزخی دارند با عالم دنیا نیز ارتباط داشته و صدای زندگان را می‌شنوند. و علم غیب پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) منافاتی با انجام عمل طبق علم ظاهری ندارد.
بنیادگرایی و جنگ تمدن ها
نویسنده با اشاره ای کوتاه به برخی فقرات اعلامیه ی شصت روشن فکر آمریکایی، آن را ابزاری برای درهم کوبیدن جنبش های آزادی بخش و سرکوب جنبش فلسطین می داند. وی با بررسی گونه های بنیادگرایی، تقابل آن را با تمدن غرب و مدرنیته بیان می کند. در عین حال، به نظر نویسنده هیچ شکلی از بنیادگرایی، توجیه کننده ی جنگ و لشکرکشی قدرت های فایقه، به ویژه آمریکا، برای حمله به ملت ها نیست.
بنیادگرایی و اصلاح طلبی سلفی: نحوه مواجهه با جایگاه زن در جامعه
به رغم تحقق تاریخی اسلام در بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی متفاوت، نحوه شکل گیری و استقرار آن در مقام سنت دینی به گونه ای بوده است که می توان جوامع امروزی اسلامی را در «اقلیم فرهنگی» واحدی به شمار آورد. از این رو، این کشورها با مسائل و مشکلات مشابهی روبه رو هستند. از جمله این چالش ها، تبیین جایگاه زنان است. در این مقاله سعی برآن است تا با بررسی زمینه های ظهور جریان اعتدالی سلفیه در مصر، تأثیر آن در شبه قاره هند –نحوه مشارکت و حضور زنان در عرصه های مختلف پیگیری شود.
بنیادگرایی اسلامی و اسلام سیاسی
بنیادگرایی اسلامی و اسلام سیاسی واژگانی است که غرب به صورت مترادف در مورد حرکت های سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی و به خصوص خاورمیانه به کار می گیرد. پایان جنگ سرد و ضرورت تعریف دیگر ((other)) به عنوان دشمن غرب, بیش از پیش اشاعه و ترویج مقوله بنیادگرایی از سوی غرب را موجب گردید. نویسنده ضمن طرح دیدگاه های متفاوت در مورد ریشه ها و ماهیت بنیادگرایی و تفکیک آن از اسلام سیاسی استراتژی مهار و سد نفوذ غرب در برابر این مقوله را به بررسی و پژوهش می گیرد.
بنیاد گرایی و سلفیه بازشناسی طیفی از جریان های دینی
بازگشت به دین و احیای آن چند دهه ای است که در جهان اسلام دیده و شنیده می شود. این جریان به سه قالب احیاگرانه، اصلاح گرانه و بنیادگرایانه قابل طبقه بندی است که جریان بنیادگرا به لحاظ ماهیت سیاسی و بعضاً نظامی آن، جهان را تحت الشعاع خود قرار داده است. در این مقاله مفهوم بنیادگرایی و مسئله جریان های دینی توضیح داده خواهد شد.
