فلسفه‌ی وجودی مجلس شورای اسلامی تحقّق عینی آیه‌ی «وَ أَمْرُهُمْ شُورى‏ بَیْنَهُمْ»[۱] است. قوّه‌ی مقنّنه تبلور اراده‌ی ملّت است و در نظام جمهوری اسلامی عامل مهم رشد، استقلال و آزادی امّت اسلامی و دارای اختیاراتی وسیع و گسترده است.[۲] از این رو توجّه به شرایط نمایندگانی که زیبنده‌ی عینیّت بخشیدن به پیام الهی و شایسته‌ی ملّتی سرفراز و متناسب با جایگاه یاد شده باشند، از اهمّیّت فراوانی برخوردار است. در این زمینه به پاره‌ای از روایات گران سنگ درباره‌ی صالحیت‌های لازم و سپس به سخنانی از حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) در این باب اشاره خواهیم کرد:

یک. روایات

۱ – ایمان: در تفسیر فرات کوفی آمده است: از پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) سؤال شد:

«ای رسول خدا! اگر حادثه‌ای برای ما رخ نمود که درباره‌ی آن آیه‌ای از قرآن یا سنّتی از شما وجود نداشته باشد، چه کنیم؟

حضرتش فرمود: آن را در میان مؤمنان به مشورت گذارید…»[۳]

۲ – خردمندی: از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است:

«با انسان خردمند رایزنی کنید و از رأی او سرمپیچید که پشیمان خواهید شد»[۴]

و «آن که با خردمندان به شور بپردازد، به راه رشد و موفّقیّت راهنمایی خواهد شد».[۵]

۳ – تخصّص و دانایی: از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پرسیده شد:

«دور اندیشی چیست؟ فرمود: رایزنی با صاحب‌نظران و پیروی از آنان».[۶]

۴ –  خیرخواهی: پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: «رایزنی با خردمندِ خیرخواه رشد و میمنت و توفیقی از سوی خدا است…»[۷]

۵ – خوف الهی: امیر المؤمنین (علیه السّلام) فرمود: «در آنچه برایت رخ می‌نماید، با کسانی مشورت کن که از خدا خوف دارند».[۸]

امام صادق (علیه السّلام) هم می‌فرماید: «در امورت با کسی رایزنی که که خدا ترس باشد».[۹]

۶ –  تقوا و پارسایی: در روایت است: «مرد خردمند پارسا را به رایزنی طلب که جز به نیکی سفارش نکند و مبادا با غیر او مشروت کنی؛ چرا که ناپارسای بی‌خرد، {باعث} فساد دین و دنیا است».[۱۰]

۷ – آزادگی و دین‌داری.

۸ – دلسوزی، صمیمیّت و برادری

۹ – رازداری

در رابطه با موارد یاد شده، اما صادق (علیه السّلام) می‌فرماید: «مشورت ثمربخش نیست؛ جز آن‌که ارکان چهارگانه‌ی آن تحقّق پذیرد:

۱ – طرف مشورت خردمند باشد؛

۲ – آزاد مرد دیندار باشد؛

۳ – صمیمی و برادرسان بوده باشد؛

۴ – او را از راز خود در مسئله‌ی مورد رایزنی چنان آگاه سازی که خود آگاه هستی و او این راز را مخفی دارد و کتمان نماید».[۱۱]

ناشایستگی‌ها

در نصوص دینی افزون بر شرایط و شایستگی‌های رایزنی، به ابعاد منفی و جهات سلبی آن نیز اشاره شده است؛ پاره‌ای از آنچه در روایات آمده، عبارت است از:

۱ – ترس و بزدلی؛

۲ – بخل؛

۳ – حرص؛ در سفارشات پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به امیر المؤمنین (علیه السّلام) آمده است «ای علی! با انسان ترسو مشورت مکن، زیرا راه‌های گشایش را بر تو تنگ می‌کند، با بخیل به رایزنی مپرداز که تو را از هدف باز می‌دارد و انسان حریص را مشاور خود مکن که کام‌جویی را نزد تو بیاراید».[۱۲]

۴ – دروغ؛ حضرت علی (علیه السّلام) می‌فرماید: «از دروغگو رأی مجو که چون سراب است. امور دسترس ناپذیر را نزدیک می‌نمایاند و امور دسترس‌ناپذیررا نایافتنی می‌نمایاند».[۱۳]

دو. امام خمینی (رحمه الله علیه)

امام خمینی (رحمه الله علیه) همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات نمایندگان شایسته تأکید فراوان داشت: «نمایندگانی متعهّد، متفکّر و دلسوز به ملّت و خصوص طبقه‌ی مستضعف و خدمتگزار به اسلام و مسلمین در مجلس شورای اسلامی بفرستید».[۱۴]

و فرمود: «امید است ملّت مبارز و متعهّد با مطالعه‌ی دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها، آرای خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، بری باشند و به حسن سابقه و تعهّد به قوانین اسلام و خیرخواهی امّت معروف و موصوف باشند».

ایشان همچنین می‌فرماید: «باید به اشخاصی که احتمال انحراف در آنان می‌رود رأی ندهند؛ چه احتمال انحراف عقیدتی و یا اخلاقی»[۱۵].

و «کسانی را انتخاب کنند که صد درصد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهّد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتب‌های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند».[۱۶]

از چند سخن پیشین به دست می‌آید:

۱ – بررسی سوابق و ویژگی‌های کاندیداهای مجلس لازم و بایسته است و نباید ناآگاهانه و بدون بررسی کافی کسی را برگزید.

۲ – با احتمال انحراف عقیدتی و اخلاقی، نمی‌توان به کسی رأی داد. به عبارت دیگر باید صلاحیت افراد را احراز کرد.

۳ – شرایط و صلاحیت‌های لازم برای نماینگی از دیدگاه امام خمینی (رحمه الله علیه) عبارت است:

«صد درصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادی و مخالفت با مکاتب انحرافی، عدم انحراف اخلاقی، متفکّر بودن، خیرخواهی، تعهّد، دلسوزی و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفاداری به نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی و پای‌بندی و التزام به اجرای احکام اسلامی».

 منبع: دین و سیاست، ولایت فقیه، جمهوری اسلامی؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: حمیدرضا شاکرین، غلیرضا محمدی

[۱]– شوری (۴۲)، آیه ۳۸.

[۲]– جهت آگاهی بیشتر ر.ک: آشنایی با مجلس شورای اسلامی، روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.

[۳]– «یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ رَأَیْتَ إِذَا نَزَلَ بِنَا أَمْرٌ لَیْسَ فِیهِ کِتَابٌ وَ لَا سُنَّهٌ مِنْکَ مَا نَعْمَلُ فِیهِ قَالَ النَّبِیُّ ص اجْعَلُوهُ شُورَى بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ …»؛ (تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی، ص ۶۱۵).

[۴]– اسْتَرْشِدُوا الْعَاقِلَ وَ لَا تَعْصُوهُ فَتَنْدَمُوا»؛ (بحار الانوار، ج ۷۲، ص ۱۰۵).

[۵]– «مَنْ شَاوَرَ ذَوِی الْأَلْبَابِ دُلَّ عَلَى الرَّشَادِ» همان.

[۶]– «قِیلَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص مَا الْحَزْمُ قَالَ مُشَاوَرَهُ ذَوِی الرَّأْیِ وَ أَتْبَاعِهِم‏»؛ همان.

[۷]– مُشَاوَرَهُ الْعَاقِلِ النَّاصِحِ رُشْدٌ وَ یُمْنٌ وَ تَوْفِیقٌ مِنَ اللَّهِ» همان، ج ۷۲، ص ۱۰۵).

[۸]– «شَاوِرْ فِی الَّذِینَ یَخَافُونَ اللَّهَ» همان.

[۹]– «شَاوِرْ فِی أَمْرِکَ الَّذِینَ یَخَافُونَ اللَّهَ»؛ (همان، ص ۹۸).

[۱۰]– «اسْتَشِرِ الْعَاقِلَ مِنَ الرِّجَالِ الْوَرِعَ فَإِنَّهُ لَا یَأْمُرُ إِلَّا بِخَیْرٍ وَ إِیَّاکَ وَ الْخِلَافَ فَإِنَّ خِلَافَ الْوَرِعِ الْعَاقِلِ مَفْسَدَهٌ فِی الدِّینِ وَ الدُّنْیَا». (همان، ص ۱۰۰)

[۱۱]– «إِنَّ الْمَشُورَهَ لَا تَکُونُ إِلَّا بِحُدُودِهَا … فَأَوَّلُهَا أَنْ یَکُونَ الَّذِی تُشَاوِرُهُ عَاقِلًا وَ الثَّانِیَهُ أَنْ یَکُونَ حُرّاً مُتَدَیِّناً وَ الثَّالِثَهُ أَنْ یَکُونَ صَدِیقاً مُوَاخِیاً وَ الرَّابِعَهُ أَنْ تُطْلِعَهُ عَلَى سِرِّکَ فَیَکُونَ عِلْمُهُ بِهِ کَعِلْمِکَ ثُمَّ یُسِرَّ ذَلِکَ وَ یَکْتُمَهُ»؛ مکارم الاخلاق، ج ۲، ص ۸۰)

[۱۲]– «یَا عَلِیُّ لَا تُشَاوِرْ جَبَاناً فَإِنَّهُ یُضَیِّقُ عَلَیْکَ الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرِ الْبَخِیلَ فَإِنَّهُ یَقْصُرُ بِکَ عَنْ غَایَتِکَ وَ لَا تُشَاوِرْ حَرِیصاً فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ شَرَّهَا»؛ (علل الشّرایع، ۵۵۹).

[۱۳]– «لَا تَسْتَشِرِ الْکَذَّابَ فَإِنَّهُ کَالسَّرَابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَرِیبَ»؛ (غرر الحکم، ش ۱۰۳۵۱).

[۱۴]– آشنایی با مجلس شورای اسلامی (پیام ۲۸ بهمن س ۳۵۸)، ص ۱۳.

[۱۵]– همان، (۲۱ اسفند ۱۳۵۸) ص ۱۴؛ ۱۷ اردیبهشت ۳۵۹.

[۱۶]– همان.