نقدی بر دیدگاه مستشرقان درباره نقش جهاد در گسترش اسلام (در عصر پیامبر اکرم)
گسترش سريع اسلام در عصر رسول خدا (ص)، ازجمله مسائلي است که توجه دانشمندان به‌خصوص مستشرقان را به خود جلب کرده است. آنان عوامل متعددي را در گسترش اسلام در عصر پيامبر مؤثر مي‌دانند؛ اما آنچه بر آن تأکيد دارند، نقش کليدي جنگ و جهاد است. در اين پژوهش ابتدا ديدگاه‌هاي مستشرقان درباره عوامل گسترش اسلام با يک طبقه‌بندي اجمالي ارائه گرديده و سپس ديدگاهي که رابطه گسترش اسلام با جهاد را عميق مي‌داند، مورد نقد و ارزيابي قرار گرفته و ناسازگاري آن با مباني نظري اسلام و واقعيت‌هاي تاريخ اسلام روشن شده است. در بخش پاياني مقاله، به دو مسئله دريافت جزيه از اهل کتاب و جهاد ابتدايي که موهم تحميل عقيده و استفاده از زور در توسعه اسلام است، بررسي و روشن شده که جزيه، مالياتي است که حکومت اسلامي در برابر خدماتي که به اهل کتاب ارائه مي‌دهد، دريافت مي‌کند و جهاد ابتدايي نيز نوعي دفاع از حق‌الله و حقوق انساني و برداشتن موانع براي ايمان اختياري مردم است.
نقد دیدگاه مستشرقان درباره جنگ‌های پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله (با رویکرد قرآنی)
اهداف پیامبر اکرم (ص) از غزوات و سرایا مسئله‌ای است که موردتوجه مستشرقان قرارگرفته و آثار زیادی را درباره آن خلق کرده‌اند. اکثر مستشرقان اهداف جنگ‌های پیامبر اکرم (ص) را مادّی و در راستای جنگ‌ها، غارت‌های بدوی و سلطه سیاسی و اقتصادی پیامبر بر دیگران می‌دانند. این نوشتار، پس از گزارش طبقه‌بندی‌شده دیدگاه مستشرقان، دیدگاه آنان را از منظر قرآن کریم به‌عنوان نقشه راه پیامبر اعظم (ص) بررسی کرده و سه دلیل برای دفاعی بودن قانون جهاد در اسلام ارائه کرده است و ناسازگاری دیدگاه مستشرقان با تعالیم قرآن را به اثبات رسانده است. این سه دلیل عبارت است از: محدود شدن تقویت نیروهای نظامی و امکانات جنگی به دفاع از کیان اسلام و مسلمانان؛ مقید شدن دستور جهاد به کفار محارب و معاند و وجوب همزیستی مسالمت‌آمیز با اهل کتاب و مشرکان غیر معاند.
صلح و جنگ در سیرۀ پیامبر اعظم صلی الله عیله و آله
تبيين نادرست صلح‌ها و جنگ‌هایی كه در تاريخ زندگاني پيامبر اعظم (ص) رخ‌داده، اين شبهه را به وجود آورده كه اسلام «دين شمشير» است. اين در حالي است كه اكنون تکفیری‌های به‌ظاهر مسلمان نيز با رفتارهاي غيرانساني خود پديده «اسلام هراسي» را رشد داده‌اند. بر اين اساس، در اين نوشتار، به روش تاريخي (توصيفي ـ تحليلي)، سخن بر سر بازشناسي صلح و جنگ در سيره پيامبر اعظم در جايگاه اسوه حسنه است. در سيره پيامبر (ص) دعوت به خداي يگانه اصالت داشت؛ البته حضرت در اين دعوت تا جاي ممكن از جنگ دوري می‌کرد. در صلح حديبيه، بيعت رضوان كه نشانه‌ای از استحكام مسلمانان بود، به تحكيم صلح منجر شد. در اين صلح، پيامبر (ص) با نرمش قهرمانانه به امنيت دست‌یافت و توانست دعوت خود را جهاني كند. جنگ در سيره پيامبر (ص)، يا در دفاع از كيان اسلام بود و يا در رفعِ موانع دعوت به اسلام؛ ازاین‌رو، امري مقدس به شمار می‌آمد كه توأم بارحمت و مهرورزي بود.
سیاست نظامی رسول خدا صلی الله علیه و آله
رسول خدا (ع) پس از هجرت به یثرب، با انجام اقدامات مهم ازجمله تأسیس مسجد، پیمان برادری مهاجرین و انصار، و منشور حکومت یا نظام‌نامه مدینه، حکومتی تشکیل داد. طبیعی بود که حکومت یا دولت‌شهر مدینه از سوی دشمنان کینه‌توز خصوصاً اشراف قریش مورد تهدید جدی باشد و برای براندازی آن از هرگونه توطئه حتی اقدامات نظامی فروگذار نکنند. ازاین‌رو پیغمبر (ص) در کنار سیاست‌های راهبردی فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی داخلی با تدوین و اجرای سیاست نظامی مبتنی بر بازدارندگی و دفاع همه‌جانبه کوشید دشمن را قبل از هرگونه اقدام مؤثر در ضربه زدن به حکومت و پیروان اسلام، خلع سلاح و توطئه‌های آن را نقش بر آب سازد. هرچند در کتاب‌های تاریخی ده‌ها نبرد نظامی به پیغمبر (ص) نسبت داده‌اند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده مأموریت‌های خارج از مدینه مسلمانان قبل از آنکه جنبه نظامی‌گری داشته باشد، صبغه دعوت و مأموریت سیاسی داشته است؛ اگرچه نمایش قدرت و توان نظامی و دفاعی مسلمانان به دشمن و قبایل اطراف هم از اهداف عمده این مأموریت‌ها بوده است. درهمه‌حال نبردهای نظامی صدر اسلام که در عصر رسالت انجام‌شده، به‌منظور دفاع از کیان اسلامی و جامعه نوپای مدینه نه تهاجم نظامی و جنگ ویرانگر به‌طورکلی حالت دفاعی داشته است. این مقاله درصدد بررسی سیاست نظامی پیغمبر (ص) است که به عقیده نویسنده و به استناد بررسی‌های تاریخی دارای ماهیتی دفاعی بوده است.
عزاداری در روایات
آیا در مورد برپایی مراسم عزاداری برای اهل بیت (علیهم السّلام) روایتی وجود دارد؟
پژوهشی پیرامون تاریخ حدیث امام هادی علیه السلام
ضرورت شناخت و نه آشنایی با زندگی، فعالیت و احادیث هر یک از امامان شیعه (ع) بر هر فردی لازم و بلکه ضروری است. چنانکه در متون دینی ما هم بدان تصریح شده است. همه اینها دلالت بر شناخت عمیق و مبتنی بر مبانی اعتقادی صحیح اسلامی از ائمه اطهار (ع) دارد؛ چرا که در غیر این صورت حق برما مشتبه می‌شود و طبق گفته پیامبر (ص) غرق خواهیم شد. یکی از امامان معصوم که در این پژوهش مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته، امام هادی (ع) است. با تتبع در متون تاریخی به وضوح در می‌یابیم که همواره ائمه اطهار مورد آزار و شکنجه خلفای جور قرار می‌گرفته‌اند، به طوری که هر چه به تولد حضرت مهدی (ع) نزدیک‌تر می‌شویم، می‌بینیم که فشار و اختناق بر امامان (ع) بیشتر و بیشتر می‌شود تا جایی که امامی مثل امام هادی (ع)، پدر گرامیشان و یا فرزند عزیزشان بیشتر عمر خود را تحت مراقبت شدید خلفا گذرانده‌اند و یا اینکه در مکانی خاص زندانی بوده‌اند که این امر نه‌تنها یکی از عواملی است که باعث قلت احادیث شد، بلکه همچنین باعث محدود شدن ارتباط ائمه، خصوصاً امام هادی و پدر گرامیشان (ع)، با شیعیان شد. به‌هرحال، در چنین شرایطی که منجر به قلت احادیث می‌شود، تقریباً شناخت آن دوره خاص را با مشکل روبرو می‌کند. به همین دلیل از امام هادی (ع) کمتر از صد حدیث باقی مانده است. در این پژوهش سعی شده ابعاد مختلف زندگانی امام هادی (ع) به خصوص تاریخ حدیث ایشان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
بررسی و تحلیل ولایت‌عهدی در سیرۀ امام رضا علیه السلام
علویان در تحولات سياسى، اجتماعى و فرهنگى دوره خلافت عباسى تا پايان عصر اول خلافت، نقش محورى داشتند و در عصر اول عباسى قیام‌های شيعيان زيدى، مشکل اصلى خلفای عباسى بود و اين حرکت‌ها و قیام‌ها، نقش برجسته‌ای در شکل‌دهی جریان‌های تاريخى این دوره داشته است. قیام‌های علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهل‌بیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیام‌کنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم به‌سرعت به آن می‌پیوستند. مأمون قصد داشت با شعار ولایت‌عهدی، شورش‌های مردمی را فرو نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حكومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ولایت‌عهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برنده‌ای در مقابل عباسیانی كه طرف دار خلافت امین بودند، ولایت‌عهدی را به ایشان تحمیل كرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایت‌عهدی امام رضا (ع) می‌پردازد.
بررسی تطبيقي سازمان وکالت اماميه و سازمان دعوت عباسيان (ساختار تشکيلاتي وظايف سازماني)
سازمان‌های دعوت عباسیان و وکالت امامیه، دو سازمان مخفی بودند که در مناطق مختلف سرزمین‌های اسلامی فعالیت می‌کردند. امامان شیعه در زمان حضور، از سازمان وکالت برای ارتباط با شیعیان استفاده می‌کردند. عباسیان نیز از داعیان برای گسترش دعوت خود بهره می‌بردند. با بررسی تطبیقی این دو سازمان، قضاوت بهتر تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان، و عباسیان و پیروانشان امکان‌پذیر می‌شود. پرسش اصلی در این مقاله، آن است که این دو سازمان چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی داشته‌اند؟ ساختار تشکیلاتی هر دو سازمان هرمی بوده است و هر دو دارای مراکز استقرار جغرافیایی سه سطحی بوده‌اند؛ ولی تفاوت‌هایی در میزان پیچیدگی و حیطه نظارت دارند. هر دو سازمان، وظایف مالی و ارتباطی داشته‌اند؛ ولی سازمان وکالت نقش علمی و ارشادی نیز داشته است.
تأثیر آموزه‌های امام صادق علیه السلام بر مباحث کلامی شیعه
دایره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ه/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پاره‌ای اخبار سرزنش‌آمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنت، تردید در صحت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه می‌باشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم مأخذ جسم گرا بودن وی قلمداد شده، از سوی تمام رجالیان، فاقد اعتبار و مجعول به شمار آمده است. به‌علاوه روایت وی از امام رضا (ع) و صحت اسناد الایضاح به وی، مورد تائید قرارگرفته است. شناخت مواضع راستین این فقیه متکلم، محدث و صحابی والامقام ائمه (ع) که دل‌مشغول ارتقای معرفت دینی و با خورشید فروزان اندیشه خویش و کندوکاوهای گسترده و نگارش یک‌صد و هشتاد کتاب در قرن سوم، تأمین‌کننده حیات علمی و فکری جامعه خویش بود، بی‌تردید سهمی بنیادی در تعالی نسل ما دارد. سزا و بلکه وظیفه این است که رهیافت‌های این‌گونه افراد نشر یابد تا در امتداد یافتن بیدارگری‌ها و مواضع به حقشان، خللی واقع نگردد.
دلایل امامت امام باقر علیه السلام
این مقاله در تلاش است که دلایل امامت امام باقر علیه السلام را به بحث بگذارد.
امامت در «صحيفه سجاديه»
ازجمله منابع مورداستفاده در بررسی تاریخ اندیشه اسلامی، سیره معصومان (ع) به‌ویژه روایات مستند به ایشان است. حساس‌ترین دوره تاریخ در سیر تحول اندیشه سیاسی اسلام، آغاز دوران بنی‌امیه و تبدیل خلافت به سلطنت در این دوران است. در این میان امامان شیعی (ع) بنا بر وظیفه الهی در جهت حفظ و احیای اندیشه اسلامی اقدامات خاصی انجام دادند. در این نوشتار جهت‌گیری امام سجاد (ع) در حساس‌ترین دوره تاریخ اسلام، بر اساس «صحیفه سجادیه» موردبررسی قرارگرفته است تا راهبرد ایشان در جهت حفظ خط امامت شیعی آشکار شود.
پژوهشي درباره فرجام و محل دفن سر مطهر امام حسين علیه السلام و سرهاي ديگر شهدا
پژوهش حاضر به بررسي فرجام سر مطهر امام حسين (ع) و سرهاي ديگر شهدا و محل دفن آن‌ها، در دو بخش پرداخته است: بخش نخست، به فرجام سر امام (ع) و ديدگاه‌هاي مربوط به محل دفن آن مي‌پردازد و پس از بررسي و بازکاوي اقوال متعدد دراین‌باره، قول الحاق سر به بدن مطهر را بر اقوال ديگر ترجيح مي‌دهد. در بخش دوم به نقد و بررسي گزارش‌هاي مربوط به فرجام سرهاي ديگر شهدا پرداخته شده است. بررسي‌ها، اين باور را تقويت مي‌كند كه فرجام و محل دفن سرهاي ديگر شهدا نامعلوم است.
جایگاه امام حسن مجتبی علیه السلام در حدیث شیعه
این مقاله بر آن است که جایگاه امام سوم شیعیان را در احادیث شیعه به بررسی بگذارد.
گفت‌وگوي ملائکه با حضرت فاطمه سلام الله علیها
در روایات بسیاری، ائمه اطهار محدث معرفی‌شده‌اند. این وصف منحصر به ایشان نیست، بلکه در روایاتی حضرت فاطمه زهرا نیز دارای این فضیلت شناخته‌شده‌اند؛ مجموعه این گفت‌وگوها در مصحف فاطمه گردآمده و در اختیار ائمه بوده است. روایات متعددی از اهل‌بیت در این زمینه رسیده است و ضمن اثبات این فضیلت، جایگاه محدث را به‌گونه‌ای که موجب شبهه نشود، تبیین کرده‌اند. به معنای مذکور در روایات، شیعه و سنی، تحقق آن را برای غیر انبیا ممکن شمرده‌اند، اما روایات شیعی به‌صورت دقیق، مصادیق آن را معرفی می‌کنند و شکل و نمادهای این تحدیث را برمی‌شمارند. این منابع، محتوای آنچه را ملائکه بر حضرت فاطمه (س) برخوانده‌اند، تبیین کرده‌اند.