در پاسخ به این سوال دو عامل از همه مهم ترند.اولین عامل فطرت خداجویی که همان گرایش به پرستش و معنویت است. این عامل بستری درونی در همه انسان ها ایجاد کرده و ایشان را به سمت معناگرایی و امور باطنی می کشد.

اگرچه تعریفی که مکاتب مختلف از این بخش وجود انسان دارند یکسان نیست اما همگی اصل این گرایش و میل را در انسان پذیرفته اند. به هر روی آن چه مهم است وجود چنین گرایش مشترکی است که در همه انسان ها وجود دارد.

دومین عامل اقتضائات زندگی ماشینی است. دنیای امروز شاهد بالا رفتن آمار افرادی است که دچار استرس، اختلال روانی و روان ‌پریشی ‌اند. از نگاه روان شناسی وجود «بحران» در بعد روح و روان مشخصه ‌هایی دارد و فقط به بعضی از این عوارض، بحران اطلاق شده است؛ اما باید اذعان کرد که تنش ‌های به ‌ظاهر سطحی از آن ‌جا که به عدم تعادل روحی دامن می ‌زنند، فرساینده و آزار دهنده‌اند و اگر در مراحل ابتدایی به آن ‌ها بحران اطلاق نشود، بی ‌شک می ‌توانند بستر شکنندگی روان (بحران روانی) را فراهم کنند. همین رنجش ‌های درونی و ناملایمات روانی است که یکی از علل پیدایش معنویت ‌های جدید است. فشارهای زندگی ماشینی چنان شکننده است که بعضی از محققان ادیان جدید گفته ‌اند:

امروزه مشکل می ‌توان انسانی را درحال قدم زدن در خیابان‌های نیویورک مشاهده کرد که تحت تاثیر داروهای روان‏گردان نباشد.[۱]

این عامل نه بستر و زمینه، که «علّت» پیدایش بسیاری از جنبش ‌های معنوی جدید است. جالب این ‌که امروزه شمار بسیاری از کسانی که حامل یک پیام معنوی و صاحب مسلکی عرفانی ‌اند، افرادی هستند که دوره ‌ای از بحران را پشت سر گذاشته‌اند و به مدد دسته ‌ای از عوامل توانسته ‌اند «برون ‌رفتِ از بحران» را تجربۀ کنند. تجربه موفق ایشان در فرار از بحران یا احیاناً فرو نشاندن و مهار بحران، باعث شده که «عوامل برون ‌رفت» را به جای معنویت و گاهی با نام عرفان مطرح و تبلیغ کنند.

بعضی از محققان برجسته‌ی جنبش ‌های معنوی جدید از جمله استارک و بین بریج، سردمداران مکاتب معنوی جدید را افرادی با استعداد ویژه و نبوغ خاص می ‌دانند که توانسته‌اند تجربۀ شخصی و داستان نجات خود را نظام ‌مند سازند و آن را به صورت مکتب عرضه کنند.

این افراد هنگام پشت سرگذاشتن یک دوره بیماری، بسیار خلّاق و نوآورند و می ‌توانند جبران‏کننده ‌ها و افکار مذهبی کاملاً نوینی را ایجاد کنند. آن ‌ها پس از بهبودی و پیداکردن وضعیت بهنجار قادر خواهند بود افکاری را که در دورۀ بیماری ‌شان به دست آوردند به گوش دیگران برسانند و آن را به صورت یک سازمان نوپدید تجسّم بخشند.[۲]

بررسی ‌های میدانی در غرب حاکی از آن است که فشارهای شکنندۀ زندگی ماشینی، تشدید بیماری ‌های روانی، انزوا و بی ‌اعتمادی از یک سو و دسترسی نداشتن به معنویت ناب و عرفان حقیقی از دیگر سو، در شکل ‌گیری معنویت ‌های نوپدید سهم جدّی داشته است.

ملکم همیلتون متخصّص جامعه ‌شناسی دین و یکی از پرکارترین پژوهشگران عرصۀ ادیان جدید، این واقعیت را در مورد غرب به خصوص کشور ایالات متحده صادق می ‌داند و معتقد است که به ‌هم ‌ریختگی و تلخی روابط شخصی، اعتیاد به مواد مخدر، بیماری ‌های روانی، انزوا، بی ‌اعتمادی و تنهایی باعث خلق گروه‏های تازه‏ای شده و فرقه ‌های جدید از این اوضاع بیمار ‌گونه بیش ‌ترین بهره را بردند[۳].

منبع:پرسمان

پی نوشت:

[۱] . ناگدرا، یوگا و چشم اندازهای نو در برخورد با تنش، ترجمه مجید آصفی، ص ۴۷.

[۲] . ملکم همیلتون، جامعه شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، ص ۳۵۴.

[۳] همان، ص ۳۶۸.