قم در عصر امام حسن عسکری
در این هنگامه سخت، «قم» پاسدار مکتب امامت بود و جریانی از «نور»، سامرّا و قم را به هم متّصل ساخته بود.
رنجهای امام هادی علیه السلام
امام هادی(ع) را پس از یک روز اقامت در خان صعالیک، به خانه ای که در یک اردوگاه نظامی قرار داشت، بردند. متوکل جاسوسانی را در چهره خدمتکار برای زیر نظر داشتن امام به آن خانه فرستاد تا رفت و آمدهای ایشان را کنترل کنند. این خانه با دیگر خانه ها، متفاوت بود؛ متوکل دستور داده بود که در اتاق حضرت، قبری بکنند تا بدین وسیله، امام را از کنترل شدید خود آگاه و پیش از هر اقدامی، ابتکار عمل را از امام سلب کند.
مدخل امام «جواد»(ع) از دانشنامه جهان اسلام
جواد، امام، ابوجعفر محمدبن علی‌بن موسی‌بن جعفربن محمدبن علی‌بن الحسین‌بن علی‌بن ابی‌طالب علیهم‌السلام، امام‌نهم از امامان دوازده‌گانه و یكی از چهارده‌معصوم. به دلیل اشتراك كنیه آن‌حضرت با كنیه امام محمدباقر علیه‌السلام، در منابع رجال و حدیث شیعه از وی با كنیه ابوجعفر ثانی یاد شده‌است (رجوع کنید به فضل‌بن‌حسن‌طبرسی، 1417، ج2، ص91؛ ابن‌شهر آشوب، ج4، ص379؛ نصیبی، ج2، ص140). كنیه خاص آن حضرت ابوعلی است ( دلائل الامامه، ص396؛ خصیبی، ص295؛ ابن‌شهر آشوب، همانجا؛ قس سبط ابن‌جوزی، ص 321: ابوعبداللّه).
امام رضا علیه السلام دوره خلافت امين
تيرگي روابط بين “امين” و “مأمون” به امام ـ‌ع ـ اين فرصت را داد تا به وظائف رسالت خود عمل نمايد و به کوشش و فعاليت خويش بيفزايد شيعيان نيز از اين فرصت استفاده کرده با آن حضرت دائماً در تماس بودند، از علم و دانش و راهنمائيهايش بهره مي بردند، پس در نتيجه امام رضا ـ‌ع ـ از مزاياي منحصر به فردي که برايش پيش آمده بود، توانست راهي را بپيمايد که به تحکيم موقعيت و گسترش نفوذش در قسمتهاي مختلف اسلامي بيانجامد، اين مطلب از بيان خود امام ـ‌ع ـ که درباره عدم تمايلش به ولايت عهدي به مأمون سخن مي گفت، استفاده مي شود آنجا که مأمون از امام ـ‌ع ـ فوق تعهدش انتظار داشت، فرمود:
“فوالله ان الخلافة لشيء ما حدثت به نفسي، و لقد کنت بالمدينة اتردد في طرقها علي دابتي و ان اهلها و غيرهم يسألوني الحوائج فأقضيتها لهم… و ان کتبي لنافذة في الامصار و ما زدتني في نعمة هي علي من ربي”(1)
امام موسی بن جعفر علیه السلام در دایره المعارف ها
سابقه دایره المعارف نویسی به قرنهای اولیه اسلام بر می گردد، دایره المعارف از نظر معنا مترادف با “موسوعه” ، جامع العلوم” ، “دانشنامه” و ” محیط المعارف” است. این گونه کتابها بخش وسیعی از علوم و معارف و دانش بشری را فرا می گیرد.
امام صادق(عليه‌السلام) در آستانة انتقال حكومت از امويان به عباسيان
يكي از مهم‌ترين پرسش‌ها در زندگاني سياسي امام جعفر صادق(عليه‌السلام) كيفيت موضع‌گيري او در هنگام انتقال حكومت از امويان به عباسيان بود. اين پرسش هنگامي جدي‌تر مي‌شود كه دريابيم در انديشة سياسي شيعه كه برگرفته از آموزه‌هاي ائمه(عليهم‌السلام) مي‌باشد، امامت به معناي رياست ديني و دنيوي بوده و در زمان حضور امام(عليه‌السلام) حقّ بدون چون و چراي امام معصوم(عليه‌السلام) مي‌باشد و هركس بدون اذن امام(عليه‌السلام) در اين جايگاه قرار گيرد، در حقيقت حق امام(عليه‌السلام) را غصب كرده است. در اين هنگام اين سؤال پديد مي‌آيد كه چرا امام صادق(عليه‌السلام) با توجه به آماده بودن اوضاع سياسي هيچ‌گونه تلاشي براي گرفتن حق خود نكرد و بلكه هنگامي كه از سوي سران نهضت عباسي همچون ابوسلمة خلاّل به او پيشنهاد در دست گرفتن حكومت شد، آن را به شدت رد كرد. آيا در اين هنگام موضع‌گيري منطقي اقتضا نمي‌كرد كه آن حضرت(عليه‌السلام) مانند جدش امام علي(عليه‌السلام) پس از قتل عثمان و روي آوردن مردم به او، حجت را بر خود تمام ديده و خلافت را بپذيرد؟
شیوه هاى علمى و شاگردان حضرت امام باقر(ع)
تاریخ اسلام تاریخى پر فراز و نشیب است. از جمله مهم ترین عوامل آن، تنگناها و چالش هایى است که پیوسته حکمرانان ظالم، جامعه را با آن رو به رو مى کردند. این معضلات که عموماً در حوزه ی دین و فرهنگ بودند، سبب مى شد تا پیشوایان اسلام با سلاحى متناسب با اوضاع حاکم، از سنگر دین محافظت نمایند. به همین دلیل آن بزرگواران با در نظر داشتن شرایط و احاطه ی کامل به آن، رسالت سنگین راهبرى جامعه ی مسلمانان را در بحرانى ترین شرایط به انجام مى رساندند. در این بین، راه برد امام باقر(ع)، تربیت شاگردان و نیروهاى مستعد و متعهد در گستره ی دین بود. این مقاله نگاهى اجمالى به این موضوع دارد.
سیاست و حکومت در سیره امام سجاد(ع)
امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب سلام الله علیها دو رکن اساسی نهضت سالار شهیدان، ابی عبدالله(ع) هستند که بی تردید دوام و بقای نهضت حسینی مدیون فداکاریهای آنهاست.
عبدالله بن جعفر و قيام كربلا
عبدالله بن جعفر ابي طالب از شخصيت هاي مشهور تاريخ اسلام و از اصحاب نزديك امامان نخستين شيعه است. او رسول خدا (ص) را درك كرده و از آن حضرت نيز رواياتي نقل نموده است. عبدالله نزد مورخان شيعه و سني از جايگاه والاي برخوردار است و از او با احترام ياد كرده اند. روايات فراواني از او نقل شده است با اينكه او از اصحاب خاص و نزديك امام حسين(ع) و ازچهره هاي برجسته هاشمي بود ولي در قيام كربلا حضور نداشت. درباره علت حضور نداشتن او درقيام كربلا ديدگاههاي گوناگوني وجود دارد كه در نوشته حاضر بررسي مي شود.
مهربانی با یتیمان
محبت و عطابخشی اهل بیت(ع)به ویژه امام حسن مجتبی(ع)زبانزد عام و خاص گردیده بود. او که دارای قلبی پاک و رؤوف و پرمهر نسبت به دردمندان و تیره بختان جامعه داشت، همانند پدرش علی بن ابی طالب(ع)با خرابه نشینان دردمند و اقشار مستضعف و کم درآمد همراه و همنشین می شد، درد دل آنان را با جان و دل می شنید و به آن، ترتیب اثر می داد و در این حرکت انسان دوستانه جز خدا را نمی دید و اجرش را جز از او نمی طلبید و او بارزترین مصداق آیه شریفه ذیل بود:.
(الَّذینَ یُنْفِقُونَ أمْوالَهُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرّاً وَعَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلاخَوْف عَلَیْهِمْ وَلاهُمْ یَحْزَنُونَ [1]؛ آنانی که اموال خود را شب وروز، پنهانی و آشکارا انفاق می کنند، مزدشان در نزد پروردگارشان خواهد بود، نه ترسی و نه غم و اندوهی بر دل آن ها راه پیدا خواهد کرد.).
روابط امام علی علیه السلام و معاویه
دوران خلافت امیرمؤمنان امام علی علیه‌السلام (35 ـ40 ق) با وقوع سه جنگ جمل، صفین و نهروان سپری شد. در این میان، «صفین» مهم‌ترین و خطیرترین بود.
در سال 36 ق. در جنگ صفین، خلافت نوپای علی علیه‌السلام رویاروی معاویة بن ابی سفیان، امیرنشین شام قرار گرفت كه از سال 18 ق. در آنجا استقرار یافته بود. مردمی كه بر خلافت عثمان شوریدند و اینك در سال 35 ق. با علی علیه‌السلام بیعت كردند، در پی «عدالت» بودند و حال، بی‌صبرانه انتظار اصلاح امور را می‌كشیدند. لذا برای اصلاح ساختار حكومت، ضرورت داشت كه حاكمان ناشایست جای خود را به افراد صالح بسپارند. از جمله، معاویة بن ابی‌سفیان باید از امارت شام بركنار می‌شد، و این آغازی بود بر یك چالش بزرگ.
البته به امیرمؤمنان علیه‌السلام سفارش شد كه «معاویه را ـ دست‌كم برای مدتی كوتاه ـ بر امارت ابقا كند و پس از تثبیت موقعیت خود، به تصمیم‌گیری درباره او بپردازد»؛ این نوشتار یك بررسی تاریخی است درباره این‌كه چرا امیرمؤمنان علیه‌السلام به سفارش مزبور عمل نكرد؟، و پیش از جنگ صفین، چه روابطی میان علی علیه‌السلام و معاویه برقرار شد؟ و هدف از برگزاری آن روابط چه بود؟
اخلاق سياسی در رفتار پيامبر صلی الله علیه و آله
اخلاق سياسی و شيوه حكومت‌داری پيامبراكرم صلی الله عليه و آله، گونه‌ای متفاوت با آنچه ساير زمامداران در پيش گرفته‌اند، است. در اين نوشتار، پس از بيان مباحثی درباره اخلاق، به اخلاق مبارزاتی و سياست خارجی پيامبر پرداخته شده و ابعاد مختلف آن كاويده شده است.
امام صادق علیه السلام از منظر منابع اهل سنت
این پرسش که “از منظر منابع اهل سنت امام صادق(ع) چه جایگاه و مقامی در جامعه اسلامی دارد؟”، پرسش آغازین این نگاشته است. پاسخ بدست آمده این است که بنابر منابع مکتوب حدیثی، رجالی و تاریخی اهل سنت، امام صادق(ع) یکی از چهره های شاخص و ممتاز جامعه اسلامی به لحاظ علمی، اخلاقی و سیاسی است و در زمره ی محدثین و تابعین مدینه محسوب می شود. بزرگان اهل سنت جملگی بر وثوق او تأکید می کنند و همواره به دیده ی احترام به وی می نگرند.
این تحقیق از این رو حائز اهمیت است که روشن می کند: اهل سنت همانند برادران دینی خویش یعنی شیعیان برای امام صادق(ع) ارج و احترام درخور توجه قائلند با این تفاوت که بر جایگاه علمی، سیاسی و اخلاقی او تأکید بیشتری می کنند و از جایگاه مذهبی او چشم پوشی می نمایند
مهم‌ترین دستاوردهای کارنامه علمی امام باقر علیه السلام
پرورش شاگردان توانمند و برجسته از مهم‌ترین دستاوردهای کارنامه علمی امام باقر(ع) است؛ شاگردانی که به نوبه خود در گسترش و توسعه دانش و بینش اسلامی در جامعه تأثیری جدّی بر جای نهادند. فعالیت‌های علمی و فرهنگی امام سجّاد در خصوص تأسیس مکتب تشیّع مدرسه‌ای جامع برای آموزش علوم، عقاید و اندیشه های اسلامی و […]