نقد و بررسي روايات «قليل الحديث» بودن امام سجاد علیه السلام
ائمّة معصومین (ع) و ازجمله امام سجّاد (ع)، با توجّه به منصب مهمّ الهی که عهده‌دار بودند، در راستای حفظ، رشد و نمو اسلام و نیز هدایت مردم، تلاش‌های بسیار نموده‌اند. از جملة آن تلاش‌ها، سخنان و احادیث فراوان است که با توجّه به فعالیت‌های گستردة آنها، کثیر الحدیث بودنشان امری انکارناپذیر به نظر می‌رسد؛ ولی همان‌گونه که در تاریخ حدیث گزارش‌شده، گاهی افرادی جهت تضعیف شخصی، حدیثی جعل و یا از روی خطا و تدلیس تغییراتی در متن حدیث ایجاد کرده‌اند. درنتیجه مطلبی نادرست ارائه و به دست متأخرین رسیده و بر این اساس قضاوت‌های نادرستی (به‌ویژه از سوی خاورشناسان) ارائه‌شده است. نسبت به امام سجاد (ع) نیز، روایاتی باصفت «قلیل الحدیث» بودن جعل‌شده است. این مقاله درصدد بررسی و نقد این روایات و مبرّا دانستن آن حضرت، از صفت «قلیل الحدیث» بودن با ارائة ادّلة گوناگون است.
محبت خداوند و علاقه به مردم، دو الگوي تربيتي امام حسين علیه السلام
محبت خداوند موجب مى‌شود همه گام‌ها در رضاى دوست برداشته‌شده و انسان درراه اداى تكليف تزلزل و هراس به خود راه ندهد و دوست داشتن مردم نيز باعث اعتناى به آنان و موجب رفع مشكلات مردم خواهد شد. نويسنده در اين مقاله بر آن است تا اين دو صفت بارز را در شخصيت امام حسين (ع) كه مى‌تواند براى كارگزاران حكومت الگو باشد، به‌اجمال بيان كند. دو صفت بارز كه در شخصيت والاى امام حسین (ع) جلب‌توجه مى‌كند يكى مسأله علاقه و محبت شديد حضرت به خداوند و ديگرى علاقه و محبت به مردم است؛ علاقه و محبتى كه پايه‌ها و مايه‌هاى امامت و ولايت حسين بن على (ع) را از یک‌سو و تأثيرات فراوان و سرنوشت‌ساز آن حضرت را در جامعه بشری و مجتمع انسانى از سوى ديگر، برقرار و استوار داشته است. هرچند ارباب تحقيق و تأليف از كنار اين دو خصيصه ارزشمند حسينى به ايجاز و اختصار گذاشته‌اند، لكن ناگفته پيدا است كه آنچه اشاره شد دو اصل پراهمیت در زندگانى مولايمان حسين بن على (ع) است كه مى‌توان به گونه مطلوبى از آن بهره‌برداری عملى نمود. به‌ويژه آنكه وى امام معصوم و واجب‌الاطاعه است كه همه‌چیز او (جز آنچه دليل قطعى بر اختصاصش به امام معصوم قائم باشد) براى ما اسوه و سند و دستور است. چنانچه دو موضوع یادشده به يكديگر ضمیمه‌شده و یکجا از آن بحث شود به‌گونه‌ای سود خواهد داشت و چنانچه از يكديگر به‌صورت منفك مطرح شوند به‌گونه‌ای ديگر؛ و مى‌توان گفت در صورت دوم نتيجه تصورى و تصديقى آن مهم‌تر و جامع‌تر اما با طرح نخست نتيجه عملى و عينى آن ارزشمندتر خواهد بود. لذا مناسب است در آغاز به‌صورت جداگانه پيرامون هر يك اشاراتى داشته باشيم.
نقدی بر تردیدهای سلفیان در باب شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام
امام حسن مجتبی (ع) یکی از مصادیق آیه تطهیر و اهلبیت پیامبر اکرم نزد تمام مسلمانان به شمار می‌آید. آن حضرت در طول زندگی با مشکلاتی روبرو شدند که یکی از آنها معاویه بود که در برابر حضرت قرار داشت. پس از شهادت حضرت علی (ع) معاویه که امام حسن (ع) را مانعی عمده بر سر راه نقشه‌های خود می‌دید، برای هموار کردن خلافت فرزندش، درصدد از بین بردن حضرت برآمد تا این‌که ایشان را به شهادت رساند. جریان شهادت امام مجتبی (ع) با سمی که معاویه آماده کرده بود، از قضایایی است که اندیشمندان اهل سنت به‌طور فراوان به آن پرداخته و این ماجرا را نقل کرده‌اند، اما برخی برای تبرئه معاویه از این جنایت، آن را انکار و شبهاتی دراین‌باره مطرح کرده‌اند که در این نوشتار به بررسی آنها پرداخته می‌شود.
نسبت اخلاق و سیاست از دیدگاه امام علی علیه السلام
یکی از پرسش‌های دیرینه و پایدار در حوزه اندیشه سیاسی، پرسش نسبت اخلاق و سیاست می‌باشد. نتیجه تأمل درباره چنین نسبتی منجر به شکل‌گیری نگرش‌های متفاوتی شده است. عده‌ای معتقدند که کاربرد مؤثر قدرت سیاسی با رعایت اصول و موازین اخلاقی سازگاری ندارد و درنتیجه هیچ آرمانی بدون اعمال قدرت حتی عدالت تحقق نخواهد داشت. در مقابل گروهی معتقدند که اصول اخلاقی به‌خودی‌خود آن‌قدر ارجمند است که باید به‌صورت دائم تمایلات گسیخته قدرت سیاسی را مهار کند وگرنه سیاست هیچ ارزشی ندارد. مقاله حاضر سعی خواهد کرد که پرسش این نسبت را در اندیشه و عمل حکومتی امام علی (ع) موردبررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار داده و پاسخی درخور عرضه دارد.
فرا نقش هدایتگری و سیره اجتماعی فاطمه سلام الله علیها درآمدی روش‌شناختی
سیره اجتماعی فاطمه (ع) را بر اساس تعامل بین شبکه ارتباطات اجتماعی آن حضرت و مؤلفه‌های مؤثر بر منزلت ایشان، می‌توان به دست آورد. منزلت ایشان از سه خاستگاه متأثر بود: نخست برخورداری از سرشتی پاک، دیگری وابستگی به خانواده‌ای پاک و برگزیده و سوم شهروندی جامعه اسلامی. شبکه ارتباطات اجتماعی فاطمه (ع) را نیز خانواده، خویشاوندان، خواص صحابه پیامبر (ص) و صاحب نفوذان مدینه، زنان مدینه، مراجعه‌کنندگان برای تقاضاهای مالی یا علمی و سرانجام توده مردم تشکیل می‌داد. هدایتگری به‌مثابه یک فرانقش همه نقش‌ها و ابعاد سیره اجتماعی فاطمه (ع) را زیرمجموعه خود قرار می‌دهد. در این مقاله، بخشی از یافته‌های مربوط به سیره اجتماعی فاطمه (ع) با محوریت ارائه الگوی زیستی همسان با توده مردم و معطوف به فرانقش هدایتگری به‌عنوان درآمدی بر شناخت سیره اجتماعی آن بانوی بزرگوار، موردبررسی قرارگرفته است.
سیره اقتصادی و معیشتی پیامبر اعظم (ص)
نیاز انسان‌ها به مواهب طبیعی، اقتصاد و معیشت در زندگی مادی، امری ضروری است و در این اصل کلی تفاوتی میان انسان‌ها نیست. آنچه منشأ تفاوت در اخلاق اقتصادی انسان‌هاست نوع رفتار آنان در کسب روزی و معیشت و درآمد، و نیز چگونگی بهره‌گیری و مصرف است. پیامبر اعظم (ص) در این دو عرصه (درآمد و مصرف) ویژگی‌های درس‌آموزی دارد. ایشان در عرصه درآمد، همچون دیگران به فعالیت‌هایی مانند چوپانی، تجارت و زراعت اشتغال داشت، و ضمن این‌که از جلب روزی از راه‌های معنوی نیز غافل نبود، به‌وقت ضرورت، قرض هم می‌کرد. اهتمام آن جناب بر حلال بودن درآمد قابل‌توجه است. در عرصه مصرف نیز قناعت و ساده زیستی، عدالت و احتیاط در مصرف بیت‌المال، پرهیز از اسراف و تبذیر، و بالأخره انفاق درراه خدا از اصول قابل‌توجه در سیره اقتصادی پیامبر اعظم (ص) است.
دروغ شاخدار!
برگرفته شده از جلد 3 ص 211 کتاب شریف الغدیر
بررسی روایاتی درباره قیام پیش از ظهور حضرت مهدی (ع)
از جمله موضوعات دینی که مورد اختلاف است و دستاویزی برای مخالفان حکومت اسلامی شده، روایاتی است که قیام و اقدام به تشکیل حکومت را در زمان غیبت حضرت حجت عجل الله تعال فرجه الشریف نهی می کند. امّا نویسنده تنها از منظر روایات به آن می پردازد و اخباری که در مجامع حدیثی آمده مطمح نظر قرار داده، به ارائه و نقد آنها اقدام می کند.
اسوه‌های بشریت (11) «امام حسن عسکری (ع)»
امام حسن عسکری علیه السلام در ماه رمضان یا ربیع 232 ق چشم به جهان گشود و 28 سال زندگی کردند. ابن خلّکان تولد ایشان را روز پنج شنبه یکی از ماه های 231 ق دانسته و قول دیگری نیز که ششم ربیع الآخر از سال 232 باشد، نقل کرده است.
بررسی سندی زیارت جامعه کبیره
زیارت جامعه کبیره از امام هادی (ع) روایت شده است و در شناخت ویژگی‌های امامان معصوم (ع) مضامین بلندی را در بر دارد. درباره سند این زیارت، بحث‌هایی مطرح شده است. نگارنده در این گفتار، ابتدا از ضوابطی که در ارزیابی حدیث بر مبنای طریق روایتی آن آورده است، نتیجه می‌گیرد که کلام دانشمندان رجالی پیشین، آخرین کلام در باب وضع راویان نیست. آنگاه درباره موسی بن عمران نخعی بحث میکند و بر اساس مشایخ و راویان، وثاقت او را نشان می‌دهد. سپس درباره صحّت سند زیارت جامعه، از چند دیدگاه دیگر سخن میگوید.
جلوه‌هایی از شجاعت امام علی بن موسی الرضا (ع)
امام علی بن موسی‌الرضا با گفتار و کردار ارزنده خویش به دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم، به یاران و شیعیان خود درس شجاعت، ایثارگری و ظلم‌ستیزی داده‌اند. واکاوی و معرفی این بعد از شخصیت آن امام همام که کمتر به آن توجه شده است می تواند در تقویت روحیه حق‌طلبی و ورود شیعیان و دوستداران عالم آل محمد (ع) به میدان امربه‌معروف و نهی از منکر مؤثر باشد.
گونه‌شناسی گفتارهای قرآنی امام موسی کاظم (ع)
نظر به پیوند ناگسستنی اهلبیت (ع) با قرآن و نقش ایشان برای دستیابی به فهم معارف قرآنی، شناخت گفتارهای قرآنی ائمه (ع) از اهمیت به سزایی برخوردار است. از امام موسی کاظم (ع) 275 روایت قرآنی به ما رسیده است. این پژوهش به گونه شناسی این روایات می‌پردازد. گفتارهای قرآنی امام کاظم (ع) قابل‌تقسیم به انواعی است: 1. روایات تفسیری 2. روایات تأویلی 3. روایات تطبیقی 4. روایات استشهادی 5. روایات مربوط به علوم قرآنی. بیشترین روایات قرانی امام (ع) با 112 عدد، روایات تفسیری است که به بیان معنای ظاهری آیات می‌پردازد. عصر امام کاظم (ع) هم‌زمان با حضور مذاهب فقهی و کلامی متعدداست؛ ازاین‌رو، استشهاد به نص و مضامین آیات قرآن، بخش عظیمی از گفتارهای قرآنی امام با 81 مورد است. روایات تأویلی با 39 عدد به بیان معنای باطنی و روایات تطبیقی با 26 عدد به بیان مصادیق اختصاص دارد. کوچک‌ترین بخش گفتارهای قرآنی امام، روایات علوم قرآنی است که هفده روایت است.
