- ثقلین - http://thaqalain.ir -
چند نکته شایان توجّه است:
اذن الهی در قرآن کریم به دو گونه به کار رفته، یکی اذن تشریعی که در امور اعتباری است؛ یعنی خداوند اجازه داد[۱] و دیگری اذن تکوینی است که استعمال آن در قرآن، بسیار گسترده است و درباره هر فاعلی که کاری را انجام می دهد، تعبیر اذن الهی به کار رفته است. خواه فاعل ارادی باشد مثل انسان و جن و ملک یا فاعل طبیعی مثل گیاه و خواه در امور دنیوی باشد و خواه در امور اخروی.
مثلا در مورد روییدن گیاه می فرماید: «زمین خوب، گیاه خود را به اذن پروردگارش می رویاند»[۲]. و همچنین است درباره تأثیر سحر ساحران[۳]، مرگ که پدیده ای طبیعی است که در شرایط خاصی تحقق می یابد[۴] و حتی ایمان که از افعال اختیاری انسان می باشد[۵]، و افعال انبیاء الهی[۶] و کارهای ملائکه و جنّیان[۷] و بالأخره هر حادثه ای که برای انسان روی می دهد همگی به اذن الهی منوط شده است؛ می فرماید: «هیچ مصیبتی رخ نمی دهد، مگر به اذن خدا»[۸]. بنابرین حتی شیطنت شیطان و شیاطین نیز به اذن خداست.
پس هیچ حادثه ای در عالم، نه در دنیا و نه در آخرت و نه به وسیله انسان و نه موجودات دیگر، تحقق نمی یابد مگر به اذن الهی، یعنی هیچ حادثه ای در عالم بدون استناد تکوینی به خداوند تحقق نمی یابد: زیرا هیچ موجودی از خودش هیچ نوع استقلالی در هیچ کاری ندارد و این همان توحید در افعال است که استقلال در تأثیر را منحصر به خدای متعال می داند.
در آیاتی از قرآن کریم، چنین استفاده می شود که خداوند کتابی دارد که همه چیز در آن هست؛ می فرماید: او آن چه را در خشکی و دریاست می داند؛ هیچ برگی [از درختی] نمی افتد، مگر این که از آن آگاه است و نه هیچ دانه ای در تارکی های زمین و نه هیچ تر و خشکی وجود دارد، جز این که در کتابی آشکار [در کتاب علم خدا] ثبت است[۹]. اجمالا می فهمیم که «کتاب» موجودی است که خدا آن را آفریده و نمایانگر موجودات دیگر است و مرتبه ای از علم الهی است.
افعال اختیاری ما و همه حوادثی که برای بشر واقع می شود، در کتابی که همان علم الهی است، نوشته شده؛ می فرماید: «هیچ مصیبتی [نا خواسته] در زمین و نه در وجود شما روی نمی دهد، مگر این که همه آن ها قبل از آن که زمین را بیافرینیم، در لوح محفوظ ثبت است»[۱۰]. نکته مهمّ این است که صرف دانستن خداوند و نوشتن او و حتی اعلام این که فلان کس با اختیار خود در فلان وقت چنین خواهد کرد، هرگز موجب جبر نمی شود؛ چون فرض این است که خداوند از ازل می داند و نوشته است که در فلان عصر (مثلا روز عاشورا، سال ۶۱ هجری) انسان هایی با میل و اراده خود آن همه جنایات را مرکتب خواهند شد و فلان تبهکار خودش می تواند پرهیزکار شود، ولی با اراده خودش نمی شود و برعکس خدا می داند که حرّ بن یزید ریاحی، با اراده خودش در صحنه کربلا در اثر حُسن انتخاب، راه خیر را می رود و شمر ملعون با سوء اختیار خودش راه بد را انتخاب می کند.
علم خداوند، یک نوع نمایش واقعیتی است که در آینده رخ می دهد و با مجبور بودن شخص و اینکه وظیفه جانیان و مجرمان همان باشد که نوشته شده و در علم خداوند ازلی هست، ارتباطی ندارد. نظیر اینکه معلّمی از آغاز سال تحصیلی بداند که فلان دانش آموز با تلاش و کوشش و اختیار خودش به چه درجه ای نایل می شود و فلان دانش آموز که با اراده خودش درس نمی خواند مردود می شود، علم او ارتباطی با مردودی فرد ندارد[۱۱].
[۱] ن. ک: حج، ۳۹؛ یونس، ۵۹
[۲] اعراف، ۵۸
[۳] بقره ۱۰۲
[۴] آل عمران،۱۴۵
[۵] یونس،۱۰۰
[۶] رعد، ۳۸
[۷] سبأ،۱۲ و قدر،۴
[۸] . «ما اَصابَ مِن مُصیبَه اِلاّ بِاِذنِ اللّهِ…»تغابن،۱۱
[۹] انعام،۵۹
.[۱۰] «ما اَصابَ مِن مُصیبَه فِی الاَرضِ ولا فی اَنفُسِکُم اِلاّ فی کِتـب مِن قَبلِ اَن نَبرَاَها…» حدید، ۲۲
[۱۱] ر. ک: معارف قرآن، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، ج (۳ـ۱)، ص ۱۸۶ ـ ۱۹۹، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) / توصیه ها، پرسش ها و پاسخ ها، آیت الله جوادی آملی، ص ۶۷، دفتر نشر معارف / بینش ها و پاسخ های برگزیده ویژه محرم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، ص ۱۱۱، دفتر نشر معارف
Article printed from ثقلین: http://thaqalain.ir
URL to article: http://thaqalain.ir/%d8%a8%d8%a7-%d8%aa%d9%88%d8%ac%d9%87-%d8%a8%d9%87-%d8%a7%d8%b2-%d9%be%db%8c%d8%b4-%d8%aa%d8%b9%db%8c%db%8c%d9%86-%d8%b4%d8%af%d9%86-%d8%a7%d8%ac%d9%84-%d9%87%d8%b1-%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%a7%d9%86/
Click here to print.
تمامی حقوق برای وبسایت ثقلین محفوظ است.