تفاوت دارالحسره با یوم الحسره. تفاوت این دو کلمه از لحاظ لغوی مشخص است . می خواستم بیشتر درباره روند بررسی این دو مرحله بدانم که به چه شکل انجام می شود؟

پاسخ اجمالی

در قرآن و روایات تعبیر «دار الحسره» نیامده است. تنها عبارت «یوم الحسره» (به معنای روز حسرت و افسوس خوردن بر چیزهایی که از دست رفته به کار گرفته شده است) یک بار در قرآن ودر روایات فراوان استفاده شده است.منظور از«یوم الحسره» در قرآن و روایات روز قیامت (رستاخیز) است زیرا در روز رستاخیز اهل بهشت حسرت خواهند خورد که می توانستند بهتر از این باشند و به درجات بالاتری برسند و اهل دوزخ حسرت خواهند خورد که ای کاش گناهکار نبودند و جهنمی نمی شدند.

پاسخ تفصیلی

در قرآن کریم از قیامت و منزل اصلی انسان با نام‌های مختلفی یاد شده است. الواقعه، الراجفه، الطامه، الصاخه، الحاقه، یوم الفصل، یوم الندم، یوم النشور، یوم الحق، یوم المسأله، یوم الحساب، یوم المحاسبه و یوم التلاق و یوم الحسره … نام هایی است که در قرآن برای قیامت ذکر شده است.

معنای حسرت:

معنای اصلی حسرت آشکار شدن و انکشاف است.[۱] گفته شده چون در قیامت حقایق و اسرار روشن می‌شود (روزی که اسرار باطن شخص آشکار شود[۲])آنرا روز حسرت خوانده‌اند.[۳] حسرت به معانی دیگری نیز استعمال شده است از جمله به معنی” پشیمان شدن” (به خاطر چیزی که از دست رفته و قابل جبران نباشد)، و چون در اثر آشکار گشتن حقایق، انسان به شدت نادم و پشیمان می‌گردد، آنرا روز حسرت خوانده‌اند. این استعمال در حقیقت استعمال در لازمه معنا و مجاز است. هم‌چنین گفته شده است که حسرت به معنای” از حرکت باز ماندن” هم به کار گرفته می‌شود. طبق این بیان چون آدمی در قیامت از حرکت می‌ماند و دیگرنمی تواند عملی انجام دهد و کارش یکسره می‌شود و به تعبیر قرآن «در آن روز همه چیز پایان می‌یابد»[۴]  و نمی‌تواند جبران گذشته را بکند، رستاخیز را روز حسرت خوانده‌اند. همچنین به معنای “تحیر” نیز آمده و قیامت را روز حسرت نام نهاده‌اند چون در آن روز بشر به خاطر صحنه‌های تازه و عجیبی که می‌بیند حیران و سرگردان است.

تعبیر «دار الحسره» در متون اصیل دینی اعم از آیات قران و روایات نیامده است. ولی عبارت «یوم الحسره» هم در قرآن و هم در روایات ذکر شده است.

در قرآن می‌خوانیم: «و ای رسول ما امت را از روز غم و حسرت بترسان که آن روز دیگر همه چیز پایان می‌یابد و مردم سخت از آن روز غافلند و به آن ایمان نمی آورند.»[۵]

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌فرماید: از سیاق آیه فهمیده می شود که علت حسرت خوردن آنها این است که کار پایان می‌پذیرد و از نتیجه اعمال خویش در دنیا مطلع می‌شوند و متوجه می‌شوند که ضرر کرده‌اند و آنچه را که می‌توانستند به دست آورند از دست داده‌اند و در ادامه آیه می‌فرماید: سبب این ضرر و زیان غفلت‌شان در دنیا بوده است.[۶]

روز حسرت، روزی است که مردم به خاطر کوتاهی که در اطاعت خدا کرده‌اند حسرت می‌خورند.[۷] حضرت امیر المؤمنین علیه السلام می‌فرماید: «ای وای بر انسان غافل و بی‌خبری که عمرش دلیلی بر ضد اوست و روزگارش او را به بدبختی و شقاوت می‌کشاند».[۸]

روایت زیبایی در تفسیر آیه یاد شده هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنت با کمی اختلاف، نقل شده است که معصوم (ع) با تمثیل زیبایی تفسیر آیه را بیان می‌کند. از امام صادق (ع) تفسیر این آیه را پرسیدند.امام فرمود: « پس از آن که بهشتیان در بهشت و اهل جهنم در جهنم قرار گرفتند، ندا دهنده‌ای از سوی خداوند ندا می‌کند: ای اهل بهشت و ای اهل جهنم! آیا می‌دانید مرگ به چه شکلی می‌باشد. پاسخ می‌دهند نه. مثل مرگ مثل قوچ خاکستری رنگی است که در بین بهشت و جهنم می‌ایستد. سپس همه را فرا می‌خوانند نزدیک بیایید و به مرگ نگاه کنید. پس نزدیک می‌آیند. سپس به فرمان خداوند حیوان را ذبح می‌کنند و می‌گویند: ای اهل بهشت برای همیشه در بهشت خواهید ماند و مرگی نیست و ای اهل جهنم برای همیشه جهنمی هستید و مرگی وجود ندارد» سپس امام (ع) افزود: این معنای بیان خداوند است که فرمود: «آنان را از روز حسرت بترسان ، در آن هنگام که همه چیز پایان می‌یابد و آنها در غفلت هستند و ایمان نمی آورند» یعنی کار بهشتیان با جاودانه شدن در بهشت و کار اهل جهنم با جاودانه ماندن در جهنم یکسره می‌گردد.»[۹] در برخی از منابع در ادامه حدیث آمده است:«اهل بهشت چنان فرحناک شوند که اگر کسی در آنجا مردنی بود از شادی می‌مرد و اهل دوزخ چنان فریاد می‌کشند که اگر کسی مردنی بود از ناراحتی جان می‌سپرد.»[۱۰]

بله، در آن دنیا هم گناه‌کاران حسرت خواهند خورد که چرا کار نیک انجام ندادند و هم نیکوکاران حسرت خواهند خورد که ای کاش! بیشتر کارهای نیک و شایسته انجام می‌دادند.اهل بهشت بر لحظه‌ای که در آن به یاد خدا نبوده‌اند تاسف خواهند خورد و خود را سرزنش خواهند کرد.[۱۱]

رسول خدا می‌فرماید:دو کس در روز رستاخیز بیش از همه حسرت خواهند خورد؛ یکی فردی که می‌توانست در دنیا در پی کسب دانش باشد، ولی در پی آن نرفت و دومی فردی که به دیگری دانش آموخت و یاد گیرنده از آن دانش بهره‌مند شد، ولی معلم بی‌بهره ماند و از دانش خویش سودی نبرد.»[۱۲]

باری، سستی در دنیا حسرت آخرت را به دنبال دارد.[۱۳]

منبع:اسلام کوئست

[۱] – العین ، ج ۳، ص ۱۳۴ و لسان العرب ج ۴، ص ۱۸۹.

[۲] – الطارق،۹.

[۳] – روض الجنان و روح الجنان، ج ۱۳، ص ۸۳.

[۴] مریم،۳۹.

[۵] – مریم ، ۳۹ وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَهِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فی‏ غَفْلَهٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُون‏.

[۶] – المیزان، ج ۱۴، ص ۵۱.

[۷] – التبیان، ج ۷، ص ۱۲۷.

[۸] – نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۶۳، ص ۱۵۳.

[۹] – بحارالانوار، ج ۸، ص ۳۴۶و شبیه همین روایت در صحیح بخاری ج۵ ص ۲۳۶و هم‌چنین در بسیاری از منابع دیگر شیعه و سنی.

[۱۰] – بحار الانوار ج ۸، ص ۳۴۵.

[۱۱] – کنز العمال، ج ۱، ح ۱۸۰۶.

[۱۲] – نهج الفصاحه، ج ۱، ص ۲۴۵.

[۱۳] – غررالحکم، ح ۱۰۶۲۶.