بررسی مستندات حدیث امامت امام رضا علیه السلام
این مقاله، بررسی 31 آیه از مستندات قرآنی خطبه جامع امام رضا علیه السلام در باب امامت را در بر دارد.این آیات، در موضوعهایی همچون: شرایط امامت، علل انحراف معاندان از خط ولایت و سرزنش آنان میباشد. نگارندگان دربارة این آیات، توضیحاتی آورده‌اند.
روش‌شناسی تفسیری امام رضا علیه السلام
در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم از آغاز تا کنون تفاسیر متعدد و گوناگونی از آیات قرآن کریم از سوی مفسران ارائه شده است، هر مفسر با توجه به علایق و قدر علمی خود در نگارش تفسیر از روش یا روش‌های متفاوتی برای روشن ساختن معانی و مفاهیم آیات بهره می‌گیرد. ائمه: نیز به عنوان مفسران واقعی کلام وحی، که پس از پیامبراکرم6 آشناترین افراد به مراد و مقصود خداوند متعال هستند، روش و شیوه‌ای در تفسیر قرآن کریم دارند که برای شناسایی روش ایشان، تنها مستند ما روایات تفسیری است. در این پژوهش به هدف شناسایی روش تفسیری امام رضا علیه السلام روایات تفسیری ایشان مورد بازکاوی قرار گرفته است؛ و در این بررسی مشخص شد ایشان روشی جامع در تفسیر آیات قرآن کریم دارند، و با بهره‌گیری از روش قرآن به قرآن، استفاده از روایات دیگر ائمه: و همچنین روش کلامی به تفسیر آیات پرداخته‌اند که روش اخیر نسبت به دیگر روش‌ها در روایات تفسیری ایشان غلبه دارد.
نگاهی به موضوع بداء در مناظرة ارزشمند امام رضا علیه السلام با سلیمان مروزی
در میان صفات و افعال الهی، بحث بداء از جایگاه ویژه برخوردار است تا آنجا که تاکید گردیده که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر اینکه از او نسبت به بداء الهی میثاق گرفته است. امام رضا علیه السلام در مناظره با سلیمان مروزی براساس آیات قرآن به اثبات و شرح اجمالی حقیقت مفهوم بداء پرداخته‌اند، در این گفتار، با رجوع به آراء برخی از دانشمندان برجستة شیعه، اعم از محدثان و متکلمان و فلاسفه به تبیین معنای بداء پرداخته شده است.
از جمله شروح علماء در این خصوص، تقریرات میرزا مهدی اصفهانی (ره) است که براساس آن به تفصیل، جنبههای مختلف مسئلة بداء روشن شده است.
امام رضا علیه السلام و ترک أولای انبیاء در قرآن
نوشتار حاضر درباره مسأله ترک اولی و بیان دیدگاه امام رضا علیه السلام در نحوه برخورد ایشان با آیاتی است که به نحوی شامل خطا یا ترک اولایی میباشد. در این مقاله، بعد از بررسی تعاریف و ادله جواز و عدم آن، درباره ترک اولی و نیز بیان دیدگاه امام رضا علیه السلام در باب ترک اولی به این نتیجه می‌رسد که از انبیاء الاهی ترک اولایی صادر نشده و خود امام رضا علیه السلام نیز تماماً در مقام دفاع از عصمت انبیاء است.
تبیین و دفاع امام رضا علیه السلام از معارف الهی در تقابل با نهضت ترجمه و آراء متکلمان
یکی از اهداف مهم پیامبران الهی و أئمّة اطهارedfr تبیین مسائل و معارف دینی و بیان حق و باطل و روشن کردن پیروان آن دو است. همه امامانedfr این امر مهم را با در نظر گرفتن شرایط عصر خویش همواره عملی کردهاند. امام رضا علیه السلام با شرایط ویژهای در عصرشان به خاطر ترجمه فلسفه و ترویج آن توسط دستگاه وقت روبرو بود، و در مناظرات فراوانی که برای تضعیف مقام علمی آن حضرت ترتیب یافته بود، به این دو امر با تلاش کامل و دقت تمام عمل نمود.
مروری بر رساله جوامع الشریعة امام رضا علیه السلام و ارزیابی سندی و دِلالی آن
نویسندگان، با معرفی رسالة جوامع الشریعة که امام رضا علیه السلام در پاسخ مأمون نوشته، و ارزیابی سندی و دلالی آن، اعتبار رساله را نتیجه می‌گیرند. سپس به مرور درونمایة آن در پنجاه موضوع در سه بخش عقاید، احکام و اخلاق می‌پردازند و چکیده نتایج را در‌یک جدول نشان می‌دهند.
بینونت خالق و مخلوق با تأکید بر مناظرة عمران صابی با امام رضا علیه السلام
این گفتار، به بینونت و نفی سنخیت میان خالق و مخلوق به عنوان یکی از اصول مهم توحید در بیان امام رضا علیه السلام می پردازد، که آن حضرت در مناظره با عمران صابی بر آن تأکید می ورزد. اثر این مطلب بر جبر و تفویض نیز بررسی شده است. نقد دیدگاه فلسفی و عرفانی در این زمینه در پی آمده است.
پنج نکته در توحید از منظر امام رضا علیه السلام
توحید بنیادی‌ترین پایه اصول اعتقادی اسلام است. امام رضا علیه السلام پنج اصل را در توحید بیان کردهاند که در این گفتار، به این اصول، همراه با برخی از اندیشه‌ها به صورت تطبیقی بیان می‌شود:
– نفی تشبیه: در حالی که در برخی منابع عرفانی با استناد به حدیث صورت، انسان را مظهر تجلی صفات و اسماء خداوند شمرده‌اند.
– عینیت ذات و صفات: اشاعره معتقد به قدیم بودن و زاید بودن صفات بر ذات هستند و معتزله صفات را عین ذات خدا بر شمرده‌اند.
– تفاوت اراده خالق و مخلوق: اراده مخلوق نیّت درونی است که منشأ بروز فعل می‌شود، اما اراده خداوند همان فعل خدا است و کیفیت ندارد.
– رابطه خالق و مخلوق: در نظام علّی و معلولی سنخیت مطرح می‌شود در حالی که مباینت ذاتی در رابطه خالق و مخلوق وجود دارد.
– نفی وحدت عددی: وحدت خداوند، بی‌مانندی و نفی هر گونه ترکیب از ذات اوست.
نگاهی گذرا بر علم بلا معلوم در احادیث امام رضا علیه السلام
علم بلا معلوم در مناظرة امام رضا علیه السلام با سلیمان مروزی بیان و با توضیحات میرزا مهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی بررسی و تبیین شده است. خداوند وصف ناپذیر است. اما توصیفی که از جانب بندگان نسبت به خدای متعال انجام می‌شود، دو گونه است: 1. وصف خداوند آنگونه که خود توصیف کرده (معرفت فطری). 2. وصف خدا آنگونه که بشر ادراک می‌کند. بندگان مخلص خدا وصفی از جانب خود نسبت به خدای متعال نمی‌کنند. کسی که به دنبال توصیف خدا باشد، جاهل به خداست و درباره خدا به الحاد افتاده است. امام رضا علیه السلام بندگان را از توصیف خدا به علم و قدرت به سان توصیف خودشان به علم و قدرت بر حذر داشته است. علم و قدرت در انسان کمالی مستقل از حقیقت انسان و در گفتار اوست. همچنین ارادة خدا غیر از علم و قدرت است. ارادة خدا، احداث و ایجاد اوست و برای خدا قصد چیزی را داشتن و فکر نمودن در کار مطرح نیست. وجود معلوم همراه با علم، تحدید علم است و خداوند از هر گونه تحدید و تعینی در علمش منزّه است.
بررسی و تحلیل ولایت‌عهدی در سیرة امام رضا علیه السلام ـ مترجم: فهیمه فهیمی‌نژاد
مسئله ولایت‌عهدی امام رضا علیه السلام از جنبههای مثبت (مورد نظر امام) و از جنبههای منفی (مورد نظر مأمون) قابل بررسی است. برگزاری جلسات مناظره‌‌های علمی‌با دانشمندان، فرقه‌‌ها و مذاهب دیگر برای مشغول ساختن علمای دربار به اموری بود تا آنها را از فکر کردن تصرّفات دستگاه خلافت دور سازد. اگر امام علیه السلام در مناظره موفق می‌شد، افتخاری برای حکومت مأمون محسوب می‌شد و اگر شکست می‌خورد، خط بطلانی بر دعوی شیعه به امامت ایشان می‌بود. امام رضا علیه السلام در دوران ولایت عهدی، پایه‌‌های مذهب شیعه را استوار کرد و در مناظره‌‌ها، معجزات علمی‌خویش را آشکار ساخت و با هر دین و کتابی به زبان و کتاب خودش احتجاج کرد. مهمترین هدف مأمون در پیشنهاد ولایت عهدی، ظاهر‌سازی و حل و فصل امور به نفع خودش بود. دلایل امام علیه السلام برای پذیرش آن و موضع گیری آن حضرت، آثار مثبت و پر خیر و برکتی برای مردم، شیعیان و علمای شیعه داشته است. امامت امام علیه السلام ربطی به قیام او ندارد. امام، امام است چه قیام کند و چه قیام نکند.
تفسیر امام رضا علیه السلام در منابع اهل سنت
در این گفتار، متن روایات، اسناد روایات و رویکردها در نقل روایات رضوی در منابع تفسیری اهل سنت بررسی شده است. در منابع تفسیری اهل سنت، پنجاه و شش روایت از امام رضا علیه السلام نقل کردهاند که در این میان، تفسیر سلمی با 20 حدیث و تفسیر ثعلبی با دوازده حدیث، بیشترین عدد و تفاسیر الدرالمنثور، تفسیر الرازی و تفسیر ابی السعود هر کدام تنها با یک روایت کمترین روایت را نقل کردهاند.
امام شناسی در محضر حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام
در این گفتار، مطالبی از امام رضا علیه السلام تحلیل می‌شود در این زمینه که: امامت منصبی الهی است و اختلاف مردم درباره جایگاه آن، ناشی از جهلی است که به اندیشه بشری متکی است. خداوند با انتصاب امام در غدیر خم دین کاملی را به مردم عرضه کرد. شأن امام واجب الاطاعة بودن است که مستلزم عصمت میباشد و مردم قدرت تشخیص و شناخت فرد معصوم را ندارند. مقام امامت حضرت ابراهیم بعد از نبوت ایشان برتری مقام امامت به عنوان جانشینی خداوند در زمین را نشان می‌دهد. امام در امور دینی و دنیایی مردم نقش هدایت‌گری دارد و همچون خورشید نورانی، سرچشمه هدایت و نجات‌بخشی از تباهی و گمراهی است. امام، امین و حجت خدا بر خلق، خلیفه در بلاد، دعوت کننده به سوی خدا، معصوم، خزانه دار علم الهی، و با حلم و بردباری مایه انسجام دین و عزت مسلمین است. مهمترین عامل مخالفت با امامت الهی، حسادت و فریب شیطان معرفی شده که عاقبت آن، آتش دوزخ خواهد بود.
