بدیهی است، به نتیجه رسیدن امر به معروف با همکاری دوجانبه شخص «امر کننده» و شخص «نهی شونده» تحقق خواهد یافت. اما وجود پاره ای از ویژگی ها در امرکننده باعث می شود بازده کار بیشتر و موفقیت دوچندان شود. که در اینجا به تعدادی از این ویژگی ها اشاره می نماییم:

اخلاص

اخلاص رمز موفقیت حرکت های الهی است. اگرچه امر به معروف از جمله عباداتی نیست که اخلاص در نیّت، شرط آن باشد اما وجود چنین حالت ارزنده ای اجر و تأثیر آن را افزایش می دهد و به عکس، خودنمایی و غرض ورزی امر و نهی را بی اثر و چه بسا با آثار نامطلوب همراه سازد.[۱] لذا امام صادق(علیه السلام) فرموده است:

«صَاحِبُ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ یَحْتَاجُ أَنْ یَکُونِ … مُجَرِّداً نِیَّتَهُ لِلَّهِ»؛[۲] «آمر و ناهی باید… نیت خود را در این دعوت خالص و تنها برای خدا قرار داده».

توکّل

توکّل پشتوانه همه حرکت های ایمانی است. هر چند انسان از همه عوامل موفقیت در امر و نهی دینی برخوردار باشد نباید بر آنها اتکاء داشته باشد بلکه باید ضمن به کارگیری همه امکانات برای اصلاح دیگران تنها بر خداوند توکل کند و امر خود را بر او واگذارد.[۳]

میانه روی[۴]

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

«عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا یَنْهَی»؛[۵] «عادل باشد در امر و نهی ای که می کند»

عدالت و میانه روی در امر به معروف نیز به این معنا می باشد که در انجام این فریضه از اقدامات افراطی و تفریطی اجتناب نماید و از برخوردهای نسنجیده که نتیجه عکس می دهد پرهیز نماید.

معنای دیگر عدالت در امر و نهی آن است که بین افراد فرق نگذارد، به طوری که اگر شخص بیگانه کاری انجام دهد آن را منکر بداند ولی اگر فرزند خودش انجام دهد، منکر نداند. بالاتر از این  بین خود و دیگران عدالت داشته باشد و اگر دیگران را نهی از منکر می کند، اوّل خود را نهی از منکر کند. این خصلت هم به عنوان شرط واجب است نه شرط وجوب.[۶]

رفق و مدارا

برخلاف تصور بسیاری از افراد که امر به معروف و نهی از منکر را مساوی با خشونت و درگیری می دانند، در آیات و روایت معصومین(علیهم السلام) رفق و مدارا را به

خداوند متعال هنگامی

«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّن»؛[۷] «اما به نرمی با او سخن بگویید».

امام صادق(علیه السلام) نیز در این باره فرموده اند:

«نَاصِحاً لِلْخَلْقِ رَحِیماً لَهُمْ رَفِیقاً بِهِمْ دَاعِیاً لَهُمْ بِاللُّطْفِ وَ حُسْنِ الْبَیَان »؛[۸] «در صفا و مهربانی و نرمی  و مدارا رفتار کند، و دعوت به حق و امر و نهی را با لطف و مهربانی و حسن گفتار و بیان خوش صورت دهد»

صبر و بردباری

بدیهی است که کسانی که نهی از منکر می کند در راه انجام این فرضیه بزرگ الهی، گاه با مشکلاتی روبه رو می شوند، از آن جمله، مورد نامهربانی مخاطبین خود واقع می شوند و پاسخ عمل خداپسندانه ی خویش را آزار و تمسخر و توهین می یابند، لذا اینان برای رسیدن به هدف مقدس خود باید از ویژگی صبر و استقامت و بردباری برخوردار باشند و برای رضای خداوند این مشکلات را تحمل نمایند. خداوند به پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«فَاصْبِرْ عَلی  ما یَقُولُون»؛[۹]«نسبت به آنچه می گویند، صبر پیشه ساز».

لقمان نیز به فرزندش چنین سفارش فرموده است:

«یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاهَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلی ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»؛[۱۰] «پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهی از منکر کن، و در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است!»

از امیرمؤمنان علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «وَاصبر عَلی ما اَصابک من المشقّه و الأذی فی الامر بالمعروف و النهی عن المنکر»[۱۱] مراد آیه مبارکه «صبر کن بر آنچه به تو می رسد» آن است که از ناراحتی ها و آزار ها در راه امر به معروف و نهی از منکر.[۱۲]

شجاعت

از مشخصه های لازم برای امر به معروف، نترسیدن و اقدام شجاعانه و به موقع است. سستی، سکوت و دودلی مؤثر نیست، بلکه برخورد شجاعانه و بدون محافظه کاری می تواند از انجام منکر و ترک معروف و یا دست کم ادامه یافتن آن جلوگیری کند.[۱۳]

موافقت عمل با گفتار

از دیگر ویژگی هایی که نقش مهمی در موفقیت امر به معروف دارد پایبندی و عمل به آنچه خود می گوید، باشد و همین موضوع زمینه اثرگذاری بیشتر را فراهم می نماید.

«إِنِّی لَا أَحُثُّکُمْ عَلَی طَاعَهٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُکُمْ إِلَیْهَا وَ لَا أَنْهَاکُمْ عَنْ مَعْصِیَهٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَی قَبْلَکُمْ عَنْهَا»؛[۱۴] «به درستی که من تشویق نمی کنم شما را بر طاعتی مگر این که پیشی می گیرم بر شما به سوی آن و نهی نمی کنم شما را از گناهی مگر این که و بازمی ایستم پیش از شما از آن».

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:سید حسن موسوی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – محمدرضا اکبری، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، پیام عترت، ۱۳۷۸ش، ششم، ص۶۳٫

[۲] – مصباح الشریعه، ص۱۹٫

[۳] – محمدرضا اکبری، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، پیام عترت، ۱۳۷۸ش، ششم، ص۶۳٫

[۴] – برنامه درس هایى از قرآن سال ۷۵، امربه  معروف ۲۱، ص۴٫

[۵] – بحارالأنوار، ج ۷۵، ص۲۴۰٫

[۶] – آیت‌الله العظمى مکارم شیرازى، مشکات هدایت، قم، مدرسه‌الامام علی‌بن‌ابی‌طالب(علیه السلام)، ۱۳۸۵ش، اول، ص۲۱۶٫

[۷] – طه (۲۰)، آیه ۴۴٫

[۸] – مصباح الشریعه، ص۱۹٫

[۹] – طه (۲۰)، آیه ۱۳۰٫

[۱۰] – لقمان (۳۱)، آیه ۱۷٫

[۱۱] – بحارالأنوار، ج ۶۶، ص۳۶۰٫

[۱۲] – محمد اسحاق مسعودی، پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۷ش، اول، ص۲۷۹٫

[۱۳] – محمد عابدی میانجی، به سوی فردای بهتر، قم، زائر، ۱۳۸۷ش، دوم، ص۳۳٫

[۱۴] – تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۱۱۹٫