قرن هفتم
1. گزارش قیام عاشورا در الکامل فی التاریخ؛ عزّ الدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم، مشهور بن ابن اثیر (630 ق).
-
مُثیر الاحزان؛ نجم الدین محمد بن جعفر، مشهور به ابن نمای حلّی (645 ق).
-
قیام عاشورا در کتاب الحدائق الْوَرْدِیَّة فی مناقب الائمة الزّیدیّة؛ حمید بن احمد بن محمد مَحَلَی (652 ق).
-
باب مربوط به امام حسین (علیه السلام) از تذکرة الخواص من الامة بذکر خصائص الائمة؛ سِبط ابن جُوزْی (654 ق).
-
دُرَرُ السِمْط فی خبر السِبُط؛ محمد بن عبدالله بن ابی بکر قُضاعی، معروف به ابن أبار بَلَنْسی (658 ق).
-
ترجمة الامام الحسین (علیه السلام)، از کتاب بُغْیَةَ الطلب فی تاریخ حلب؛ احمد بن ابی جَرادَة حَلَبی، مشهور به «ابن عَدیم» (660 ق).
-
مقتل الحسین (علیه السلام)، عِزّ الدین ابو محمد عبد الرزق بن رزق الله بن ابی بکر بن خلف جَزَری، مشهور به «رَسْعَنی»[1] (661 ق).
-
اَلْملْهْوف علی قَتْلَی الطُّفُوف؛ سید رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن طاووس (664 ق).
-
زندگی، مناقب و گزارش حادثه‌ی عاشورا بر اساس کتاب کشف الغْمَّة فی معرفة الائمة؛ علی بن عیسی اَرِبْلی (692 ق).
-
گزارش واقعه‌ی عاشورا بر اساس کتاب الکامل البهائی فی السَّقیفة؛ عماد الدین طبری (زنده تا 701 ق).
کتاب‌های مراثی
در مطالعه و بررسی آثار مربوط به واقعه‌ی کربلا در این مقطع، گاه به آثاری هم برمی‌خوریم که در آن‌ها به تاریخ عاشورا پرداخته نشده است؛ اما چون مشتمل بر اشعاری در رثا و عزای امام حسین (علیه السلام) است و افزون بر قدمت بسیار، مؤلفاتی داشته‌اند که ائمه (علیه السلام) از آن‌ها تمجید کرده‌اند، به نام آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. المراثی؛ ابو الرُّمَیْح عُمَیْر بن مالک خُزاعی (حدود 100 ق)؛ [2]
-
کتاب المراثی؛ جعفر بن عَفّان طائی (150 ق). وی از مرثیه‌سرایان شیعه در عصر امام صادق (علیه السلام) است که به خاطر اشعاری که در سوگ امام حسین (علیه السلام) نزد آن حضرت قرائت کرد، مورد تمجید ایشان واقع شد.[3] به گزارش ابن ندیم، کتاب مراثی وی، دویست برگ داشته است؛[4]
-
مراثی الحسین (علیه السلام)؛ ابو عبدالله محمد بن زیاد اعرابی (230 ق). به گزارش آقا بزرگ تهرانی، نسخه‌ای مخطوط از این کتاب در کتابخانه‌ی خدیویه (دار الکتب المصریة) وجود دارد. یکی از پژوهشگران انگلیسی این اثر را با یک مقدمه و ملاحظاتی به چاپ رسانده است؛[5]
-
مراثی الحسین (علیه السلام)؛ ابن حَمّاد بن عمر بن کلَیْب مولی بنی عامر بن صَعْصَعَة؛ وی عصر بنی امیه و بنی عباس را درک کرده است؛[6]
-
کتاب المراثی؛ محمد بن عمران مَرْزْبانی خراسانی(384 ق). این کتاب در حدود پانصد برگ بوده است.[7]
منبع: کتاب مقتل جامع سیدالشهدا علیه السلام/ تحقیق و تنظیم: مهدی پیشوایی/ مؤلف: جمعی از نویسندگان / انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
[1]. ذهبی، تَذْکرة الحُفّاظ، ج 4، ص 1452، اما به گفته‌ی طباطبایی، ابن جرب حنبلی در ذیل کتاب طبقات الحنابله (ج 2، ص 275) و عمر رضا کحاله در معجم المؤلّفین (ج 5، ص 218) نام کتاب او را مصرع الحسین نگاشته‌اند (سید عبد العزیز طباطبایی، اهل البیت فی المکتبة العربیة، ص 548، ش 705. درباره‌ی واژه‌ی «رسعنی» ر. ک: سمعانی، الانساب، ج 3، ص 64).
[2]. جواد شُبّر، ادب الطَّف او شعراء الحسین (علیه السلام)، ج 1، ص 59.
[3]. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، تصحیح حسن مصطفوی، ج 2، ص 289، ح 508.
[4]. ابن ندیم، کتاب الفهرست، تحقیق رضا تجدد، ص 275.
[5]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 20، ص 293؛ سید عبد العزیز طباطبایی، اهل البیت فی المکتبة العربیة، ص 463.
[6]. آقا بزرگ تهرانی، همان.
[7]. ابن ندیم، کتاب الفهرست، تحقیق رضا تجدد، ص 146 – 148.