فهرست بلند شاگردان سیّد
در فهرست بلند شاگردان سیّد، که فوقاً گذشت، با سرآمدان رشته‌های گوناگون دانش روبرو می‌شویم. از مراجع بزرگواری چون سیّد ابوالحسن اصفهانی و حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی، که زعامت عامّ جهان تشیع به نام آنان رقم خورد، تا فقیهانی چون حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و یارانش سیّد محمد حجّت کوهکمری، سیّد محمّد تقی […]
تفاوت درس صاحب عروه و صاحب کفایة
آقای آخوند، اصولش خوب بود، فقهش هم خوب بود. منتها دأب ایشان غالباً این بود که به نحو موجَز درس داده و قواعد کلی را بیان کنند، ولی سیّد بحث را گسترش می‌داد و تشقیق شقوق و تفریع فروع می‌کرد. آقای آسیّد عبدالهادی شیرازی، مرجع مشهور[1]، از من پرسیدند که: شما بحث «وقف» آخوند را […]
شناگر قهّار
مرحوم آیت‌الله حاج شیخ حسین لنکرانی نیز داستانی از ذهن جوّال صاحب عروه نقل می‌کرد که زمانی که این بنده (علی ابوالحسنی) آن را برای مرحوم حاج سیّد عبدالعزیز طباطبایی (حفید سیّد) نقل کردم، ضمن تصریح به مهارت بسیار سید در کار شنا، صحت آن را تأیید کردند. لنکرانی می‌فرمود: مرحوم سیّد روزی با جمعی […]
گواهی مراجع عصر به برتری رسید
آیت‌الله حاج سیّد موسی شبیری به نقل از مرحوم حاج سیّد عبدالعزیز طباطبایی اظهار داشتند که: آقا ضیاء عراقی، با آن‌که شاگرد آخوند بود، سیّد را بر ایشان ترجیح می‌داده و در پاسخ به سؤال دیگران که: «از سیّد و آخوند، کدام یک مقدم‌اند»؟ می‌گفته است: آسیّد محمّد کاظم، مقدّم ( یا اعلم) است. به […]
کار کردن هم لازم دارد
در گفتگویی که این بنده راقم سطور در مهر ماه 1379 شمسی با حضرت آیت‌الله حاج آقا موسوی شبیری زنجانی (مرجع بزرگ معاصر) پیرامون خصال و خصوصیات مرحوم صاحب عروه داشتم، ایشان فرمودند: مرحوم آقا سیّد محمّد کاظم یزدی چند خصوصیت مثبت داشته است، از جمله آن‌که: از نوابغ فقه بوده و علمیّتش قابل انکار […]
حدّت ذهن و جولان اندیشه
داستان زیر نیز نمونه‌ای از جولان ذهن و گستره‌ی اطلاعات سیّد در حوزهی گسترده‌ی دانش فقه را به نمایش می‌گذارد. مرحوم آیت‌الله حاج سیّد مهدی اخوان مرعشی ( از شاگردان برجسته‌ی آیات عظام: حجّت کوهکمری، سیّد احمد خوانساری، بروجردی، حکیم و خویی، و از اعلام مقیم قم) در گفتگو با این جانب ( مورخ 22 […]
آخر قدری علم معقول هم بخوانید
قرائن نشان می‌دهد که سیّد، با فلسفه هم ناآشنا نبوده است. مرحوم آقا نجفی قوچانی، که به دلایلی (از جمله، تعصب نسبت به مشروطه) با صاحب عروه سرگران بوده، مدّعی است که سیّد وی را از تحصیل فلسفه بر حذر داشته است: فلسفه «نباید بخوانی که مطالبشان ناحق و باطل صرف است و لااقل اگر […]
قهرمان نشسته
داستان شیخ انصاری و نهضت‌های توفنده‌ی کشورمان پس از وی نیز، به عین از همین قرار است: شیخ، خود ظاهراً نه در جنگی شرکت جسته، نه ارتشی آهنین به هم زده، نه حکم جهادی داده، و نه حتی تحرّکی از سنخِ تحرِکِ معمولِ سیاسیّون در حیات وی مشهود است؛ امّا آن «نه»ی بزرگ و محکمی […]
دغدغه و درد اصلاح جامعه
شیخ حتی از تلاش در راه تعلیم احکام دینی به دولت مردان دریغ نداشت و مثلاً زمانی که صدر اعظم ناصر الدین شاه – از سر ریا یا انگیزه‌ی دیگر – فتاوی شیخ را خواستار شد، شیخ به خط خود بر «جامع عباسی» تعلیقه زد و آن را برای وی فرستاد.[1] و این امر، با […]
شیخ و نظریه‌ی ولایت فقیه
پاره‌ای از محققان[1] معتقدند که تأمل در مجموع اظهارات و سخنان شیخ در آثار گوناگون وی، او را در صف معتقدان به اصل ولایت گسترده‌ی فقیه می‌نشاند. این گروه، بین اظهارات شیخ در مکاسب (که بوی نفی ولایت فقیه می‌دهد) و کتاب خمس و زکات وی (که اشعار بر ثبوت ولایت فقیه دارد) بدین گونه […]
نکته‌ای در مورد کتاب مکاسب
کتاب مکاسب، به اصطلاح از قماش «رساله های عملیه» نیست و بنای آن نه بر ارائه‌ی «فتوا»، بلکه بر بحث و تحقیق و جرح و تعدیل ادلّه استوار است و نوعاً موادّ و مبانی نظر و فتوا را در فرایند پیچیده‌ی بحث و استدلال به دست می‌دهد. «نقل است که از شیخ پرسیدند: به فتوای […]
شیخ و میرزای شیرازی
علامه تهرانی (شیخ آقا بزرگ) می‌نویسد: شیخ به میرزا، توجهی خاص و عنایتی ویژه مبذول می‌داشت. صاحب تکلمة أمل الآمل به نقل از پدر بزرگوار خویش می‌نویسد: جناب میرزا در درس مرحوم شیخ کم سخن می‌گفت و وقتی هم که لب به سخن می‌گشود کلامش آهنگی آرام و آهسته داشت. هنگامی که میرزا سخن می‌گفت، […]
در باب میرزای رشتی
در باب میرزای رشتی آورده‌اند که: پس از اخذ اجازه‌ی اجتهاد در سنّ 25 سالگی از محضر مرحوم آیة الله ملّا عبدالکریم ایروانی، فقیهِ برجسته‌ی حوزهی قزوین بار سفر بست و سه سال پیش از فوت مرحوم صاحب جواهر وارد نجف شد و در درس آن جناب شرکت جست. یک روز در درس مرحوم صاحب […]
جذب و پرورش استعدادها
یکی از برجستگان حوزهی شیخ، میرزا محمد حسن آشتیانی فقیه نامدار قرن 14 است که درس اصول فقه وی در تهران، همپایه‌ی درس مراجع آن روز نجف شمرده می‌شد و شرح وی بر رسائل شیخ ، «بحر الفوائد فی شرح الفرائد»، شهرتی شایان داشته و مورد بحث صاحب نظران است. درباره‌ی او نوشته‌اند: «هیجده سال […]