اوّلین مفسر قرآن کریم، شخص پیامبر گرامی اسلام(ص) بود که وظیفه ی اساسى آن حضرت، تفسیر معانى آیات قرآن کریم به صورت روشن و گویا است.[۱] تا در اختیار مردم قرار داده و به آنها بیاموزد که راه صحیح چیست. پیامبر گرامی اسلام(ص)، به دو شیوه ی عمومی و خصوصی تعلیم تفسیر می فرمودند.[۲] ولی پایگاه و مدرسه خاصی احداث و بنا نکردند، و تمام قرآن نیز برای عموم مردم توسط پیامبر اکرم(ص)، تفسیر نشده است؛ زیرا نه عمر شریف آن حضرت، به این امر کفاف کرد و نه جامعه ی نوپای اسلامى نیازى داشت و نه سطح افکار عمومی چنان بود که از دقایق آیات، بتوان برای عموم مردم، پرده برداشت.[۳]

در عهد صحابه نیز تفسیر قرآن فقط در حد نقل احادیث و سنت پیامبر اسلام(ص) بود.[۴] اما در عهد تابعین تعداد زیادى از علماى بزرگ در صحنه ی دانش اسلامى ظاهر شدند و در بسیاری از مسائل دین از جمله موضوعات قرآنی به اجتهاد پرداخته اند.[۵]

نخستین مدرسه‏اى که اجتهاد و اعمال نظر براى استنباط معانى قرآن را آغاز کرد، مدرسه مکه بود که پایه‏هاى محکم آن را صحابى گران قدر، شاگرد موفق امیر مؤمنان(ع) عبد اللّه بن عباس بنا نهاد و پس از آن، مدرسه کوفه بود که به دست عبد اللّه بن مسعود تأسیس شد.

اما مدرسه مکه چندان دوام نیافت و یک سال پس از وفات ابن عباس، رو به افول نهاد و پرورش یافتگان آن مدرسه متفرق شدند و به اطراف و اکناف از جمله خراسان، مصر، شام و دیگر سرزمین‏ها رفتند؛ در همین حال، مدرسه کوفه رو به شکوفایى مى‏نهاد و با گذشت زمان شهرت و فعالیت آن فزونى مى‏یافت.[۶]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «وَ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَینِ‏َّ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون»؛ و ما این ذکر [قرآن‏] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى و شاید اندیشه کنند؛ نحل ۴۴٫

[۲]. علوى مهر، حسین، آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۳۳،‏ مرکز جهانى علوم اسلامى، قم، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.‏

[۳]. شاهرودى‏، عبد الوهاب، ارغنون آسمانى، جستارى در قرآن، عرفان و تفاسیر عرفانى‏، ص ۹۸، کتاب مبین‏، رشت، چاپ اول، ۱۳۸۳ ش.

[۴]. ارغنون آسمانى، ص ۹۸٫

[۵]. همان، ص ۹۹٫

[۶]. معرفت، محمد هادى، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج ۱، ص ۴۳۵، الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه، مشهد، چاپ اوّل، ۱۴۱۸ق.