به طور کلى زیست اجتماعى و تشکیل جامعه مدنى و جامعه سیاسى، به محدود شدن آزادى هاى فردى و طبیعى مى انجامد. این مسئله در هرجامعه اى، وجود دارد و گریزى از آن نیست.

از این رو تعیین و تحدید حوزه آزادى هاى فردى و قلمرو دخالت دولت موجب دل مشغولى همه اندیشمندان و متفکّران در حوزه مسائل سیاسى و اجتماعى بوده است. آنچه به اختصار در این باب مى توان گفت، این است که در رابطه با چگونگى تنظیم حوزه آزادى هاى فردى و قلمرو دخالت دولت، سه دیدگاه کلى وجود دارد:

۱ – لیبرالیسم (Liberalism) که جوهره اساسى آن فردگرایى (Individualism) است و به آزادى هر چه بیشتر فرد و محدود شدن هر چه بیشتر قلمرو دخالت دولت و به عبارت دیگر به «دولت حداقلى» فتوا مى دهد. در این انگاره اساسى ترین کارویژه دولت حفظ آزادى هاى فردى است.

۲ – سوسیالیسم (Socialism) که مبتنى بر انگاره اصالت جمع (Collectivism) است و به طور کلى نظام هاى توتالیتر (Totalitare) مانند رژیم هاى فاشیستى، نازیستى و … که به اقتدار، نفوذ و دخالت هر چه بیشتر دولت و حداقل نمودن آزادى هاى فردى بها مى دهند.

۳ – نگرش اسلامى که نه مبتنى بر اصالت فرد است، نه اصالت جمع؛ نه دولت حداقلى را روا مى دارد و نه نظام توتالیتر را؛ بلکه گزینه اى متعادل در برابر دو انگاره تفریطى و افراطى یاد شده دارد.[۱]

پرسش و پاسخ های دانشجویی پیرامون حکومت دینی/ مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف

[۱] – براى آگاهى بیشتر ر.ک: تساهل و تسامح.