مؤسّسه ى شيعه شناسى در يك اقدام علمى و پژوهشى، تلاش كرده است تا در مرحله ى اوّل نقصها و كاستى هاى اين نوشته ها و مقاله ها را مشخّص و سپس آنها را نقّادى و تصحيح كند. لذا مدخلهاى مرتبط با شيعه و آموزه هاى شيعى را از اين دائرةالمعارف استخراج و ترجمه كرده و در بوته ى نقد و بررسى قرار داده است.
در اين پروژه ى تحقيقاتى، مدخلهاى مربوط به چهارده معصوم:با عنوان «تصوير امامان شيعه در دائرةالمعارف اسلام» ترجمه و نقد و منتشر شده و جلد دوم شامل ترجمه، نقد و بررسى مدخلهاى مرتبط با پيامبر بزرگوار6و حضرت
صدّيقه ى طاهره فاطمه ى زهرا سلام‌الله عليها خواهد بود.
جلد نخست شامل 12 مقاله است كه توسّط آقاى حسين مسعودى ترجمه و ترجمه ها نيز توسّط آقاى هدايت يوسفى با متن اصلى مقابله شده و سپس، نقد و بررسى اين مقاله هاى ترجمه شده توسّط گروهى از پژوهشگران و محقّقان در حوزه ى تاريخ امامان شيعه به انجام رسيده و نقدها نيز توسّط گروهى از اساتيد معتبر رشته ى تاريخ شيعه مورد ارزيابى قرار گرفته است.
آنچه خوانندگان در جريان مطالعه ى اين كتاب به آن اعتراف خواهند كرد، تحسين محقّقان و پژوهشگران اين مجموعه در ارائه ى مطالب، نقدها، تكميل و تصحيح اطّلاعات است.
جاى آن دارد همهى موضوعات و آموزه هاى اسلامى شيعى كه از نگاه ديگران و با قلم ديگران منتشر شده، با همين روش نقّادى علمى و پژوهشى، به صورت گروهى در بوتهى ترجمه، نقد و بررسى، تكميل و تصحيح اطّلاعات قرار گيرد.
در نقد و بررسى مقاله ها، نكات زير مورد توجّه نقّادان، محقّقان و پژوهشگران بوده است:
ـ تحليل كلّى هر مقاله و مدخل به عنوان يك پژوهش علمى؛
ـ نقد و بررسى اطّلاعات جزئى ارائه شده در مدخل بر اساس منابع اوْلى و كهن تاريخى؛
ـ نقد و بررسى منابع استفاده شده در نگارش مدخل؛
ـ نقد و بررسى تحليلهاى ارائهشده از سوى نويسندگان مدخلها بر اساس شواهد معتبر تاريخى؛
ـ پرداختن به نكات، حوادث و جريانهاى مهم و اثرگذار امامان معصوم:كه نويسندگان مدخلها از آنها غفلت كرده‌اند.
* * *
مقاله هاى دوازده گانه ى اين كتاب به ترتيب، مربوط به دوازده امام
معصوم:است كه توسّط نويسندگان و نقّادان زير تأليف و نقد و بررسى شده است: ـ مقاله هاى 1، 2، 3 توسّط اِل وچيا واليرى L. Veccia. Vaglieri تأليف و هر سه مقاله توسّط محمّدرضا هدايتپناه نقد و بررسى شده است.
به لحاظ حجم و وسعت مطالبى ارائه شده در اصل مقاله ها و نقدها، اين سه مقاله از حجم بالايى برخوردار است كه حدود 40% كل حجم كتاب را در بر مىگيرند.
ـ مقاله هاى 4، 5، 7 توسّط اى، كلبرگ E. Kohlberg تأليف شده و به ترتيب توسّط محسن رنجبر، حسن طارمى و محمّد موسى نورى نقد و بررسى شده‌اند.
ـ مقالهى 6 توسّط ام. جى. اس. هاجسون M.G.S. Hodgson تأليف و توسّط نعمت‌الله صفرى فروشانى در بوته ى نقد و بررسى قرار گرفته است.
ـ مقاله ى 8 و 10 توسّط بى. لوئيس. B. Lewis و بسيار مختصر در 3 و 2 صفحه نوشته شده و به ترتيب توسّط عبدالرّضا عرب و سيّد قاسم رزّاقى موسوى نقد و بررسى شده است.
ـ مقاله ى 9 به قلم دبليو مادلونگ W. Madelung در 3 صفحه تأليف و به وسيله ى سيّد محمّد حسين ميرعبداللّهى نقد و بررسى شده است.
ـ مقاله ى 11 در 2 صفحه به وسيلهى جى. الياش J. Eliash تدوين و در 7 صفحه توسّط محمّدرضا جبّارى نقد و بررسى شده است.
ـ مقاله ى 12 توسّط جى. جى. جى. ترهار J.G.j. Tehaar در 3 صفحه تأليف و به قلم نصرت‌الله آيتى در 8 صفحه نقد و بررسى شده است.
نويسندگان در بيشتر اين مقاله ها به توضيح زندگانى شخصيّت و تاريخ امامان معصوم:پرداخته‌اند كه در سه مقاله ى اوّل، ال. وچيا واليرى L. Veccia Vaglieri با تفصيل بيشترى به توضيح زندگانى و معرّفى شخصيّت اميرالمؤمنين و امام حسن و امام حسين:پرداخته و ضمن بررسى حوادث تاريخى در حوزه ى مسايل اعتقادى نيز قلم زده است.
* * *
اهمّيّت توجّه و پژوهش پيرامون ترجمه و نقد و بررسى مقاله هاى دائرةالمعارفى زمانى بيشتر جلوه مىكند كه بدانيم دائرةالمعارف ها در بيشتر كتابخانه ها به عنوان كتاب مرجع در دسترس مراجعان قرار دارد و اغلب پژوهشگران و محقّقان براى پژوهش و تحقيق خود به مقاله هاى اين منابع مرجع مراجعه مىكنند و بيشتر پژوهشگران جوان، مطالب اين منابع مرجع را مستند تلقّى كرده و به عنوان ملاكى مطمئن براى ارزيابى و استنادى محكم و افتخارآميز براى نوشته ها و پژوهشهاى خود برمىشمارند.
به تعبير ديگر: كتابخانه ها به عنوان مراكز انتقال دانش به داشتن دائرةالمعارفهاى معتبر به لحاظ مجموعه سازىِ منابع كتابخانه‌اى، افتخار مىكنند.
ـ محقّقان و پژوهشگران اغلب به منابع مرجع اصلى مراجعه مىكنند.
ـ اغلب پژوهشگران جوان با نوعى اعتماد و اطمينانِ از قبل به منابع مرجع استناد مىكنند.
ـ متأسّفانه بيشتر نويسندگان غربى در تحقيق و تدوين نوشته ها و مقاله هاى اسلامشناسى، به عمد و يا به غيرعمد (به دليل در اختيارنداشتن منابع شيعى) ملاك قضاوت و ارزيابى خود را متون و منابع مرجع اهل سنّت قرار داده‌اند كه در بسيارى از موضوعات ديدگاه هاى متفاوتى با منابع مرجع شيعه دارد.
بنابراين توجّه به مقاله هاى دائرةالمعارفى از پنجره تحقيق و پژوهش و با نگاه «گزينش و انتخاب، ترجمه، نقد و بررسى گروهى، تحقيق و پژوهش پيرامون كاستىها و نقصهاى مطالب ارائه شده، تلاش علمى براى تكميل و تصحيح اطّلاعات»، الگويى است بسيار مطلوب براى ايجاد بسترهاى مناسب به منظور تبادل علمى آراء و انديشه ها از ديدگاهاى مختلف كه نتايج خوبى به همراه خواهد داشت و حدّاقل نتيجه اين كه نگرش نويسندگان غربى براى تحقيق و پژوهش و تدوين نوشته ها و مقاله هاى موضوعات اسلامى شيعى تغييراتى ايجاد شده، توجّه
به منابع مرجع شيعه و مراجعه به اين منابع بيش از پيش خواهد بود.
گفتنى است توجّه به منابع مرجع اصلى شيعه و اهل سنّت در طرح مباحث اسلامى و بررسى موضوعات اسلامى با توجّه به ديدگاه هاى شيعه و سنّى به صورت تطبيقى و علمى و پژوهشى در نوشته ها و در مجامع علمى ـ تحقيقى از بهترين راه هاى ايجاد انسجام اسلامى است . حاصل آن بيان مشتركات و اختلافات به شيوه ى علمى ـ پژوهشى است كه مقبول اهل علم و تحقيق بوده و در درازمدّت از بيان مسايل تفرقه‌انگيز به صورت غير علمى جلوگيرى خواهدكرد.
* * *
چند نكته در باب اين كتاب، قابل تذكّر است:
.1 از آنجا كه نقدها توسّط نقّادان مختلف با سطوح و رتبه هاى علمى متفاوت و شيوه هاى نگارش مختلف انجام شده است، نوعى پراكندگى در پردازش نقدها به چشم مى خورد. اين چگونگى هم به لحاظ كمّيّت و هم به لحاظ نوع نگرش به مقاله و دريچه ى ورود به نقد قابل تأمّل است. البتّه تلاش فراهم‌آوران اين مجموعه ى ازرشمند در ايجاد هماهنگى و انسجام ميان نقدها و بررسىها قابل تقدير است و سعى شده تا در ذيل دو مديريّت: 1. ترجمه و نقد (سيّد لطف‌الله جلالى) و 2. پژوهش (احمد بهشتى مهر)، سبك نگارش و شيوه هاى نقد مقاله ها را انسجام بيشترى بخشيده، هماهنگى كلّى در مجموعه ى مقالات پديد آورند.
.2 در پايان كتاب، سه نمايه (اشخاص، كتب، اماكن) آمده، ولى جاى نمايهى موضوعى براى اين اثر ارزشمند خالى است. اميد است هم‌زمان با انتشار جلد دوم، نمايه ى موضوعى هر دو جلد تهيه شود و در اختيار پژوهشگران قرار گيرد.
- در مقدمه ى كتاب، در مورد مشخّصات كتاب شناختى دائرةالمعارف اسلام، به تعبير «ويرايش جديد» اكتفا شده و سال انتشار آن را بيان نكرده‌اند. اين نكته براى كارهاى تحقيقى بعدى، مشكلاتى پديد مي‌آورد.
- آوردن شرح حال مختصرى از نويسندگان مقالات دائرةالمعارف اسلام، جايگاه آنها در مجموعه ى خاورشناسى را نشان مي‌دهد. فايده ى جنبى اين كار،
آن است كه به خوانندگان و پژوهشگران توجّه مي‌دهد كه مىتوان به نقد علمى نويسندگان و محقّقانى در اين سطح و جايگاه پرداخت و با نقد عالمانه ى عالمان، حرمت علم را پاس داشت. به هر حال، براى ملّتى كه قرن ها، «آنچه خود داشت ز بيگانه تمنّا مىكرد» چنين نقّادى هايى ضرورت دارد. و اين ضرورت، با شناختن شأن و جايگاه نويسندگان چنان مقالاتى روشنتر مىشود.
آخرین بروز رسانی مطلب در شنبه ، 25 آذر 1391 ، 12:23