با سلام. اولین مقاتل نوشته شده در باره قیام عاشورا عبارتند از:

۱ – مقتل‌الحسین†؛ جابر بن‌یزید جُعْفی.
وی از اصحاب امام باقر† و امام صادق† بود که در سال ۱۲۸ وفات کرد.[۱] طبری، گزارشی را به نقل از وی آورده است.[۲]
۲ – تَسْمِیَهُ مَن قُتِلَ مَع الحسین† مِن وُلْدِه وَ إخْوَته وَ أهلِ‌بیتِه و شیعَتِهِ؛ فُضَیْل بن‌زَبیر اسدی رَسّان کوفی»، (از اصحاب امام باقر† و امام صادق†[۳]).
۳ – مقتل‌الحسین†؛ قاسم بن‌اَصْبَغ بن‌نُباتَه مُجاشِعِی
چنان که مشهور است، کهن‎ترین مقتل مکتوب، به اَصْبَغ بن‌نُباتَه نسبت داده‎ شده است، چنان که شیخ طوسی از آثار اَصْبَغ بن‌نُباتَه، کتاب«مقتل‌الحسین بن‌علی» را دانسته است.[۴] بنابر خبری که شیخ صدوق نقل کرده است، اصبغ بن‌نُباتَه، در زمان شهادت امام حسین حیات داشته است[۵]، و حتّی بنابر خبری در شرح‌الاخبار، وی در عصر حکومت حَجَّاج در کوفه (سال‎های حکومت: ۷۵ ـ ۹۵) زنده بوده است[۶]، پس می‌توان گفت که او در زمان حادثه عاشورا زنده بوده و امکان نگارش کتابی در این باره وجود دارد. از طرف دیگر فرزند وی قاسم، راوی برخی از اخبار واقعه عاشورا است. ‌چنان که طبری[۷]، ابوالفرج اصفهانی[۸] و شیخ صدوق[۹] اخباری را به یک یا چند واسطه از او نقل کرده‎اند. در مجموع، گرچه احتمال هست که مقتل، متعلّق به پسر بوده و در مقام کتابت، نام او افتاده و به اشتباه به پدر نسبت داده شده، امّا بعید نیست هرکدام مقتل مستقلی نوشته باشند

منبع:پرسمان

[۱]. نجاشی، رجال‌النجاشی، ص۱۲۸ ـ ۱۲۹، شماره ۳۳۲.
[۲]. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۴۹.
[۳] . سید ابوالقاسم خوئی، معجم رجال‌الحدیث، ج۱۴، ص۳۴۶.
[۴]. شیخ طوسی، الفهرست، ص۸۵ ـ ۸۶، شماره ۱۱۹.
[۵]. شیخ صدوق در جریان آویختن سر یکی از شهدای کربلا توسط یکی از سپاهیان عمرسعد، از قول قاسم بن‌اَصْبَغ این‌گونه بیان کرده است که: «من به پدرم گفتم: ای کاش این مرد حاملِ سر، اندکی سر را بالاتر آویزان می‎کرد، مگر نمی‎بینی که دستان اسب با سر چه می‎کند؟…» این گفته قاسم حاکی از آن است که اصبغ در زمان حادثه کربلا، زنده بوده است. (ثواب‌الاعمال و عِقاب‌الاعمال، ص۲۵۹-۲۶۰).
[۶]. قاضی نُعمان تمیمی مغربی، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، ج۲، ص۲۹۰.
[۷]. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۴۹: قال هشام عن ابیه محمّد بن‌السائب عن القاسم بن‌الأصْبَغ بن‌نُباتَه قال…؛ ابن‌حمزه طوسی نیز این خبر را با حذف اسناد، مستقیماً از قاسم بن‌اَصْبَغ نقل کرده است. (الثاقب فی المناقب، ص۳۴۱).
[۸]. مقاتل‌الطالبیین، ص۱۱۷: قال المدائنی ابوغَسَّان، عن هارون بن‌سعد عن القاسم بن‌الأصْبَغ بن‌نُباتَه قال….
[۹]. ثواب‌الاعمال و عِقاب‌الاعمال، ص۲۵۹-۲۶۰.