محمد بن عبدالوهاب و محمد حیاة سندی1
برگرفته از کتاب «مجموعه مقالات و مطالعاتی در تاریخ و اندیشه وهابیت»
طواف نساء
درباره «طواف نساء» برایم توضیح دهید؟
پژوهشی پیرامون تاریخ حدیث امام هادی علیه السلام
ضرورت شناخت و نه آشنایی با زندگی، فعالیت و احادیث هر یک از امامان شیعه (ع) بر هر فردی لازم و بلکه ضروری است. چنانکه در متون دینی ما هم بدان تصریح شده است. همه اینها دلالت بر شناخت عمیق و مبتنی بر مبانی اعتقادی صحیح اسلامی از ائمه اطهار (ع) دارد؛ چرا که در غیر این صورت حق برما مشتبه می‌شود و طبق گفته پیامبر (ص) غرق خواهیم شد. یکی از امامان معصوم که در این پژوهش مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته، امام هادی (ع) است. با تتبع در متون تاریخی به وضوح در می‌یابیم که همواره ائمه اطهار مورد آزار و شکنجه خلفای جور قرار می‌گرفته‌اند، به طوری که هر چه به تولد حضرت مهدی (ع) نزدیک‌تر می‌شویم، می‌بینیم که فشار و اختناق بر امامان (ع) بیشتر و بیشتر می‌شود تا جایی که امامی مثل امام هادی (ع)، پدر گرامیشان و یا فرزند عزیزشان بیشتر عمر خود را تحت مراقبت شدید خلفا گذرانده‌اند و یا اینکه در مکانی خاص زندانی بوده‌اند که این امر نه‌تنها یکی از عواملی است که باعث قلت احادیث شد، بلکه همچنین باعث محدود شدن ارتباط ائمه، خصوصاً امام هادی و پدر گرامیشان (ع)، با شیعیان شد. به‌هرحال، در چنین شرایطی که منجر به قلت احادیث می‌شود، تقریباً شناخت آن دوره خاص را با مشکل روبرو می‌کند. به همین دلیل از امام هادی (ع) کمتر از صد حدیث باقی مانده است. در این پژوهش سعی شده ابعاد مختلف زندگانی امام هادی (ع) به خصوص تاریخ حدیث ایشان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
بررسی و تحلیل ولایت‌عهدی در سیرۀ امام رضا علیه السلام
علویان در تحولات سياسى، اجتماعى و فرهنگى دوره خلافت عباسى تا پايان عصر اول خلافت، نقش محورى داشتند و در عصر اول عباسى قیام‌های شيعيان زيدى، مشکل اصلى خلفای عباسى بود و اين حرکت‌ها و قیام‌ها، نقش برجسته‌ای در شکل‌دهی جریان‌های تاريخى این دوره داشته است. قیام‌های علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهل‌بیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیام‌کنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم به‌سرعت به آن می‌پیوستند. مأمون قصد داشت با شعار ولایت‌عهدی، شورش‌های مردمی را فرو نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حكومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ولایت‌عهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برنده‌ای در مقابل عباسیانی كه طرف دار خلافت امین بودند، ولایت‌عهدی را به ایشان تحمیل كرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایت‌عهدی امام رضا (ع) می‌پردازد.
بررسی تطبيقي سازمان وکالت اماميه و سازمان دعوت عباسيان (ساختار تشکيلاتي وظايف سازماني)
سازمان‌های دعوت عباسیان و وکالت امامیه، دو سازمان مخفی بودند که در مناطق مختلف سرزمین‌های اسلامی فعالیت می‌کردند. امامان شیعه در زمان حضور، از سازمان وکالت برای ارتباط با شیعیان استفاده می‌کردند. عباسیان نیز از داعیان برای گسترش دعوت خود بهره می‌بردند. با بررسی تطبیقی این دو سازمان، قضاوت بهتر تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان، و عباسیان و پیروانشان امکان‌پذیر می‌شود. پرسش اصلی در این مقاله، آن است که این دو سازمان چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی داشته‌اند؟ ساختار تشکیلاتی هر دو سازمان هرمی بوده است و هر دو دارای مراکز استقرار جغرافیایی سه سطحی بوده‌اند؛ ولی تفاوت‌هایی در میزان پیچیدگی و حیطه نظارت دارند. هر دو سازمان، وظایف مالی و ارتباطی داشته‌اند؛ ولی سازمان وکالت نقش علمی و ارشادی نیز داشته است.
تأثیر آموزه‌های امام صادق علیه السلام بر مباحث کلامی شیعه
دایره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ه/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پاره‌ای اخبار سرزنش‌آمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنت، تردید در صحت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه می‌باشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم مأخذ جسم گرا بودن وی قلمداد شده، از سوی تمام رجالیان، فاقد اعتبار و مجعول به شمار آمده است. به‌علاوه روایت وی از امام رضا (ع) و صحت اسناد الایضاح به وی، مورد تائید قرارگرفته است. شناخت مواضع راستین این فقیه متکلم، محدث و صحابی والامقام ائمه (ع) که دل‌مشغول ارتقای معرفت دینی و با خورشید فروزان اندیشه خویش و کندوکاوهای گسترده و نگارش یک‌صد و هشتاد کتاب در قرن سوم، تأمین‌کننده حیات علمی و فکری جامعه خویش بود، بی‌تردید سهمی بنیادی در تعالی نسل ما دارد. سزا و بلکه وظیفه این است که رهیافت‌های این‌گونه افراد نشر یابد تا در امتداد یافتن بیدارگری‌ها و مواضع به حقشان، خللی واقع نگردد.
دلایل امامت امام باقر علیه السلام
این مقاله در تلاش است که دلایل امامت امام باقر علیه السلام را به بحث بگذارد.
امامت در «صحيفه سجاديه»
ازجمله منابع مورداستفاده در بررسی تاریخ اندیشه اسلامی، سیره معصومان (ع) به‌ویژه روایات مستند به ایشان است. حساس‌ترین دوره تاریخ در سیر تحول اندیشه سیاسی اسلام، آغاز دوران بنی‌امیه و تبدیل خلافت به سلطنت در این دوران است. در این میان امامان شیعی (ع) بنا بر وظیفه الهی در جهت حفظ و احیای اندیشه اسلامی اقدامات خاصی انجام دادند. در این نوشتار جهت‌گیری امام سجاد (ع) در حساس‌ترین دوره تاریخ اسلام، بر اساس «صحیفه سجادیه» موردبررسی قرارگرفته است تا راهبرد ایشان در جهت حفظ خط امامت شیعی آشکار شود.
پژوهشي درباره فرجام و محل دفن سر مطهر امام حسين علیه السلام و سرهاي ديگر شهدا
پژوهش حاضر به بررسي فرجام سر مطهر امام حسين (ع) و سرهاي ديگر شهدا و محل دفن آن‌ها، در دو بخش پرداخته است: بخش نخست، به فرجام سر امام (ع) و ديدگاه‌هاي مربوط به محل دفن آن مي‌پردازد و پس از بررسي و بازکاوي اقوال متعدد دراین‌باره، قول الحاق سر به بدن مطهر را بر اقوال ديگر ترجيح مي‌دهد. در بخش دوم به نقد و بررسي گزارش‌هاي مربوط به فرجام سرهاي ديگر شهدا پرداخته شده است. بررسي‌ها، اين باور را تقويت مي‌كند كه فرجام و محل دفن سرهاي ديگر شهدا نامعلوم است.
جایگاه امام حسن مجتبی علیه السلام در حدیث شیعه
این مقاله بر آن است که جایگاه امام سوم شیعیان را در احادیث شیعه به بررسی بگذارد.
گفت‌وگوي ملائکه با حضرت فاطمه سلام الله علیها
در روایات بسیاری، ائمه اطهار محدث معرفی‌شده‌اند. این وصف منحصر به ایشان نیست، بلکه در روایاتی حضرت فاطمه زهرا نیز دارای این فضیلت شناخته‌شده‌اند؛ مجموعه این گفت‌وگوها در مصحف فاطمه گردآمده و در اختیار ائمه بوده است. روایات متعددی از اهل‌بیت در این زمینه رسیده است و ضمن اثبات این فضیلت، جایگاه محدث را به‌گونه‌ای که موجب شبهه نشود، تبیین کرده‌اند. به معنای مذکور در روایات، شیعه و سنی، تحقق آن را برای غیر انبیا ممکن شمرده‌اند، اما روایات شیعی به‌صورت دقیق، مصادیق آن را معرفی می‌کنند و شکل و نمادهای این تحدیث را برمی‌شمارند. این منابع، محتوای آنچه را ملائکه بر حضرت فاطمه (س) برخوانده‌اند، تبیین کرده‌اند.
تحلیل سیاسی جنگ‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله راهبردی برای امروز
دغدغه اصلی مقاله این است که باهدف فهم میزان گرایش اسلام به جنگ و خشونت، جنگ‌های پیامبر اسلام را موردبررسی و تحلیل قرار دهد. نگارنده بر این باور است که مراجعه مستقیم به قرآن و سنت و بازخوانی آن‌ها، ضمن اینکه ما را از اشتباهات احتمالی که دانشمندان گذشته دچار آن بوده‌اند رها می‌کند، می‌تواند در حل مسائل امروزمان مفید باشد. در این مقاله، ابتدا به تبیین ماهیت جنگ‌های پیامبر اکرم (ص) پرداخته‌ایم که این مهم از طریق تحلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی زمان پیامبر (ص)، تحلیل ساختاری و ماهوی جنگ‌های ایشان فراهم آمده است. مقاله دو بخش مهم دیگر نیز دارد: نخست تحلیل جنگ‌های مهم پیامبر با مشرکان و کفار و دوم تحلیل جنگ‌ها و برخوردهای پیامبر (ص) با یهودیان که به‌اجمال بدان‌ها پرداخته‌شده است. در طول مقاله سعی شده از طرح مباحث توصیفی پرهیز شود.
