تاریخ – برگه 384

نقد و بررسی طيف‌های سياسی و اجتماعی از صلح امام حسن علیه السلام تا زمامداری يزيد

آنچه در این مقاله آمده است، خلاصه‌ای است از تاریخ دوران پرالتهاب زمان امام حسن (ع) تا زمامداری یزید. حساسیت شرایط سیاسی و اجتماعی زمان امام حسن (ع) و وجود اختلاف در امت اسلامی و ضعف و سستی که بر جامعه عارض شده بود، موجب گردید تا آن امام تحت شرایط خاص، به صلحی ناخواسته تن در دهد؛ امام حسن (ع) در سایه این صلح می‌خواست جامعه اسلامی را از اضمحلال قطعی نجات دهد و اندک بقایای یاران وفادار و راستین به سنت نبوی را، حفظ نماید، لکن در مقابل، معاویه که به اهداف خود رسیده بود در سایه این صلح و بعدها عمل نکردن به مفاد آن و توسل به انواع شیوه‌های غیر مشروع، شرایط ناگواری را برای شیعیان رقم زد. در این دوران وضعیت خاصی بر جامعه حاکم بود و گروه‌های مختلفی اعم از: عافیت طلبان، منافقین، خوارج و گروه‌های فکری و فلسفی منحرف، به همراه دور شدن خلفا از نظام الهی و گرایش به افکار مادی و اشاعه‌ی تجمل و کسب قدرت‌های مادی و پیروی از شهوات نفسانی، چهره‌ی بارز جامعه‌ی اسلامی را پوشش می‌دادند و در مقابل، شیعیان نیز علی‌رغم تحمل مضیقه‌های فراوان، فعالیت‌های متنوعی را در جای‌جای سرزمین‌های اسلامی پوشش می‌دادند. مجموعه‌ی این عوامل شرایطی را رقم زد که معاویه در پایان حکومت خویش فرزندش یزید را که فردی بی‌کفایت بود به‌عنوان جانشین خود به جامعه‌ی اسلامی تحمیل کرد که واکنش‌های مختلفی را به دنبال داشت. ازجمله‌ی این واکنش‌ها، قیام حسین (ع) بود که جهان اسلام را دگرگون و شیعه را دچار تحولات و پیشرفت‌های اساسی نمود که این مقاله به‌صورت مختصر به آن می‌پردازد. روش در نظر گرفته‌شده در این مقاله، بررسی مطالب به‌صورت تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیل و توصیف داده‌های تاریخی بوده است، همچنین سعی شده تا با استفاده از منابع معتبر و تحقیقات جدید، تصویری گویا از دوره‌ی موردنظر ارائه شود.

بنیانگذاران عقاید وهابیت

محمد بن عبدالوهاب مبتکر و به وجود آورنده عقائد وهابیان نبود، بلکه قرن ها قبل از او این عقائد یا قسمتی از آنها توسط بعضی از علمای حنبلی اظهارشده ولی به صورت مسلک جدید درنیامده بود. در این مقاله به بعضی از کسانی که قرن ها قبل از «محمد بن عبدالوهاب» این عقائد را اظهار داشته اند، تاریخچه و زندگی نامه محمد بن عبدالوهاب بنیانگذار مسلک وهابیت، روابط وهابیت و آل سعود و برخی از عقاید وهابیت و علل موفقیت محمد بن عبدالوهاب اشاره خواهد شد.

مصالحه امام حسن بر اساس شرح نهج‌البلاغه ابن ابي‌الحديد

حیات سیاسی امام حسن(ع)، به‌ویژه مصالحه آن حضرت با معاویه که بر اساس اندیشه اعتقادی شیعه از مشروعیت سیاسی بی‌بهره بود، از دیرباز مایه گفت‌وگوهای بسیاری چه از جهت چرایی شکل‌گیری و چه از حیث چگونگی آن بوده است. در این نوشتار، این مقوله بر اساس دیدگاه ابن‌ابی‌الحدید در کتاب شرح نهج‌البلاغه، پی گرفته و نشان داده شده که از منظر او، به‌عنوان نویسنده‌ای با گرایشات سنی معتزلی، جریان مصالحه آن حضرت، تابع چه عوامل و زمینه‌هایی پدید آمده و درنهایت به چه فرجامی انجامیده است؟ او هرچند به‌صورت حاشیه‌ای وارد این مبحث شده است؛ اما بر اساس چند منبع کهن تصویر نسبتاً مناسبی از آن ارائه کرده و نشان داده است که امام با توجه به شرایط پیشینی و قضایای روی داده یا پیش رو، با بهره‌گیری از تجربه و درایت، بهترین راه ممکن و معقول را برگزیده است، هرچند معاویه برخلاف مفاد پیمان‌نامه و آنچه عهد کرده بود عمل نمود.

مبانی قرآنی صلح امام حسن علیه السلام

نویسنده در این مقاله سعی دارد که مبانی قرآنی صلح امام حسن مجتبی علیه السلام را مورد بررسی قرار دهد.

بررسی انتقادی دیدگاه های محمد بن عبدالوهاب در خصوص اصول و اعتقادات اسلامی

در این پژوهش تلاش کرده ایم تا ضمن تبیین زمینه های ظهور محمد بن عبدالوهاب با بررسی شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عربستان و جوامع اسلامی تحت سلطه ی امپراطوری عثمانی در قرن 17 میلادی، به شناخت دیدگاههای وی دست یابیم. همچنین برای ریشه یابی افکار و آرای ابن عبد الوهاب و تأثیر پذیری او از علمای برجسته اهل سنت به معرفی مختصر آراء این علماء پرداخته ایم. علاوه بر این، چگونگی شکل گیری جنبش اصلاحی وهابیت و رشد و گسترش آن در سرزمین های اسلامی را مورد تحقیق قرار داده ایم. سپس ضمن بیان آرا و عقاید و عملکرد محمد بن عبدالوهاب و پیروانش، با بهره گیری از متون انتقادی و ردیه هایی که از سوی علمای اسلام اعم از اهل سنت و شیعه اثنی عشری علیه وهابیت نوشته شده است، به نقد اندیشه های این جریان پرداخته ایم.

اظهار ندامت و پشیمانی وهابیان

در این مقاله نمونه هایی از اعترافات علمای تندروی وهابی که از عملکرد خود پشیمان شده اند، ذکر خواهد شد.

صلح، مناسب‌ترين راهبرد امام مجتبي براي حفظ و ماندگاري دين

آنچه که از سیره‌ی معصومین (ع)، عموماً به‌ویژه از سیره‌ی امام مجتبی (ع) برمی‌آید، این است که مبنای آنان در جنگ و صلح چیزی جز حفظ دین و کیان مسلمین نبوده است. درواقع آنچه معیار و مبنا برای موضع‌گیری معصومین (ع) بوده، حفظ و اعتلای دین خدا، استقرار امنیت، جلوگیری از تعدی و تجاوز به جان، مال و عرض انسان‌هاست. با توجه به این مسأله که وقتی به واکاوی صلح امام مجتبی (ع) می‌پردازیم؛ به‌خوبی به این حقیقت پی می‌بریم که آنچه سبب اتخاذ چنین راهبردی از جانب آن حضرت شده است، همان چیزی است که سبب گزینش راهبرد جهاد و شهادت به‌وسیله‌ی برادر گران‌قدرش، سالار شهیدان حسین بن علی (ع) است و آن بقاء و استمرار دین خداست. درواقع صلح به این معنا تن دادن به هر چه دشمن اراده کرده است نیست، بلکه نوعی استراتژی برای حفظ آرمان‌ها و ارزش‌های موردعلاقه و پذیرش صلح‌کننده است. این نوشتار درصدد تبیین این حقیقت برآمده است.