ذهنِ پرسش گر هر مسلمانى، در جست وجوى فلسفه احكام شرعى است. اهمیت آگاهى از فلسفه تقلید، نسبت به دیگر احكام، بیشتر است ؛ زیرا در شریعت اسلام، واجبات و محرماتى وجود دارد كه خداى حكیم، آنها را براى سعادت دنیا و آخرت انسان تشریع كرده است و اگر انسان آنها را اطاعت نكند، نه به سعادتِ مطلوب مى رسد و نه از عذاب سرپیچى از آنها در امان مى ماند.
براى شناخت احكام شرعى، آگاهى هاى فراوانى – از جمله: فهم آیات و روایات، شناخت حدیث صحیح از غیرصحیح، كیفیت تركیب و جمع روایات و آیات و ده ها مسأله دیگر – لازم است كه آموختن آنها، نیازمند سال ها تلاش جدى است.
در چنین حالتى، مكلف خود را در برابر سه راه مى بیند:
نخست اینكه راه تحصیل این علم (اجتهاد) را در پیش گیرد ؛
دوم اینكه در هر كارى آراى موجود را مطالعه كرده، به گونه اى عمل كند كه طبق همه آرا، عمل او صحیح باشد (احتیاط كند) ؛
سوم اینكه از رأى كسى كه این علوم را به طور كامل آموخته و در شناخت احكام شرعى كارشناس است، بهره جوید.
بى شك، اگر او در راه اول به اجتهاد برسد، كارشناس احكام شرعى شده، از دو راه دیگر بى نیاز، خواهد بود ؛ امّا تا رسیدن به آن، ناگزیر از دو راه دیگر است.
راه دوم نیازمند اطلاعات كافى از آراى موجود در هر مسأله و روش هاى احتیاط است و در بسیارى از موارد، به دلیل سختى احتیاط، زندگى عادى او را مختل مى كند. ناگزیر گزینه «تقلید» براى توده مردم حتمیت مى یابد. این سه راه اختصاص به برخورد انسان با احكام شرعى ندارد ؛ بلكه در هر رشته تخصصى دیگر نیز وجود دارد. به عنوان مثال یك مهندس متخصص را فرض كنید كه بیمار مى شود. او براى درمان بیمارى خویش، یا باید خود به تحصیل علم پزشكى بپردازد، یا تمام آراى پزشكان را مطالعه كرده، به گونه اى عمل كند كه بعداً پشیمان نشود و یا به پزشك متخصص رجوع كند.
راه نخست او را به درمان سریع نمى رساند. راه دوم نیز بسیار دشوار است و او را از كار تخصصى خود (مهندسى) باز مى دارد. از این رو بى درنگ از پزشك متخصص كمك مى گیرد و به رأى او عمل مى كند.
وى در عمل به رأى پزشك متخصص، نه تنها خود را از پشیمانى آینده و احیانا سرزنش دوستان نجات مى دهد؛ بلكه در اغلب موارد، درمان نیز مى شود. مكلف نیز در عمل به رأى مجتهد متخصص، نه تنها خود را از پشیمانى آخرت و عذاب الهى نجات مى دهد ؛ بلكه به مصالح احكام شرعى نیز دست مى یابد.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف: سید مجنبی حسینی