یک. خدامدارى حکومت:

اساسا حکومت دینى، حکومتى مستند به خداوند و «خدامدار» است. بنابراین خواست، اراده و رضاى حق تعالى اساسى ترین رکن حکومت دینى است. البته این نکته را نیز باید توجه داشت که خداوند، خواهان سعادت و نیک فرجامى انسان است و خواست او دقیقا، مساوى با صلاح و فلاح انسان ها است.

دو. رضایت مردم:

مسلما خواست مردم، جایگاه والایى در نظام اسلامى دارد؛ لیکن باید توجه داشت که خواست و رضایت مردم، در طول رضاى خداوند است، یعنى:

اولاً، خداوند متعال، از حاکمان خواسته است که با تمام توان، در جهت تحصیل مصالح و رضایت مردم بکوشند و در این مورد آنان را مورد سؤال و بازخواست قرار خواهد داد.

امیرالمؤمنین در «عهدنامه» خود به مالک اشتر مى نویسد: «درون خود را با مهربانى و دوستى و محبت نسبت به مردم مالامال کن. مباد که چون درنده اى بر ایشان باشى که خوردن شان را غنیمت شمارى … . چرا که تو بر آنان چیره اى و آنکه بر تو ولایت دارد، مافوق تو است و خدا بالا دست او است. خداوند کفایت امور مردم را در دست تو قرار داد و تو را بدیشان آزمود. پس مباد که خود را به جنگ با خدا در افکنى که کیفر او را نتوانى برتافت».^۱ در اینجا ستم بر مردم، مساوى با جنگ با خدا اعلام شده است.

ثانیا، رضایت و خواست مردم، تا آنجا مورد توجه است که بر خلاف خواست، رضا و قانون خدا نباشد؛ چنانکه امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «لا طاعه لمخلوق فى معصیه الخالق»؛^۲ «هیچ مخلوقى را نشاید که در جهت معصیت پروردگار پیروى شود …».

در مجموع درباره جایگاه رضایت و خواست مردم در حکومت دینى، توجه به امور زیر مفید است:

یک. اصل نظام اسلامى، بر اساس خواست و اراده مردم پدید مى آید و هرگز به آنان تحمیل نمى شود. به عبارت دیگر، حکومت دینى مربوط به جامعه دینى است و جامعه دینى، غیر از حکومت دینى را بر نمى تابد.

دو. در مواردى که شارع، حکم معینى در مورد موضوعى نداده و دست حکومت را در انتخاب راه باز گذاشته باشد، رعایت خواست مردم ـ به گونه اى که با مصالح شان سازگار افتد ـ ضرورى و الزامى است. اما اگر خواست آنان، مخالف احکام مسلّم و مبیّن الهى شد، مسموع و متبّع نیست.

بنابراین نظام اسلامى، نه مانند حکومت هاى دیکتاتور و جبار است که هیچ ارزشى براى خواست مردم قائل نباشد و نه مانند حکومت هاى به ظاهر مردم سالار است که ادعاى تابعیت بى چون و چرا از خواست و اراده مردمى دارد (هر چند این ادعا هرگز به وقوع نپیوسته است). حکومت اسلامى راه سومى است که در آن خواست مردم، در طول احکام و اراده الهى ـ که تضمین کننده خیر و سعادت دنیوى و اخروى بشر است ـ مورد توجه و احترام است.

پرسش و پاسخ های دانشجویی پیرامون حکومت دینی/ مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف