علوّ و عظمت جایگاه قرآن

وَ إِنَّهُ فی‏ أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ (زخرف/۴)… یعنی قرآنی که پیش ما در لوح محفوظ است، از لحاظ قدر و منزلت، عالی و محکم و استوار است و دَرزی ندارد که کسی یا چیزی یا فهمی به آن رخنه کند، مگر مطهّرون… منظور از لایَمَسُّهُ [«آن را لمس و مسّ نمی‌کند»] آن است که: فکر و فهم‌شان نمی‌تواند آن را مسّ کند. و این پاک شدگان، اهل بیت علیهم السلام هستند.

همه چیز در قرآن

س: قرآن کریم در وصف خود می‌فرماید: وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ. (نحل/۸۹)

«و این کتاب را که روشنگر هر چیز است بر تو نازل کردیم». پس چرا ما بسیاری از مطالب را در قرآن نمی‌بینیم؟‏ٌ

ج: همه چیز در قرآن وجود دارد، ولی ما نمی‌دانیم. ندانستن، دلیل نبودن نیست.

هدایت عام و خاصّ قرآن

قرآن، دو نوع هدایت دارد: یکی برای توده‌ی مردم چنان‌که می‌فرماید: «هُدًی لِلنَّاس» و دیگری برای خصوص متّقین چنان‌که می‌فرماید: «هُدّی لِلْمُتَّقِین».

و این، هدایت بعد از هدایت است. یعنی قرآن، یک نوع هدایت برای عموم مردم دارد، و یک نوع برای خصوص متّقین و کسانی که به او ایمان دارند و از محارم الهی برکنار هستند که بعد از ایمان به مرحله‌ی اوّل، به مرتبه‌ی بالاتر ایمان هدایت می‌شوند.

مراد از «علم» در قرآن

س: مقصود از «علم» در قرآن چیست؟

ج: مقصود، خداشناسی و معرفت است.

استدلال فلسفی در قرآن کریم

س: آیا در قرآن، استدلال فلسفی وجود دارد؟

ج: «سوره‌ی انعام» که تقریباً یک جزء قرآن است، از اوّل تا آخر آن استدلال، و همه‌اش استدلال فلسفی است؛ چنانچه در بیانات ائمّه علیهم السلام نیز استدلال فلسفی وجود دارد.

فضیلت سوره‌های مُسبّحات

سوره‌های «مُسَبَّحات» که با یُسَبَّحُ و سَبَّحَ شروع می‌شود، پنج عدد است: سوره‌ی حدید، حشر، صفّ، جمعه و تغابن…. در روایت وارد است که هر کس مسبّحات را شب قبل از خواب بخواند، نمی‌میرد مگر آن‌که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را قبل از مردن می‌بیند؛ و آن حضرت، محل و مقام وی را در بهشت به او نشان می‌دهند.

قرآن، بیان کننده‌ی هدف انسانیّت

قرآن مجید مشتمل است بر هدف کامل انسانیّت و آن را به کامل‌ترین وجهی بیان می‌کند. زیرا هدف انسانیّت – که با واقع‌بینی سرشته شده – جهان‌بینی کامل، و بکار بستن اصول اخلاقی و قوانین عملی است که مناسب و لازمه‌ی همان جهان‌بینی باشد؛ و قرآن مجید، تشریح کامل این مقصد را به عهده دارد.

قرآن، دارای ظاهر و باطن است

قرآن مجید، ظاهر دارد و باطن (یا ظَهر و بَطن) که هر دو از کلام اراده شده‌اند؛ جز این‌که این دو معنی در طول هم مرادند، نه در عرض همدیگر.

نه اراده‌ی ظاهر لفظ، اراده‌ی باطن را نفی می‌کند؛ و نه اراده‌ی باطن، مزاحم اراده‌ی ظاهر می‌باشد.

بیانات قرآن نسبت به معارف عالیه‌ی الهیّه

بیانات قرآن مجید نسبت به بطونی که دارند، جنبه‌ی «مَثَل» به خود می‌گیرند؛ یعنی نسبت به معارف الهیّه – که از سطح افهام عادیّه بسی بلندتر و بالاتر می‌باشند – مَثَل‌هائی هستند که برای نزدیک کردن معارف نامبرده به افهام، زده شده‌اند…

همه‌ی بیانات قرآنی، نسبت به معارف عالیه – که مقاصد حقیقی قرآنند – اَمثال می‌باشند.

روشن شدن متشابهات با مُحکمات

متشابه، آیه‌ای است که استقلال در افاده‌ی مدلول خود نداشته باشد، و بواسطه‌ی ردّ به سوی محکمات، روشن خواهد شد؛ نه این‌که هیچ‌گونه راهی برای فهم مدلول آن در دسترس نباشد.

سرچشمه‌ی حقایق قرآن

این کتاب مقدّس، از یک رشته حقائق و معنویّات سرچشمه می‌گیرد که از قید مادّه و جسمانیّت آزاد، و از مرحله‌ی حسّ و محسوس بالاتر، و از قالب الفاظ و عبارات – که محصول زندگی مادّی ما است – بسی وسیع‌تر می‌باشند.

کتابی همگانی و جاودانی

نظر به این‌که قرآن مجید کتابی است همگانی و همیشگی، در غایب مانند حاضر جاری است و به آینده و گذشته مانند حال منطبق می‌شود… آیاتی که صاحبان صفاتی را ستایش یا سرزنش می‌کنند، یا مژده می‌دهند یا می‌ترسانند، کسانی را که با آن صفات متّصفند، در هر زمان و هر مکان باشند، شامل هستند.

تجلیل بی‌نظیر قرآن از علم

تجلیل و تمجیدی که قرآن مجید از علم و دانش نموده، نظیر آن در هیچ کتاب آسمانی دیگر یافت نمی‌شود.

ایجاد انگیزه‌ی فرهنگی بوسیله‌ی قرآن

به جرأت می‌توان گفت که: عامل اصلیِ اشتغال مسلمانان به علوم عقلی از طبیعیّات و ریاضیّات و غیر آن‌ها- بصورت نقل و ترجمه در آغاز کار، و بنحو استقلال و ابتکار در سرانجام – همان انگیزه‌ی فرهنگی بود که قرآن مجید در نفوس مسلمانان فراهم کرده بود.

بیان کامل‌ترین جهان‌بینی در قرآن

همین قرآن حاضری که در دسترس ما است با بیان شیوا و رسای خود، یک دوره جهان‌بینی کامل را که مطابق دقیق‌ترین براهین عقلی است و تکیه‌گاه مهم‌ترین زندگی سعادتمندانه‌ی بشر می‌باشد، روشن می‌سازد؛ و با کمال خیراندیشی و عاقبت‌بینی، مردم را بسوی ایمان به آن دعوت می‌کند.

لهجه‌ی شیوا و شیرین و بی‌نظیر قرآن

کسانی که آشنائی به زبان عربی دارند و در نظم و نثر این زبان تتبّعی کرده‌اند، هرگز نمی‌توانند تردید کنند که: لهجه‌ی قرآن، لهجه‌ی شیوا و شیرینی است که درک انسان را از زیبائی خود مبهوت، و زبان را از وصف آن الکن و زبون می‌سازد… جذبه و کششی مافوق شعر، و سلاست و روانی مافوق نثر را دارد.

چگونه قرآن بخوانیم؟

استاد امجد می‌گوید: هرگاه از ایشان می‌پرسیدم: چگونه قرآن بخوانیم؟ می‌فرمودند: «توجّه داشته باشید که کلام الله است.»

باید عاطفه داشت

بشر باید عاطفه داشته باشد؛ کسی که عاطفه ندارد، یعنی با قرآن دوست نیست!

تفسیر قرآن با قرآن در بیانات اهل بیت علیهم السلام

به نحوی که از بیانات پیشوایان شیعه روشن و هویدا است این است که قرآن با قرآن تفسیر می‌شود یعنی قرآن شریف در تأدیه‌ی مقاصد خود، هیچ‌گونه نیازی به ضمّ ضمائم خارجیّه نداشته و منظور ابتدائی و نهائی هر آیه به تنهائی یا به انضمام آیات دیگر مربوطه، به خوبی و روشنی پیدا است.

و بیانات اهل بیت علیهم السلام – که طبق دستور پیغمبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، در تفهّم آیات قرآنی باید به آن‌ها رجوع کرد – تنها جنبه‌ی تعلیم و تربیتی و یاد دادن روش تفسیر حقیقی و صحیح را دارد.

برترین مجاهده و تلاش

چگونه قرآن هدایت، و بیّنه، و فرقان، و نور مردم در تمامی حوائج زندگی‌شان باشد، ولی در ضروری‌ترین حاجت‌شان که فهم خود قرآن است، آنان را کفایت ننموده و حاجت‌شان را برنیاورد؟!

خداوند می‌فرماید: «کسانی که در راه ما تلاش و مجاهده کنند، ما آنان را به راه‌های خود هدایت می‌کنیم» (عنکبوت/۶۹)

و چه جهادی اعظم از مجاهدت در فهم کتاب خدا می‌باشد؟! و چه سبیلی بهتر از سبیل قرآن بشر را بسوی او هدایت می‌کند؟!

خصوصیّت عجیب قرآن کریم

این از عجائب امر قرآن کریم است که آیه‌ای از آیات آن ممکن نیست. بدون دلالت و بی‌نتیجه باشد! و وقتی یکی از آیات آن با آیه‌ی مناسب آن ضمیمه شود، یک حقیقت بکر و تازه‌ای را نتیجه داده؛ سپس آ‌یه‌ی بعد، آن را تصدیق نموده و شاهد صدق آن می‌شود.

و این خصوصیّت تنها در قرآن کریم است… اما حیف و صد حیف که این روش تفسیر، از صدر اسلام متروک ماند! و اگر از همان اوائل این طریقه تعقیب می‌شد، قطعا تا امروز چشمه‌هائی از دریای گوارای قرآن جوشیده بود، و بشر به گنجینه‌های گرانبهائی از آن دست یافته بود!

برتری زبان عربی بر سایر زبان‌ها

زبان عربی است که معانی و مقاصد ذهنیه را بر نحو اتمّ و اکمل در ذهن شنونده منتقل ساخته و اظهار می‌کند. و به همین جهت خدای سبحان برای کتاب عزیز خود از میان همه‌ی زبان‌ها، زبان عربی را انتخاب کرده و فرمود: إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (زخرف/۳)

[«حقّاً که ما آن را قرآنی عربی قرار دادیم شاید شما اندیشه و تعقّل نمائید.»]

شرط استقامت فکر و صحّت علم

قرآن کریم تقوا را شرط در تفکّر و تذکّر و تعقّل دانسته و برای رسیدن به استقامت فکر و اصابت علم و رهائی آن از شوائب اوهام حیوانی و القائات شیطانی، شرط کرده که علم، همدوش عمل باشد.

لزوم بحث و تحقیق هرچه بیشتر

در قرآن شریف آیات فراوانی وجود دارد که اخبار از آینده‌ی این امّت و عاقبت وخیم و تبعات اعمال زشت آنان داده و بالاخره دستگیری عنایت الهیه از آنان را بیان می‌کند!

و از بدترین تقصیرها و کوتاهی نمودن‌های اندیشمندان ما، مسامحه نمودن و مهمل گذاردن بحث و تحقیق در این آیات کریمه است، با وجود کثرت این آیات و اهمیّت آن‌ها و شدّت ارتباط‌شان به حال امّت اسلام و سعادت و خوشبختی آنان در دنیا و آخرت!

منبع: کتاب حکمت زلال، صفحات ۱۳۵  الی ۱۴۳